بررسی مزیت نسبی در تولید و صادرات فرش دستباف ایران
نقش و اهمیت موضوع مزیت نسبی در طراحی سیاست های تجاری کشورها و گزینش روندهای مناسب تولید و صادرات کالا ، امری انکارناپذیر است ؛ بطوریکه در حال حاضر بخش عمده ای از مباحثات و مذاکرات بین المللی در زمینة تجارت ، به ارائه راهکارهایی جهت رفع نواقص بازارها و هدایت بازارها به سمت وسوی بهره‌مندی از مزیت نسبی اختصاص یافته است . در این میان عوامل مختلفی در هر یک از مراحل تولید ، صادرات و تقاضای کالا ، مزیت نسبی یک کشور را متأثر می‌سازند و این امر موجب ایجاد تغییر در جایگاه کشورها به لحاظ برخورداری از مزیت نسبی در عرصة بین المللی شده است . این امر ما را بر آن می دارد که نسبت به بررسی مزیت نسبی کالاهای تولیدی - صادراتی در کشور اقدام نمائیم .
هنر-صنعت فرش دستباف از جمله صنایعی است که طی سالهای اخیر شاهد نوسانات شدید در روند تولید و صادرات آن بوده ایم . بر همین اساس تحقیق حاضر سعی دارد ضمن معرفی شاخص های مختلف تعیین مزیت نسبی ، به اندازه گیری مزیت نسبی کشور در زمینه تولید و صدور فرش دستباف و ارزیابی نقش عوامل مؤثر بر آن بپردازیم . به این منظور ، شاخص مزیت نسبی آشکار شده (RCA) جهت محاسبة مزیت نسبی کشور در صادرات فرش دستباف ، شاخص هزینه منابع داخلی (DRC) جهت محاسبة مزیت نسبی کشور در تولید فرش دستباف و کشش قیمتی تابع تقاضای جهانی فرش دستباف ایران به منظور محاسبة مزیت نسبی رقابتی کشور مطمح نظر قرار گرفته اند .
نتایج حاصل از محاسبه شاخص RCA حاکی از آن است که ایران طی سالهای مورد بررسی دارای مزیت نسبی در زمینة صادرات فرش دستباف بوده است (RCA>1) . البته تخمین تابع روند تغییرات شاخص RCA نشان دهندة نوسانات شدید وضعیت مزیت نسبی کشور در زمینة صادرات این کالا می باشد . تخمین کشش قیمتی تابع تقاضای جهانی فرش دستباف ایران ، نمایانگر چسبندگی شدید مقدار تقاضای فرش ایران با قیمت فروش آن در سطح بین المللی است (E>1) . محاسبات انجام شده در خصوص شاخص DRC نیز حکایت از آن دارد که کشور در زمینة تولید فرشهای اعلاباف 60 رج تمام ابریشم در استانهای آذربایجان شرقی و قم و فرشهای معمولی باف 50-45 رج در استانهای اصفهان و خراسان دارای مزیت نسبی و در تولید فرشهای درشت باف 30 رج در استان همدان از عدم مزیت نسبی برخوردار است .
به منظور تحلیل نتایج بدست آمده ، ضمن محاسبة نرخ ارز غایی ، قیمت غایی فروش، ارزش غایی مواد اولیة داخلی و نهاده های قابل تجارت به کار رفته در تولید هر مترمربع فرش دستباف ، اقدام به محاسبه و تحلیل کشش ارزی و قیمتی DRC و همچنین کشش DRC نسبت به تغییرات ارزش مواد اولیة داخلی و ارزش نهاده های قابل تجارت نموده ایم . مهمترین عوامل مؤثر در مزیت نسبی کشور در تولید و صادرات فرش دستباف نیز در قالب سؤالات پرسشنامه های تحقیق و در سطح میدان تحقیق (استانهای آذربایجان شرقی ، قم ، اصفهان ، خراسان و همدان) مورد پرسش قرار گرفته و نتایج بدست آمده با استفاده از نرم افزار spss مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و با بکارگیری روشهای تحلیل آماری (توصیفی و استنباطی) نسبت به ارزیابی نقش عوامل مذکور بر مزیت نسبی کشور اقدام شده است .
فهرست مطالب:
عنوان صفحه
چکیده
فصل اول: کلیات
1-1- مقدمه 2
2-1- اهمیت تحقیق 2
3-1- فرضیات تحقیق 4
4-1- اهداف تحقیق 4
5-1- روش شناسی تحقیق 5
6-1- سابقه تحقیق 6
7-1-فصل بندی و رئوس مطالعات تحقیق 8
فصل دوم: مبانی نظری اصل مزیت نسبی
1-2- راهبرد های توسعه اقتصادی و جایگاه تجارت بین الملل 10
1-1-2- راهبردهای درونگرای توسعه اقتصادی 11
2-1-2- راهبردهای برونگرای توسعه اقتصادی 13
2-2- تأثیر تجارت بین الملل بر رشد اقتصادی 16
1-2-2- تفسیر سنتی نقش تجارت بین الملل 16
2-2-2- تفسیر نوین نقش تجارت بین الملل 18
3-2- مبانی تئوریک تجارت بین الملل و مزیت نسبی 19
1-3-2- دیدگاه مزیت مطلق آدام اسمیت 19
2-3-2- دیدگاه مزیت نسبی دیوید ریکاردو 20
3-3-2- مزیت نسبی و هزینه فرصت های از دست رفته 21
4-3-2- دیدگاه مزیت نسبی هکشر – اوهلین (نظریه جدید تجارت بین الملل) 21
4-2- مزیت نسبی و سودآوری تجارت بین الملل 24
5-2- شکاف فن آوری و پویایی در مزیت نسبی 29
6-2- مزیت نسبی بالفعل و بالقوه 34
1-6-2- مزیت نسبی بالفعل اسمی 36
2-6-2- مزیت نسبی بالفعل حقیقی 36
3-6-2- مزیت نسبی بالقوه اسمی 36
4-6-2- مزیت نسبی بالقوه حقیقی 36
فصل سوم: روش شناسی تعیین مزیت نسبی
1-3- شاخص های مزیت نسبی آشکارشده (RCA) 41
1-1-3- شاخص های مبتنی بر آمار تولید و صادرات 41
1-1-1-3- معیار سهم صادرات 42
2-1-1-3- معیار سهم خالص صادرات 43
3-1-1-3- شاخص یونیدو 43
2-1-3- شاخص های مبتنی بر آمار صادرات 43
1-2-1-3- شاخص بالاسا (BAL) 43
2-2-1-3- شاخص دانگز – ریدل (DR) 45
3-2-1-3- شاخص های خالص یونیدو 45
3-1-3- شاخص های مبتنی بر آمار صادرات و ابزار آماری 45
1-3-1-3- نگرش درآمدی 46
2-3-1-3- نگرش رتبه ای 46
3-3-1-3- نگرش ثبات 47
4-3-1-3- نگرش درآمدی – ثبات 47
2-3- محدودیت های شاخص های RCA 48
3-3- شاخص های مبتنی بر روش های اقتصادسنجی 49
عنوان صفحه
1-3-3- تخمین توابع عرضه و تقاضای محصول 49
2-3-3- روش دیک 52
4-3- شاخص مبتنی بر روش برنامه ریزی 53
5-3- شاخص های طرف عرضه 54
1-5-3- معیار هزینه منابع داخلی (DRC) 55
1-1-5-3- پیشینه کاربرد و فرمول محاسباتی DRC 55
2-1-5-3- تعریف قیمت های سایه ای و نقش آن در محاسبه DRC 58
3-1-5-3- تبدیل عوامل تولید خارجی به داخلی و وضعیت DRC 63
2-5-3- معیار نرخ حمایت مؤثر (EPR) 65
3-5-3- معیار تجزیه و تحلیل منافع اقتصادی (SBA) یا سودآوری خالص اجتماعی (NSP) 65
4-5-3- معیار الگوی داده – ستانده، برنامه ریزی و هزینه منابع داخلی 66
6-3- شاخص‌های طرف تقاضا 68
1-6-3- اهمیت شناخت بازارهای هدف صادراتی در ایجاد مزیت نسبی رقابتی 69
1-1-6-3- نقش مشخصه های تقاضا در بازارهای هدف بر ایجاد مزیت نسبی رقابتی 71
2-1-6-3- نقش تجزیة بازارهای هدف در ایجاد مزیت نسبی رقابتی 72
3-1-6-3- اهمیت روابط سیاسی در ایجاد مزیت نسبی رقابتی 72
2-6-3- کاربرد شاخص های طرف تقاضا در تعیین مزیت نسبی رقابتی 73
7-3-بررسی مبانی نظری نمونه گیری و انجام فعالیت میدانی تحقیق 75
1-7-3- علل نمونه گیری 76
2-7-3- روش های مختلف نمونه گیری در تحقیقات میدانی 77
3-7-3- انواع نمونه گیری احتمالی (تصادفی) 78
1-3-7-3- نمونه گیری تصادفی ساده 79
2-3-7-3- نمونه گیری تصادفی سیستماتیک 79
3-3-7-3- نمونه گیری تصادفی خوشه ای 80
4-3-7-3- نمونه گیری تصادفی طبقه بندی شده 80
4-7-3- روش تعیین حجم نمونه 81
5-7-3- روش تجزیه و تحلیل اطلاعات حاصله از فعالیت میدانی تحقیق 83
6-7-3- روش های تحلیل آماری 84
1-6-7-3- آمار توصیفی 84
2-6-7-3- آمار استنباطی 85
1-2-6-7-3- تحلیل آزمون ناپارامتریک چی دو 85
2-2-6-7-3- تحلیل عامل (Factor Analysis) 86
فصل چهارم : تجزیه و تحلیل نتایج حاصله از اندازه گیری مزیت نسبی
1-4- بررسی مزیت نسبی در صادرات فرش دستباف ایران 91
1-1-4- بررسی روند صادرات فرش دستباف ایران 92
2-1-4- محاسبه مزیت نسبی در صادرات فرش دستباف ایران 94
3-1-4- بررسی روند تغییرات شاخص RCA در صادرات فرش دستباف کشور 100
4-1-4- بررسی نقش عوامل مؤثر بر مزیت نسبی در صادرات فرش دستباف کشور 101
2-4-بررسی مزیت نسبی رقابتی کشور در صنعت فرش دستباف 126
1-2-4- محاسبه مزیت نسبی رقابتی کشور با استفاده از تخمین مدل تقاضای صادراتی فرش دستباف 129
3-4- بررسی مزیت نسبی کشور در تولید فرش دستباف 131
1-3-4- نحوه کاربرد معیار DRC در محاسبه مزیت نسبی کشور در تولید فرش دستباف 132
2-3-4- نحوه برآورد قیمت های سایه ای به منظور محاسبه مزیت نسبی حقیقی کشور در تولید فرش دستباف 133
1-2-3-4- برآورد قیمت سایه ای عوامل داخلی تولید فرش دستباف 133
2-2-3-4- برآورد قیمت سایه ای نهاده های قابل تجارت درتولید فرش دستباف 137
3-2-3-4- برآورد قیمت سایه ای نرخ ارز 138
3-3-4- محاسبه مزیت نسبی در تولید فرش دستباف 143
4-3-4- بررسی مزیت نسبی در تولید فرش دستباف در استان آذربایجان شرقی 143
1-4-3-4- پیشینه قالی بافی در آذربایجان 143
2-4-3-4- ویژگیهای ظاهری قالی های آذربایجان 146
3-4-3-4- ویژگیهای فنی بافت در قالی های آذربایجان 148
4-4-3-4- آنالیز قیمت تمام شدة تولید فرش دستباف در استان آذربایجان شرقی 150
5-4-3-4- محاسبه مزیت نسبی تولید فرش دستباف در استان آذربایجان شرقی 151
6-4-3-4-تجزیه و تحلیل آماری نقش عوامل مؤثر بر مزیت نسبی در تولید فرش دستباف در استان آذربایجان شرقی 153
5-3-4- بررسی مزیت نسبی در تولید فرش دستباف در استان قم 177
1-5-3-4- پیشینة قالی بافی در قم 177
2-5-3-4- ویژگیهای فنی بافت در قالی های قم 178
3-5-3-4- ویژگیهای ظاهری قالی های قم 179
4-5-3-4- آنالیز قیمت تمام شدة تولید فرش دستباف در استان قم 180
5-5-3-4- محاسبه مزیت نسبی تولید فرش دستباف در استان قم 181
6-5-3-4-تجزیه و تحلیل آماری نقش عوامل مؤثر بر مزیت نسبی در تولید فرش دستباف در استان قم 183
6-3-4- بررسی مزیت نسبی تولید فرش دستباف در استان اصفهان 205
1-6-3-4- پیشینة قالی بافی در اصفهان 205
2-6-3-4- ویژگیهای ظاهری قالی های معاصر اصفهان 206
3-6-3-4- ویژگیهای فنی بافت در قالی های اصفهان 207
4-6-3-4- آنالیز قیمت تمام شدة تولید فرش دستباف در استان اصفهان 210
5-6-3-4- محاسبه مزیت نسبی تولید فرش دستباف در استان اصفهان 211
6-6-3-4-تجزیه و تحلیل آماری نقش عوامل مؤثر بر مزیت نسبی در تولید فرش دستباف در استان اصفهان 213
7-3-4- بررسی مزیت نسبی تولید فرش دستباف در استان خراسان 236
1-7-3-4- پیشینة قالی بافی در خراسان 236
2-7-3-4- ویژگیهای ظاهری و فنی بافت قالی در مهمترین مراکز قالی بافی در استان خراسان 237
3-7-3-4- آنالیز قیمت تمام شدة تولید فرش دستباف در استان خراسان 244
4-7-3-4- محاسبه مزیت نسبی تولید فرش دستباف در استان خراسان 245
5-7-3-4-تجزیه و تحلیل آماری نقش عوامل مؤثر بر مزیت نسبی در تولید فرش دستباف در استان خراسان 247
8-3-4- بررسی مزیت نسبی تولید فرش دستباف در استان همدان 269
1-8-3-4- پیشینة قالی بافی در همدان 269
2-8-3-4- ویژگیهای ظاهری قالی های همدان 270
3-8-3-4- ویژگیهای فنی بافت در قالی های همدان 271
4-8-3-4- آنالیز قیمت تمام شدة تولید فرش دستباف در استان همدان 274
5-8-3-4- محاسبه مزیت نسبی تولید فرش دستباف در استان همدان 275
6-8-3-4-تجزیه و تحلیل آماری نقش عوامل مؤثر بر مزیت نسبی در تولید فرش دستباف در استان همدان 277
9-3-4- تجزیه و تحلیل نقش عوامل مؤثر بر مزیت نسبی در تولید فرش دستباف کشور 299
1-9-3-4- تجزیه و تحلیل نرخ ارز غایی 299
2-9-3-4- تجزیه و تحلیل قیمت غایی فروش هر متر مربع فرش دستباف 301
3-9-3-4- تجزیه و تحلیل ارزش غایی مواد اولیه داخلی هر متر مربع فرش دستباف 303
4-9-3-4- تجزیه و تحلیل ارزش غایی نهاده های قابل تجارت هر متر مربع فرش دستباف 305
5-9-3-4- تجزیه و تحلیل کشش ارزی DRC 306
6-9-3-4- تجزیه و تحلیل کشش قیمتی DRC 307
7-9-3-4- تجزیه و تحلیل کشش DRC نسبت به ارزش مواد اولیه داخلی 308
8-9-3-4- تجزیه و تحلیل کشش DRC نسبت به ارزش نهاده های قابل تجارت 309
9-9-3-4- ارزیابی عوامل مؤثر بر مزیت نسبی کشور در تولید فرش دستباف براساس مطالعات میدانی تحقیق 310
فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادات
1-5- خلاصه نتایج تحقیق 331
2-5- ارائه سیاست های کاربردی 340
فهرست منابع 343
پیوست 345