مقدمه
با توجه به روند سریع شهر نشینی، افزایش جمعیت، کمبود زمین و تحولات اجتماعی ، اقتصادی و سیاسی جوامع موجب دگرگونیهای کالبدی در شهرها شده است.پس از انقلاب صنعتی آپارتمان نشینی شکل نوینی به خود گرفت و جنبه های گوناگون زندگی بشری از جمله نظام های سکونتگاهی را تحت تاثیر قرا رداد موج این تاثیر گذاری از کشورهای صنعتی آغاز گشت و به کشورهای در حال توسعه از جمله ایران رسید.
توسعه آپارتمان نشینی نه تنها در شکل گیری و روند شهر نشینی تاثیر داشته است بلکه رشد کالبدی و فیزیکی شهرها را دگرگون ساخته است .رشد فزاینده و شتابان جمعیتی و فیزیکی شهر زاهدان و به دنبال آن توسعه آپارتمان نشیی از این منظر قابل توجه است به طوری که جمعیت این شهر در طی هشتاد سال از کمتر از 5000 نفر در هسته اولیه (حدود سال 1300) به 17495 نفر در 1335 و به 419518 نفر در 1375 رسیده است و پیش بینی می شود که در 1380 به 548886 نفر رسیده باشد و این افزایش که رشد جمعیت متوسط 27/8 درصد در این سالها را داشته است گسترش فیزیکی فزاینده شهر را نیز توجه می کند این رشد همراه با پدیدآمدن شرایط خاص سیاسی، اجتماعی و اقتصادی پدیده آپارتمان نشینی را در زاهدان تقویت خواهد نمود . در این راستا با بهره گیری از نظریات کلاسیک و مدرن در زمینه تکوین و تکامل شهرها و نظریات ساخت شهرها، شهرنشینی را از دو بعد عوامل درونزا و برونزا بررسی کرده و در انتها به طریق مطالعه میدانی تاثیر برآیند این دو دسته عوامل را بر توسعه آپارتمان نشینی مورد آزمون قرار داده ایم نتایج حاصله از آن بدین گونه است که رشد شتابان شهر زاهدان عمدتا ناشی از عوامل برونزا شامل عوامل سیاسی و اداری دولت می باشد.
این پژوهش شامل شش فصل است که از میان آنها بعد از فصل اول که بیان مسئله است سه فصل بر مبنای مطالعات کتابخانه ای ویک فصل بر مبنای مطالعات میدانی شکل گرفته است و در فصل ششم نیز نتیجه گیری و آزمون فرضیات را آورده ایم.
فهرست مطالب:
فصل اول : چهار چوب کلی تحقیق
1-1 -طرح مساله............................................................................................................................. 1
2-1 -ضرورت تحقیق ................................................................................................................... 1
3-1- قلمروتحقق ........................................................................................................................... 2
4-1- اهداف تحقیق........................................................................................................................ 2
5-1- سئوالات اساسی..................................................................................................................... 2
6-1- فرضیات پژوهش................................................................................................................... 3
7-1- روش تحقیق ......................................................................................................................... 3
8-1- پیشینه تحقیق..........................................................................................................................5
9-1- محدودیت تحقیق .................................................................................................................6
فصل دوم : مبانی نظری تحقیق
1-2- شهر چیست.............................................................................................................................7
2-2- تعاریف مختلف شهر...............................................................................................................8
3-2- عوامل مؤثر در تکوین و تکامل شهر نشینی.............................................................................9
1-3-2- دیدگاههای کلاسیک(درونزا) در شکل گیری شهرها .....................................................10
1-1-3-2-نظریه هیدرولیک یا مبنای محیط گرایی.......................................................................10
2-1-3-2- نظریه اقتصادی : شهر به عنوان یک بازار ......................................................................13
3-1-3-2- نظریه شهر به عنوان یک پایگاه نظامی و دفاعی.............................................................15
4-1-3-2- نظریه مذهبی، گسترش معابد و عبادتگاهها...................................................................16
5-1-3-2- موقعیت چهاراهی در ایجاد شهرها................................................................................17
2-3-2 دیدگاههای مدرن (برونزوا) در شکل گیری شهرها ...........................................................17
1-2-3-2 سیاستهای استعماری کشورهای توسعه یافته ..................................................................19
2-2-3-2- سیاستهای دولتها در مسائل مرزی و استراتژیک..........................................................22
3-2-3-2- اهداف سیاسی – اداری دولتها ....................................................................................23
4-2-3-2- وجود قطب های صنعتی ..............................................................................................24
5-2-3-2- وجود راهها .................................................................................................................26
4-2- نظریه های ساخت شهر ........................................................................................................29
1-4-2- ساخت دوایر متحدالمرکز............................................................................................... 29
2-4-2- ساخت قطاعی شهر..........................................................................................................30
3-4-2- ساخت ستاره ای شکل....................................................................................................31
4-4-2- ساخت چند هسته ای......................................................................................................33
5-4-2- ساخت عمومی شهرها.....................................................................................................35
6-4-2- ساخت طبیعی شهرها .....................................................................................................35
7-4-2- ساخت خطی یا کریدوری..............................................................................................36
فصل سوم : بررسی ساختار جغرافیای طبیعی و انسانی شهر زاهدان
1-3- ویژگیهای جغرافیای طبیعی شهر زاهدان.............................................................................38
1-1-3- موقعیت جغرافیایی .........................................................................................................38
2-1-3- موقعیت ریاضی و نسبی شهر زاهدان..............................................................................38
3-1-3- ویژگیهای زمین شناسی منطقه زاهدان................................................................................41
4-1-3- ویژگیهای زمین شناختی حوضه آبریز زاهدان...................................................................42
5-1-3- ژئومورفولوژی حوضه زاهدان...........................................................................................44
1-5-1-3- ژئومورفولوژی ساختمانی حوضه زاهدان.......................................................................47
2-5-1-3- ژئومورفولوژی اقلیمی حوضه زاهدان...........................................................................48
6-1-3- شرایط اقلیمی محدوه زاهدان...........................................................................................51
1-6-1-3- عوامل ماکروکلیمایی...................................................................................................51
2-6-1-3-عوامل میکرو کلیمایی...................................................................................................51
7-1-3- بادهای منطقه ...................................................................................................................52
8-1-3- میزان دما و طوبت در منطقه .............................................................................................54
9-1-3- بارندگی و ریزش جوی درمنطقه.....................................................................................56
10-1-3- منابع آب منطقه..............................................................................................................57
1-10-1-3-آبهای سطح الارضی...................................................................................................58
2-10-1-3- آبهای زیر زمینی حوضه زاهدان................................................................................60
2-3- ساختار دموگرافی و ویژگیهای انسانی شهر زاهدان..............................................................61
1-2-3-تعداد جمعیت و تحولات آن طی سالهای(1335 تا1375).................................................61
2-2-3- تراکم نسبی جمعیت در سطح شهر ..................................................................................64
3-2-3- ساختمان جمعیت .............................................................................................................73
1-3-2-3- ساخت سنی.................................................................................................................73
2-3-2-3- نسبت جنسی................................................................................................................77
4-2-3- بعد خانوار .......................................................................................................................80
5-2-3- حرکات جمعیت .............................................................................................................81
1-5-2-3- حرکات زمانی جمعیت ..............................................................................................82
2-5-2-3- حرکات مکانی جمعیت ..............................................................................................82
6-2-3- عوامل مهاجرت به زاهدان ..............................................................................................84
1-6-2-3- عامل جغرافیایی..........................................................................................................84
2-6-2-3- عوامل اجتماعی و فرهنگی و اداری...........................................................................85
3-6-2-3- عوامل اقتصادی..........................................................................................................85
7-2-3- فعالیت و اشتغال...............................................................................................................86
8-2-3- وضعیت اشتغال در بخشهای مختلف ...............................................................................87
1-8-2-3- شاغلین بخش کشاورزی.............................................................................................89
2-8-2-3- شاغلین بخش صنعت ..................................................................................................91
3-8-2-3- شاغلین بخش خدمات ................................................................................................92
9-2-3- وضعیت کلی سواد در زاهدان..........................................................................................94
فصل چهارم : بررسی روند شهر نشینی و تغییرات کارکردی شهر زاهدان
1-4- روند شکل گیری شهر زاهدان.............................................................................................96
1-1-4- تحولات جهانی و اهمیت یافتن منطقه به لحاظ ژئوپولتیک..............................................96
1-1-1-4- منطقه بلوچستان و سرحد ............................................................................................96
2-1-1-4- منطقه دزداب.............................................................................................................100
2-1-4- تغییر قدرت از قاجار به پهلوی و استراتژی شهر زاهدان .................................................102
2-4- سیاستهای دولت در توسعه شهر نشینی زاهدان.....................................................................103
3-4- تغییرات کارکردی در شهر زاهدان ....................................................................................124
1-3-4- کارکرد نظامی سیاسی....................................................................................................124
2-3-4- کارکرد اداری................................................................................................................125
3-3-4- کارکرد خدماتی ...........................................................................................................126
4-4- موانع عمده توسعه و جهت توسعه شهر زاهدان ..................................................................128
1-4-4- موانع درجه یک توسعه (موانع طبیعی)...........................................................................128
2-4-4- موانع درجه دو توسعه (موانع مصنوعی).........................................................................128
3-4-4-موانع درجه سوم توسعه (موانع اقتصادی).......................................................................129
4-4-4- توسعه اراضی شهر در ادوار مختلف و جهت توسعه شهر ...........................................129
فصل پنجم :بررسی توسعه آپارتمان نشینی در زاهدان
1-5 آپارتمان چیست ...........................................................................................................132
2-5- سابقه آپارتمان نشینی در جهان ...................................................................................132
3-5- سابقه آپارتمان نشینی در تهران ...................................................................................134
4-5- سابقه آپارتمان نشینی در زاهدان .................................................................................135
5-5 مکان یابی مجتمع های آپارتمانی در شهر زاهدان ..........................................................136
6-5- ضرورت ایجاد آپارتمان سازی در زاهدان ..................................................................137
7-5- بررسی وضعیت آپارتمان نشینی در زاهدان ..................................................................138
1-7-5- بررسی رابطه شغل ساکنین در مجتمع های آپارتمانی ..............................................142
2-7-5- بررسی رابطه میزان تحصیلات در مجتمع های آپارتمانی .........................................143
3-7-5- بررسی رابطه میزان درآمد در مجتمع های آپارتمانی.................................................145
4-7-5- بررسی رابطه بعد خانوار در مجتمع های آپارتمانی...................................................146
5-7-5- بررسی رابطه قومیتهای ساکن در مجتمع های آپارتمانی............................................148
6-7-5- بررسی رابطه انتخاب مجتمع های آپارتمانی برای سکونت .......................................149
8-5- بررسی فرهنگ آپارتمان نشینی در مجتمع های آپارتمانی ............................................151
9-5- بررسی روابط اجتماعی در مجتمع های آپارتمانی ........................................................152
10-5- بررسی ویژگیهای کالبدی مجتمع های آپارتمانی.......................................................153
1-10-5- بررسی تعداد طبقات در مجتمع های آپارتمانی......................................................153
2-10-5- بررسی تعداد اطاق در مجتمع های آپارتمانی ........................................................154
3-10-5- بررسی نوع مصالح ساختمانی در مجتمع های آپارتمانی ........................................155
4-10-5- بررسی عمر بنا مجتمع های آپارتمانی ...................................................................155
5-10-5- بررسی امکانات و خدمات محله ای در مجتمع های آپارتمانی ...............................155
6-10-5- بررسی وضعیت بهداشت در مجتمع های آپارتمانی ...............................................156
11-5- بررسی نقاط قوت و ضعف در مجتمع های آپارتمانی شهر زاهدان .............................158
1-11-5- نقاط قوت ............................................................................................................158
1-1-11-5- دسترسی به منابع مالی .......................................................................................158
2-1-11-5-صرفه جویی در مصرف مصالح..........................................................................159
3-1-11-5- سرعت در فرآیند ساخت .................................................................................160
4-1-11-5- ارتقای تکنولوژی و ارتقای کیفیت ..................................................................161
5-1-11-5- دسترسی به تسهیلات عمومی ...........................................................................161
2-11-5- نقاط ضعف .........................................................................................................161
1-2-11-5- کمبود امکانات، خدماتی و رفاهی ...................................................................162
2-2-11-5- مشکلات سیستم جمع آوری زباله....................................................................163
3-2-11-5- کبمود پارکینگ .............................................................................................164
4-2-11-5- کمبود فضای بازی مناسب برای کودکان ........................................................165
12-5- عوارض زیست محیطی در مجتمع های آپارتمانی .....................................................166
1-12-5- موقعیت و قطه بندی زمین ....................................................................................166
1-1-12-5- موقعیت ساختمانها ...........................................................................................166
2-1-12-5- قطعه بندی زمین ..............................................................................................167
2-12-5- عوارض طبیعی ....................................................................................................168
1-2-12-5- عوارض مربوط به خاک و زمین ......................................................................168
2-2-12-5- هوا .................................................................................................................168
3-2-12-5- صدا ...............................................................................................................169
4-2-12-5- نور..................................................................................................................169
5-2-12-5- حرارت و برودت ...........................................................................................169
3-12-5- عوارض انسانی ..................................................................................................170
1-3-12-5- خصوصیات خانوار ........................................................................................170
2-3-12-5- سنت ها و فرهنگ ها .....................................................................................170
3-3-12-5- مسائل جنبی اجتماعی ....................................................................................171
4-3-12-5- ایمنی در برابر حوادث ....................................................................................172
5-3-12-5- بهداشت محیط ...............................................................................................172
6-3-12-5- تاسیسات وتجهیزات عمومی و زیر بنایی ..........................................................173
7-3-12-5- عوارض زیبا شناسانه .......................................................................................174
فصل ششم:نتیجه گیری وآزمون فرضیات و ارائه پیشنهادات
1-6-نتیجه گیری کلی.........................................................................................................175
2-6-آزمون فرضیات..........................................................................................................179
3-6-ارائه راهبردهای مناسب در فرایند توسعه آپارتمان نشینی..............................................181
منابع و مآخذ
ضمائم
زمستان 83