بررسی مقایسه گلستان سعدی با بهارستان جامی
« مقایسه گلستان سعدی و بهارستان جامی »
مقدمه
در گذر زمان ، همه چیز آبستن دگرگونی و تحول است . و سلسله های تاریخی ، یکی پس از دیگری می روند و جای خود را به سلسله های دیگر می دهند . تنها ، آثار بزرگان هر کشور می باشد که خود را از گزند داس دروگر مرگ و نیستی ، و تغییر و تحول در گذر زمان حفظ می کنند و به موجودیت و حیات خویش ادامه می دهند .
هنگامی که ، متن زیبای گلستان سعدی ،رحمه الله علیه ، را می خوانیم گوش ما ، زیبایی دل انگیز نثر ، و عطر آن را با مشام دل ، احساس می کند . و مانند پرنده سبک بار ، می خواهد به ملکوت عروج پیدا کند .
« با مدادان که خاطر باز آمدن ، بر رأی نشستن غالب آمد . دیدمش دامنی گل و ریحان و سنبل و ضَیَمران فراهم آورده و آهنگ رجوع کرده . گفتم : گل بستان را چنان که دانی بقائی ؛ و عهد گلستان را وفائی نباشد و حکیمان گفته اند : هرچه نپاید ؛ دلبستگی را نشاید . گفتا : طریق چیست ؟ گفتم : برای نزهت ناظران و فُسحت حاضران کتاب گلستانی توانم تصنیف کردن که باد خزان را بر ورق او دست تطاول نباشد . و گردش زمان ، عیش ربیع آن را به طیش خریف مبدل نکند .
به چه کار آیدت زگل طبقی ؟ از گلستان من ببر ورقی
گل همین پنج روز و شش باشد وین گلستان همیشه خوش باشد »
( یوسفی ، 1384 ،ص54 )
و یا حکمتی ، در بهارستان جامی می خوانیم التذاذ ادبی ، بسیاری از آن به ما دست می دهد . و اندیشه این بزرگان در ادب پارسی ، فرا راه ما می شود و چراغی می شود تا ما را به سر منزل هدایت و خوشبختی برساند .
« حکمت – هر نعمتی که به مرگ زوال بپذیرد ( آن را خردمند ) در حساب نعمت نگیرد . ( عمر اگرچه دراز بود ) چون مرگ روی نمود از آن درازی چه سود ؟ نوح هزار سال در جهان به سر برده است ، امروز پنج هزار سال است که مرده است . قدر ، نعمتی را بود که جاودانه باشد و از آفت زوال بر کرانه .
قطعه :
آیات بهارستان در تاکید مطلب
1- نه گلستان که روضه ای ز بهشت خاک و خاشاک او ، عبیر سرشت
بـابـهـایـش ، بـهـشـت را درهـا فیض ده ، قصّه هاش کوثر ها
نکته هایش ، نهفته در پرده رشک حُوران ، ناز پرورده
دلکش اشعار او بلند اشجار از نم لطف (تَحْتِهَا الْاَ نْْهارُ) »
( یَدْخِلُه جَنّاتٍ تَجری مِنْ تَحْتِهَا الْاََنْهارُ ) اشاره به سوره فتح ، آیه 17 :داخل می کند آنها در بهشت هایی که در زیر آنها ، نهر هایی روان است و اشاره به سوره فتح ، آیه 5 ، (جَنّاتٍ تَجری مِنْ تَحْتِهَا الْاَنْهارُ خالِدینَ فیها ) : بهشتهایی جاری است که در زیر آنها نهر هایی که در آن بهشت ها جاودانه اند . ( حاکمی ، 1385 ، ص 26 )
2- « هجوم نفس و هوا کز سپاه شیطانند چـــو زور بـــر دل خــدا پـرســت آرنــد
بجز جُنود حکایات رهـنـمـایـان را چه تاب آنکه بر آن رهزنان شکست آرند
خدای تعالی ، با رسول خود صَلّی اللهُ عَلَیْهِ وسَلَّم ، خطاب می کند که ( وُکُلاً نَقُصُّ عَلَیْکَ مِنْ اَنْباءِ الْرُّسُل ما نُثَبِّتُ به فُوادَک ) » سوره هود ، بخشی از آیه 121 : و همه که بر تو می خوانیم از خبر های پیغمبران ، آن است که دل تو را از تنگی ضعف و اندوه به ان به جای می آوریم .
( همان کتاب ، ص 29 )
3- « بار دیگر کنیزک گفت : که در جهان همین آرزو دارم که دست در میان یکدیگر کنیم و از لب و دهان یکدیگر ، شکرخوریم . جوان گفت : من نیز این آرزو دارم اما چه کنم ؟ خدای تعالی می فرماید : اَلَاخِلّاء یَومَئَذٍ بَعْضُهُم لِبَعْضٍ عَدُّو اَِلّا الْمُتَّقین ) » سوره الزُخرُف ، آیه 68 : دوستان روزی چنین بعضی از ایشان ، مر بعضی را دشمنند مگر پرهیزگاران (همان کتاب ، ص 65 )
4- « پس وی را بنشاندند و مائده کشیدند و از هر چیزی بخوردند . در آخر پالوده آوردند . اصمعی گفت : امید می دارم که وی نداند که پالوده چیست ؟ هارون گفت : اگر چنین باشد ترا یک بدره زر بدهم . پس اعرابی دست دراز کرد و پالوده خوردن گرفت . به وجهی که (می مانست ) ، که هرگز نخورده است . هارون از وی پرسید که این چه چیز است که می خوری ؟ گفت : سوگند به آن خدای که تو را به خلافت مکرّم کرده است که من نمی دانم که چه چیزست . اما خدای تعالی در قرآن می گوید : ( و فاکِهَةٌ وَ نَخْلٌ وَ رُمّان ) » سوره الرحمان ، آیه 69 ؛ نخل نزدیک ماست گمان می بریم که این انار است . ( همان کتاب ، ص 77 )
5- « معاویه و عقیل بن ابی طالب ، با هم نشسته بودند و معاویه گفت : ای اهل شام هیچ شنیده اید قول الله تعالی را آنجا که می گوید : ( تَبَّت یَدا اَبی لَهَبٍ وَ تَّبْ ) سوره الهب ، آیه 1 ؛ ابولهب نابود شد و دستش قطع گردید ) . گفتند : آری ، گفت : ابو لَهب عم عقیل است . عقیل گفت : ای اهل شام هیچ شنیده اید قول الله تعالی را آنجا که می گوید : ( وَ اَمْراَتُه حَمّاَلَه الْحَطَبْ ) سوره اللهب ، آیه 3 ؛ و همسرش ، ام جمیله ، خواهر ابوسفیان ) هیزم اتش افروز دوزخ باشد . گفتند : آری ، گفت: حَمّالَه الحطب ، عمه معاویه است . »
( حاکمی ، ص 80 )
6- « آنکه حضرت حق ، سبحانه و تعالی ، کلام معجزه طراز قرآن را به ماء نفی ( وَ ما هُوَ بِقولِ شاعرٍ ) سوره الحاقه ، بخشی از آیه 41 ؛ و نیست آن سخن شاعری . از آلایش تهمت شعر ، مطهر ساخته ، و علم بلاغت موردش را از حضیض ( بَلْ هُوَ شاعِرُ ) سوره انبیاء ، آیه 6 ؛ بلکه او شاعر است. به اوج تقدس (وَ ما عَلَّمْناهُ الْشِّعْرَو ما یَنْبَغی لَه » سوره یس ، آیه 70 ؛ و آنچه ما به او از شعر یاد داریم و آنچه برای او شایسته است .
2- آیات بهارستان ، در تاکید بار معنایی
1- « غلام گفت : آن جوانمرد بمرد و جان به جانان سپرد . گفتم : سُبحان الله آن چگونه بود ؟ گفت : چون تو برفتی مرا به خانه درون برد و برای من طعام آورد . چون طعام خوردم و دست بشستم . از برای من بستر انداخت و مشک و گلاب برمن زد و مرا بخوابانید و بعد از آن [ آمد و ] انگشت بر رخساره من نهاد و گفت : سُبحان الله این چه خوبست و چه محبوب و چه مرغوب و چه ناخوش است ، آنچه نفس من می خواهد و در هوای آن می کاهد و عقوبت خدای تعالی از همه سخت تر است و گرفتار به آن از همه کس بدبخت تر بعد از آن گفت : ( اِنّا لله وَ اِنّا اِلیهِ راجِعُون ) سوره بقره آیه 52 ؛ بازگشت همه به سوی اوست » ( حاکمی ، 1385 ، ص67
فهرست
- چکیده رساله ................................................................................................................... 9
2- پیشگفتار ........................................................................................................................ 10
بخش اول : انواع نثر در بستر تاریخ ادبیات ( قرن چهارم تا قرن نهم هـ .ق ) ..... 13-26
1- مقدمه....................................................................................................................... 13-14
2- فصل اول 1- چگونگی شکل گیری نثر مرسل اول ..................................... 15
2- چگونگی شکل گیری نثر مرسل دوم ..................................... 15
3- ویژگیهای نثر مرسل اول و دوم ............................................... 16
3- فصل دوم 1- چگونگی شکل گیری نثر فنی در بستر تاریخ ادبیات ............... 17
|
2- تقسیم بندی نثر موزون به دو دسته
3- ویژگی های نثر موزون مرسل ................................................. 18
4- ویژگی های نثر موزون فنی ............................................... 18-19
5- دیدگاه نثر نویسان درباره نثر موزون فنی ............................ 19-20
4- فصل سوم 1- نثر فارسی قرن هفتم و هشتم در بستر تاریخ ادبیات.............. 21-22
2- جایگاه نثر فارسی در قرن هفتم و هشتم .....................................23
3- امتزاج نثر موزون مرسل و فنی در قرن هفتم در گلستان سعدی .. 24
- مقدمه ......................................................................................................................................30
2- فصل اول 1- بحث لغوی مقامه ..................................................................................... 31
2- مقامات در معنی اصطلاحی ..................................................................... 32
3- ویژگی های مقامه ..............................................................................33-34
3- فصل دوم 1- گلستان و مقامات ...............................................................................35-37
2- وجوه اشتراک گلستان با مقامات ......................................................38-40
3- وجوه اشتراک گلستان با مقامات « جدال سعدی با مدعی » و « مقدمه کتاب »
4- وجوه اختلاف گلستان و مقامات .....................................................41-42
4- فصل سوم 1- مقامات حمیدی .................................................................................43-44
2- ارزش مقامات حمیدی در نثر فارسی ................................................44-45
3- مقایسه گلستان سعدی و مقامات حمیدی ..........................................46-49
بخش سوم : مقایسه ویژگی های سبکی گلستان و بهارستان ....................... 53-70
2- فصل اول 1- ویژگی های سبکی گلستان سعدی ..................................................53-57
2- ویژگی های سبکی بهارستان جامی ..................................................58-60
3- فصل دوم مقایسه ویژگی های سبکی گلستان و بهارستان
بخش چهارم : مقایسه حکایت های گلستان و بهارستان ............ 73-103
1- مقدمه ..............................................................................................................................73
2- بررسی بابهای گلستان و بهارستان از لحاظ وجوه اشتراک و افتراق ................................73-74
3- تشابه موضوع و مفهوم در حکایت اسکندر مقدونی .....................................................74-75
4- تقسیم بندی حکایات گلستان و بهارستان 1- در سیرت پادشاهان .......................... 76-84
به شش دسته اصلی از جهت اشتراک و افتراق 2- عشق و جوانی ................................85-91
موضوع ، شیوه سبک و بلاغت 3- در آداب صحبت ..............................92-95
4- سلامت و سلامتی ..............................96-98
5- بخشش و بخشندگی .........................99-101
6- قناعت ............................................102-103
بخش پنجم : بررسی آیات ، حدیث و اشعار در گلستان و بهارستان ........... 107-134
1- مقدمه ................................................................................................................................... 107
2- بررسی آیات قرآنی در گلستان 1- تاکید مطلب ........................................108-114
2- بار معنایی .....................................................115
3- بررسی آیات قرآنی در بهارستان 3- تاکید مطلب .........................................116-117
4- بار معنایی .....................................................118
4- بررسی احادیث گلستان 1- تاکید مطلب ........................................119-120
2- بار معنایی ـــــ
5- بررسی احادیث بهارستان 3- تاکید مطلب ...................................................121
4- بار معنایی ـــــ
6- بررسی اشعار عربی گلستان 1- تاکید مطلب ............................................122-129
2- بار معنایی ـــــ
3- اشاره به آیه و حدیث ................................ 130-131
7- بررسی اشعار عربی بهارستان 1- تاکید مطلب ............................................ 132-134
2- بار معنایی ــــــ
3- اشاره به آیه و حدیث ـــــ
8- نتیجه گیری کلی از پایان نامه .........................................................................................136-137
چکیده رساله
کتاب گلستان سعدی و بهارستان جامی ، باغی است رنگارنگ و تن پوش آن زیبایی های لفظی و معنوی است ، که بر قامت این دو کتاب ، برازنده دوخته شده است . در این رساله سعی بر این است که این دو کتاب به صورت موشکافانه ، مورد نقد و بررسی قرار گیرد . که محتوای رساله، به پنج بخش اصلی تقسیم شده است که به ترتیب عبارتند از :
1- بررسی انواع نثر پارسی ، ( قرن چهارم تا قرن نهم هـ . ق ) در بستر تاریخ ادبیات .
2- مقامه چیست ؟ و چگونگی شکل گیری آن در ادب پارسی و ویژگی های مقامه نویسی و به راستی آیا گلستان ، نوعی مقامه می باشد ؟ مقایسه مقامات حمیدی و گلستان سعدی .
3- ویژگی های سبکی گلستان سعدی و بهارستان جامی و وجوه اشتراک و افتراق سبکی این دو اثر گرانبهای ادب پارسی .
4- بررسی حکایات گلستان و بهارستان ، از لحاظ وجوه اشتراک و افتراق و بررسی ویژگی های سبکی و بلاغی حکایات .
5- بررسی آیات و احادیث ، از جهت تاکید مطلب یا بار معنایی و بررسی اشعار عربی از جهت تاکید مطلب یا اشاره شعر ، به آیه و حدیث .
6- نتیجه گیری کلی از پایان نامه
پیشگفتار
خدای ، جهان آفرین را سپاس که به من این لطف عظیم را عنایت کرد ، که در گلزاری از معرفت و حکمت قدم بگذارم . و هر لحظه که در این بوستان عشق و محبت ، بیشتر تعمق می کردم ؛ درون خویش ، احساس زایدالوصفی داشتم که در سرزمینی زاده شده ام که محبت و عشق به همنوع ، در رگ های اجدادم ، حیات داشته است . و نشان می دهد که مردم کشورم ، روحشان و کالبد خاکیشان ، با عشق سرشته شده است . و شاعران و نویسندگان این مرز و بوم ، با نقاشی ماهرانه ی ، با قلم زرین خویش ، بر صفحه دل انسان ها می نگاشتند و نام آنها تا ابد جاودانه می ماند . و خوشبختانه این دو آموزگار بزرگ تعلیم و تربیت ، ادبیات تعلیمی کشورم ، ( سعدی و جامی ) با قلم روان خویش ، درس دوست داشتن به همنوع ، روی در روی شدن با مشکلات و نهراسیدن از آن ، توکل به خدا ، مبارزه با پلیدی و زشتی ، روی آوردن به باغ معرفت و دانایی را با فکر و اندیشه جاودانه خویش ، به ما ملت تمدن ساز ، تقدیم کرده اند . به راستی اگر سعدی نبود ؟ چه بر سر نثر زیبای پارسی می افتاد. هم اکنون زمانی فرا می رسید که باید در فرهنگ لغات ، واژگان پارسی را جستجو می کردیم. و از زبان شیرین پارسی جز نامی باقی نمی ماند .
جامی نیز به گردن ادب پارسی ، حق بزرگی دارد اگرچه در بهارستان ، نتوانسته است مانند : سعدی ، به پختگی و کمال دست پیدا کند . ولی به حق در دوره فضل فروشی نویسندگان پارسی ، که تکّلف و تصنّع را وارد ادبیات کردند . به حق عبدالرحمان جامی ، نیز با سادگی و روانی متن ، به ادبیات پارسی کمک شایان توجهی کرده است . که در این رساله ، در پنج بخش به مقایسه گلستان و بهارستان پرداخته شده است .
در پایان لازم است از استادان گرامی : جناب آقایان : دکتر رضا اشرف زاده و دکتر محمد فاضلی کمال سپاس و تشکر را داشته باشم که در این وادی علم و دانش با راهنمایی های و تشویقهای دلسوزانه خویش ، مرا به ادامه کارم دلگرم داشتند . و نکات زیادی از علم و معرفت را از محضر این دو بزرگوار فرا گرفتم . که همیشه فرا راه زندگیم می باشد . و از محضر استادان : دکتر محمد علوی مقدم ، دکتر محمود مهدوی ، و دکتر تقی وحیدیان کامیار نیز کمال تشکر را دارم و بی شک تاثیر این شاگردی و ادب آموزی و شهد شیرین آن برای همیشه در زندگیم باقی خواهد ماند و به آن افتخار می کنم .
مقایسه گلستان و بهارستان جامی
فهرست عناوین بخش اول : انواع نثر ( قرن چهارم تا قن نهم هـ . ق )
1- مقدمه :
2- فصل اول 1- چگونگی شکل گیری نثر مرسل اول
2- چگونگی شکل گیری نثر مرسل دوم
3- ویژگی های نثر مرسل اول و دوم
|
3- فصل دوم 1- چگونگی شکل گیری نثر فنی در بستر تاریخ ادبیات
2- تقسیم بندی موزون به دو دسته
3- ویژگی های نثر موزون مرسل
4- ویژگی های نثر موزون فنی
5- دیدگاه نثرنویسان درباره نثر موزون فنی
4- فصل سوم 1- نثر فارسی قرن هفتم و هشتم در بستر تاریخ ادبیات
2- جایگاه نثر فارسی در قرن هفتم و هشتم
3- امتزاج نثر موزون مرسل و فنی در قرن هفتم در گلستان سعدی
5- فصل چهارم 1- نثر قرن نهم در بستر تاریخ ادبیات
2- جایگاه زبان فارسی در عهد تیموری
3- جایگاه نثر فارسی در عهد تیموری