اثر فعالیت مورچه ها و آهوان بر ویژگیهای بیولوژیکی و آنزیمی خاک در پارک ملی کلاه قاضی
پارک ملی کلاهقاضی یکی از بهترین زیستگاههای حیاتوحش در ایران است که در جنوب شرقی اصفهان واقع شده است. یکی از گونههای فعال علفخوار در این منطقه آهوی ایرانی(Gazelle subguturosa) میباشد. مورچه جمع کننده بذر از گونه Messor. sp نیز یکی دیگر از گونههای فعال این منطقه است. فعالیت این دوگونه (لانهسازی مورچهها و تجمع سرگین آهوان) به دلیل وقوع برهمکنش بین آنها میتواند باعث تغیرات موضعی در خصوصیات فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیک خاک در طول زمان شود. از آنجایی که شاخصهای بیولوژیک نسبت به تغییرات خاکی به سرعت عکسالعمل نشان میدهند، اندازهگیری این شاخصها کمک زیادی به شناخت تغییراتی که تحت تأثیر فعالیت آهوان و مورچهها در خاک این منطقه بوجود آمده است، میکند. به همین منظور در منطقه کلاه قاضی 4 سایت مشخص شد که در هر سایت 5 حوزه فعالیت وجود داشت [حوزه شاهد (غیاب آهو- غیاب مورچه)C ، حوزه لانه مورچه (حضور مورچه- غیاب آهو)A ، حوزه تجمع سرگین آهوان (حضور آهو- غیاب مورچه) G، حوزه تجمع سرگین آهو در کنار لانه مورچه و نمونه برداری از لانههای مورچه A/A+G، حوزه تجمع سرگین آهو در کنار لانه مورچه و نمونه برداری از تجمع سرگینهای آهوG/A+G ]. سپس از هر کدام از حوزهها نمونهگیری شد، به طوری کلی 20 نمونه خاک تهیه گردید. بافت خاک، pH، هدایت الکتریکی، آهک، کربن آلی و نیتروژن کل خاکها تعیین گردید. بافت کلیه خاکها لومی شنی بوده و جزو خاکهای آهکی قرار گرفتند. نیتروژن آلی محلول، نیتروژن معدنی اولیه، معدنی شدن نیتروژن در شرایط هوازی و بیهوازی، نیتروژن توده زنده میکروبی، فعالیت آنزیمهای ال- آسپاراجیناز، ال گلوتامیناز و اوره آز به عنوان شاخصهای بیولوژیک اندازهگیری شدند. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که فعالیت آهوان و مورچهها باعث تغییرات معنیداری بر خصوصیات مورد مطالعه شد. کمترین میزان ECخاک، کربن آلی، نیتروژن کل، نیتروژن آلی محلول، شاخص بی هوازی معدنی شدن نیتروژن، فعالیت آنزیماوره آز، فعالیت آنزیمال -آسپاراژیناز و فعالیت آنزیمال –گلوتامیناز در تمام سایتها درحوزه شاهد مشاهده شد. در حوزه G/A+Gیکی از سایتها به جای معدنی شدن نیتروژن در شرایط هوازی، ایموبیلیزاسیون مشاهده شد. با توجه به همبستگیهای ساده مشخص شد که معدنی شدن نیتروژن در شرایط هوازی و بیهوازی با تعدادی پارامترهای بیوشیمیایی و آنزیمی خاک همبستگی نشان دادند، لذا برای ارائه بهترین مدل برای تخمین پتانسیل معدنی شدن نیتروژن در شرایط هوازی و بیهوازی در خاکهای مورد مطالعه در منطقه کلاه قاضی، رگرسیون چند متغیره گام به گام انجام شد، تا سهم هر یک از این پارامترها در توجیه تغییرات مدل مشخص شود. نتایج رگرسیون گام به گام بین معدنی شدن نیتروژن در شرایط بیهوازی و پارامترهای بیولوژیک نشان داد که مهمترین پارامترهای ورودی به مدل نیتروژن آلی محلول و نسبت نیتروژن معدنی اولیه به نیتروژن کل بودند. نتایج رگرسیون گام به گام برای معدنی شدن نیتروژن در شرایط هوازی نشان دادکه ازبین ویژگیهای بیولوژیک ارائه شده به مدل فعالیت آنزیم ال -گلوتامیناز، نیتروژن معدنی اولیه، نیتروژن توده زنده میکروبی، فعالیت آنزیم ال -آسپاراژینازو نسبت کربن به نیتروژن به ترتیب وارد مدل شدند. به منظور تفکیک اثر ویژگیهای اندازهگیری شده بر معدنی شدن نیتروژن در شرایط هوازی و بیهوازی با استفاده از نرم افزار Path2آنالیز مسیر صورت گرفت. نتایج نشان داد که همبستگی بین شاخص بیهوازی معدنی شدن نیتروژن و نیتروژن آلی محلول بیشتر به خاطر اثر مستقیم SONبر این فرایند است و در درجه بعدی کربن آلی و بعد از آن نیتروژن کل خاک در این همبستگی سهیم بودهاند. همچنین همبستگی بین معدنی شدن نیتروژن در شرایط هوازی با نیتروژن کل، نیتروژن توده زنده میکروبی، نیتروژن معدنی و آنزیم ال -گلوتامیناز بیشتر به صورت مستقیم و همبستگی بین معدنی شدن نیتروژن در شرایط هوازی با آنزیمهای اوره آز و ال-آسپاراجیناز به صورت غیر مستقیم و از طریق اثر نیتروژن معدنی بود. تجزیههای تبعیضی نشان داد که حوزههای مختلف در ارتباط با صفات مورد بررسی تأثیرات یکسانی برجای نگذاشتهاند. به عبارت دیگر فعالیت دو گونه آهو و مورچه در حوزهها به خوبی توانستهاند تمایز قابل توجهی در ویژگیهای اندازهگیری شده بوجود آورند، چرا که محدوده پراکنش حوزهها همپوشانی با یکدیگر نداشتند. نتایج تجزیه به مؤلفههای اصلی نشان داد که بردارهای مربوط به متغیرهای کربن آلی، نیتروژن کل، فعالیت آمیدوهیدرولازها دارای راستا و جهت یکسانی بوده که نشاندهنده ارتباط قوی بین این متغیرهاست. بین کربنات کلسیم خاک و دیگر متغیرها ارتباط بسیار کم و از نوع منفی وجود داشت. همبستگی معنیدار منفی بین نیتروژن توده زنده میکروبی با هدایت الکتریکی خاک و pH خاک مشاهده شد. به طورکلی نتیجهگیری میشود که مجموع فعالیت آهوان و مورچههای جمع کننده بذر در این مناطق بر سرعت بازچرخ نیتروژن در خاک از طریق عوامل مستقیم یا غیر مستقیم موثر بوده و حداقل بخشی از رشد سریعتر گیاهان و تنوع زیستی غنی گیاهان در این مناطق موضعی را باید به نیتروژن قابل جذب بیشتری که از طریق فرآیند معدنی شدن نیتروژن بوسیله واکنشهای آنزیمی حاصل میشود، معطوف نمود.
کلمات کلیدی: آهوایرانی ( Gazelle subguturosa)، مورچه جمعکننده بذر از گونه Messor. sp، منطقه کلاه قاضی، آمیدوهیدرولازها، معدنی شدن نیتروژن
فهرست مطالب
فهرست مطالب
فهرست شکل ها یازده
فهرست جدول ها دوازده
چکیده. 1
فصل اول: مقدمه و بررسی منابع
1-کلیات و بررسی منابع 2
1-1-تأثیر فعالیت مورچهها بر رشد گیاهان و خصوصیات خاکی.. 3
1-2-تأثیر علفخواران بر اکوسیستمهای خاکی و مرتع. 6
1-3- تأثیر علف خواران بر میکروارگانیسمهای خاک.... 6
1- 4- برهمکنش فعالیت علفخواران و جانوران ریزجثه. 7
1-5-مورچههای برداشت کننده بذر. 9
1-6- آهوی ایرانی.. 10
1-7-اجزای اکوسیستم خاکی.. 10
1-8- نیتروژن در خاک.... 11
1-9- نیتروژن آلی محلول.. 11
1-10- معدنی شدن نیتروژن 12
1-11- عوامل مؤثر بر معدنی شدن نیتروژن 13
1-12- توده زنده میکروبی 14
1-13-آنزیمها در خاک.... 15
1-13-1-آنزیم ال -آسپاراجیناز. 16
1-13-2- آنزیم ال -گلوتامیناز. 17
1-13-3-آنزیم اورهآز 17
1-14- عوامل مؤثر بر فعالیت آنزیمها 17
1-15- فرضیات و اهداف 19
1-15-1- فرضیات... 19
1-15-2-اهداف... 19
فصل دوم: مواد و روشها
2-1- معرفی منطقه مورد مطالعه 20
2-2- نمونهبرداری.. 21
2-3- آماده سازی نمونهها 23
2-4- تعیین برخی خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک 23
2-4-1-pHخاک 23
2-4-2- قابلیت هدایت الکتریکی خاک (EC). 23
2-4-3- کربنات کلسیم معادل (آهک) خاک 23
2-4-4- بافت خاک 23
2-4-5-کربن آلی خاک.... 23
2-4-6- نیتروژن کل خاک 23
2-5-اندازهگیری نیتروژن آلی محلول(SON). 24
2-6-اندازهگیری معدنی شدن نیتروژن در شرایط بیهوازی (شاخص بیهوازی معدنی شدن نیتروژن ) 24
2-7-اندازهگیری معدنی شدن نیتروژن در شرایط هوازی 24
2-8-اندازهگیری نیتروژن توده زنده میکروبی 25
2-9-اندازهگیری فعالیت آنزیم ال-آسپاراجیناز 26
2-10- اندازهگیری فعالیت آنزیم ال-گلوتامیناز. 26
2-11- اندازهگیری فعالیت آنزیم اورهآز. 27
2-12- طرح آزمایش و تجزیه و تحلیل آماری.. 27
فصل سوم: نتایج و بحث
3-1-خصوصیات خاکهای مورد مطالعه 29
3-2-دامنه مقادیر خصوصیات شیمیایی و بیوشیمیایی حوزهها 29
3-3- پاسخ هدایت الکتریکی(EC) خاک به فعالیت آهوان و مورچهها 32
3-4-پاسخpHخاک به فعالیت آهوان و مورچهها 32
3-5- پاسخ کربنات کلسیم معادل خاک به فعالیت آهوان و مورچهها 34
3-6- پاسخ کربن آلی خاک به فعالیت آهوان و مورچهها 37
3-7- پاسخ نیتروژن کل خاک به فعالیت آهوان و مورچهها 39
3-8- پاسخ نیتروژن آلی محلول خاک به فعالیت آهوان و مورچهها 41
3-9- پاسخ نیتروژن معدنی خاک به فعالیت آهوان و مورچهها 43
3-10- پاسخ نسبت کربن به نیتروژن خاک به فعالیت آهوان و مورچهها 43
3-11- پاسخ نسبت نیتروژن معدنی به نیتروژن کل خاک به فعالیت آهوان و مورچهها 46
3-12- پاسخ معدنی شدن نیتروژن در شرایط هوازی به فعالیت آهوان و مورچهها 48
3-13- پاسخ شاخص بی هوازی معدنی شدن نیتروژن به فعالیت آهوان و مورچهها 48
3-14- پاسخ نیتروژن توده زنده میکروبی به فعالیت آهوان و مورچهها 50
3-15- پاسخ فعالیت آنزیم اورهآز به فعالیت آهوان و مورچهها 52
3-16- پاسخ فعالیت آنزیم ال-آسپاراجیناز به فعالیت آهوان و مورچهها 54
3-17- پاسخ فعالیت آنزیم ال-گلوتامیناز به فعالیت آهوان و مورچهها 57
3-18- همبستگیهای ساده خطی 59
3-18-1- همبستگی بین ویژگیهای فیزیکی و شیمیایی خاکها 59
3-18-2- همبستگی بین ویژگیهای فیزیکی و شیمایی خاکها با صفات بیولوژیکی اندازهگیری شده 60
3-18-3- همبستگی بین صفات بیولوژیکی اندازهگیری شده. 63
3-19- آنالیز مسیر(تحلیل علیت). 65
3-19-1-آنالیز مسیر برای متغیر وابسته معدنی شدن نیتروژن در شرایط هوازی 65
3-19-2- آنالیز مسیر برای متغیر وابسته شاخص بیهوازی معدنی شدن نیتروژن 66
3-20-رگرسیون چند متغیره 69
3-20-1- رگرسیون چند متغیره جهت تخمین معدنی شدن نیتروژن در شطرایط هوازی 69
3-20-2-رگرسیون چند متغیره جهت تخمین شاخص بیهوازی معدنی شدن نیتروژن.. 70
3-21- تحلیل تأثیر حوزهها بر ویژگیهای مورد بررسی با استفاده از روش تجزیههای تبعیضی.. 70
3-22-تحلیل اطلاعات به کمک روش تجزیه به عاملها بر اساس مؤلفههای اصلی.. 71
فصل چهارم: نتیجهگیری و پیشنهادها
4-1- نتیجهگیری.. 73
4-2- پیشنهادها 74
4-5- توصیه کاربردی.. 74
پیوستها 75
فهرست منابع. 78
|
فهرست شکلها
شکل 1-1- شمایی کلی از نحوه نمونه برداری در منطقه کلاه قاضی.. 22
شکل 3-1- اثر اصلی سایت، حوزه و اثر متقابل سایت و حوزه بر هدایت الکتریکی (dS m-1) 33
شکل 3-2-اثر اصلی سایت،حوزه و اثر متقابل سایت و حوزه بر pH خاک ها 35
شکل 3-3- اثراصلی سایت، حوزه و اثر متقابل سایت و حوزه بر کربنات کلسیم معادل (g kg-1). 36
شکل 3-4- اثر اصلی سایت، حوزه و اثر متقابل سایت و حوزه بر میزان کربن آلی خاک (g kg-1). 38
شکل 3-5-اثر اصلی سایت، حوزه و اثر متقابل سایت و حوزه بر میزان نیتروژن کل خاک (g kg-1). 40
شکل 3-6- اثر اصلی سایت، حوزه و اثر متقابل سایت و حوزه بر میزان نیتروژن آلی محلول خاک ها (mg kg-1). 42
شکل 3-7- اثر اصلی سایت، حوزه و اثر متقابل سایت و حوزه بر میزان نیتروژن معدنی اولیه خاک ها (mg kg-1). 44
شکل 3-8- اثر اصلی سایت، حوزه و اثر متقابل سایت و حوزه بر میزان نسبت کربن به نیتروژن خاکها 45
شکل 3-9- اثر اصلی سایت، حوزه واثر متقابل سایت و حوزه بر میزان نسبت نیتروژن معدنی به نیتروژن کل خاکها 47
شکل 3-10- اثر اصلی سایت، حوزه و اثر متقابل سایت و حوزه بر معدنی شدن نیتروژن در شرایط هوازی(mg N kg-1). 49
شکل 3-11- اثر اصلی سایت، حوزه و اثرمتقابل سایت وحوزه بر شاخص بیهوازی معدنی شدن نیتروژنmg NH4+-Nkg-1). 51
شکل 3-12- اثر اصلی سایت، حوزه و اثر متقابل سایت و حوزه بر میزان نیتروژن توه زنده میکروبی (mg N kg-1). 53
شکل 3-13-اثر اصلی سایت، حوزه و اثر متقابل سایت و حوزه بر فعالیت آنزیم اوره آز(mg NH4+-N kg-1 h-1). 55
شکل 3-14- اثر اصلی سایت، حوزه و اثر متقابل سایت و حوزه بر فعالیت آنزیم ال-آسپاراجیناز(mg NH4+-N kg-1 h-1) 56
شکل 3-15- اثر اصلی سایت، حوزه و اثر متقابل سایت و حوزه بر فعالیت آنزیم ال-گلوتامیناز(mg NH4+-N kg-1 h-1). 58
شکل 3-16- تجزیه های تبعیضی اثر حوزهها بر ویژگی های اندازه گیری شده. 71
شکل 3-17- تجزیه به مؤلفه های اصلی برای متغیرهای اندازه گیری شده. 72
فهرست جدولها
جدول 3-1- برخی ویژگیهای فیزیکی و شیمایی خاکهای مورد مطالعه. 29
جدول 3-2- دامنه مقادیر ویژگی های اتدازه گیری شده در خاک های مورد مطالعه 30
جدول 3-3- تجزیه واریانس تأثیرسایت وحوزه بربرخی خصوصیات اندازهگیری شده در خاکهای مورد مطالعه 31
جدول 3-4 - ماتریس همبستگی بین ویژگی های فیزیکی و شیمیایی در خاک های مورد مطالعه 59
جدول 3-5- همبستگی بین ویژگی های فیزیکی و شیمایی با صفات بیولوژیکی در خاک های مورد مطالعه 62
جدول 3-6- ماتریس همبستگی بین صفات بیولوژیکی اندازه گیری شده در خاک های مورد مطالعه. 64
جدول 3-7- نتایج تجزیه مسیر برای متغیر وابسته معدنی شدن نیتروژن در شرایط هوازی در خاک های مورد بررسی.. 67
جدول 3-8- نتایج تجزیه مسیر برای متغیر وابسته شاخص بی هوازی معدنی شدن نیتروژن در خاک های مورد بررسی.. 68
جدول 3-9-نتایج رگرسیون چند متغیره جهت تخمین معدنی شدن نیتروژن در شرایط هوازی.. 69
جدول 3-10-نتایج رگرسیون چند متغیره جهت تخمین شاخص بی هوازی معدنی شدن نیتروژن.. 70