روش تحقیق بررسی تجزیه و تحلیل قومیت و حرکتهای تجزیه طلبانه در اولین دهه انقلاب اسلامی ایران (به دنبال امنیت فراگیر)

روش تحقیق بررسی تجزیه و تحلیل قومیت و حرکتهای تجزیه طلبانه در اولین دهه انقلاب اسلامی ایران (به دنبال امنیت فراگیر)

تجزیه و تحلیل

حرکتهای تجزیه طلبانه پس از انقلاب

الف – عنوان تحقیق: 1- فارسی: تجزیه و تحلیل قومیت و حرکتهای تجزیه طلبانه در اولین دهه انقلاب اسلامی ایران. (به دنبال امنیت فراگیر) 2- خارجی: An Anaalysis of Ethnithity And Aecessionist Movement in The First Decade of Isiamic Revolution of Iran.

ب- نوع تحقیق: 1- کاربرد 2- بنیاد 3- توسعه ای

ج- کلید واژه ها: 1- تجزیه طلبی (Separatism) درخواست گروه قومی ساکن سرزمین معین برای جدایی از قلمرو حاکمیت سیاسی دولتی که قوم و سرزمین جزئی از آن بشمار می رود. هدف جدایی خواهان اغلب تشکیل دولتی تازه در سرزمینی معین برای قومی خاص است. (آشوری ، 1382 ص 108). 2- هویت (Identity) این واژه بیانگر چه کسی بودن است که از احتیاج بشر به شناخته شدن و شناسنده شدن به چیزی یا جایی ناشی می شود. سرزمین ، تاریخ، زبان، ادبیات، فرنگ و هنر از جمله عناصر تشکیل دهنده هویت شمرده میشوند (آقابخشی، 1381 ص 305) 3- ناسیونالیسم یا ملت باوری (Nationalism) نوعی آگاهی جمعی است، یعنی آگاهی به تعلق ملت، این آگاهی را «آگاهی ملی» خوانند. آگاهی ملی اغلب پدید آورنده حس وفاداری و شور دلبستگی افراد به عناصر تشکیل دهنده ملت: نژاد ، زبان، سنت ها، عادت ها، ارزش های اخلاقی و اجتماعی به طور کلی فرهنگ است. (آشوری، 1382 ص 319) 4- قومیت (Ethnicity) حالت گروهی از مردمی که از درجه ای از پیوستگی و همبستگی برخوردارند و آگاه از اینکه اصل و منشا مشترک دارند. (آقابخشی 1381 ص 223).

د- شرح و بیان مساله پژوهشی:

ایران سرزمینی پهناوری است. با سابقه تاریخی طولانی. در این گستره خاکی اقوام متعدد در طول سالیان متمادی با هم زیسته اند. کشور ایران دارای ترکیب شگفت انگیزی از آداب؛ رسوم، زبان و مذهب است. با وجود مجموعه این تفاوت ها عنصر ایرانی و ایران در طول تاریخ تداوم داشته. از طرف دیگر تاریخ ایران شاهد تلاشهایی است که قصد جدایی و استقلال از پیکره ایران را دارد. از نظر این پژوهش صرف وجود اقوام متعدد موجب حرکت های جدایی طلبانه نیست یا به تعبیر صحیح تر نفس وجود تفاوتهای قومی تضمین کننده بسیج قومی نیست. با نگاهی هر چند گذرا به تاریخ ایران صحت این مدعا ثابت می شو. با انتقاد از پژوهش تک عاملی تاکید این تحقیق بر مجموعه علل داخلی و خارجی است و با بررسی تاریخی قصد شناخت این عوامل را دارد.

تا پیش از قرن 13 هجری. در ایران هیچ گونه جنبش قومی که حاکی از سیاسی شدن شکافهای قومی و زبانی باشد مشاهده نمی شود، تنها ظهور دولت مدرن و متمرکز در این سالها بود که ایلات و عشایر را در قالب اقلیت قومی و زبانی رودروی دولت مرکزی قرار داد. این کشمکش دولت مرکزی و سران ایلات و عشایر در سرتاسر حکومت رضاشاه به صورت پنهان و آشکار ادامه یافت و با فروپاشی ساختار قدرت در شهریور 1320 ما شاهد شکل گیری جنبشهای تجزیه طلبانه هستیم.

سر برآوردن دوباره این حکومتهای تجزیه طلبانه در فردای انقلاب اسلامی 1357 حاکی از این مساله است که مشکل همچنان در طی این سالها ادامه یافته است. حوادثی که در سالهای نخستین پیروزی انقلاب در ایران رخ داد و طرح مساله خلق های ترکمن، عرب و کرد ... به خصوص از سوی گروههای چپ و نیز رویدادهای کردستان و نقشه های حزب بعث عراق برای خوزستان و حمله به ایران از جمله نشانه های تداوم این معضل (تجزیه طلبی) میباشد.

پرسش اصل پیش روی این تحقیق اینشت که چه عواملی در پیدایش و تداوم حرکتهای تجزیه طلبانه بعد انقلاب 57 موثر بوده اند.

چرا این موضوع برای این پژوهش انتخاب شده است؟ و ارزش آن برای ایران امروز تا چه اندازه اهمیت دارد؟ آفات تجزیه طلبی و پیامد های سیاسی، اجتماعی و اقتصادی آن نیاز به تکرار ندارد. ترکیب جمعیتی کشورمان و وجود اقوام متعدد و همچنین سابقه حرکتهای گریز از مرکز اهمیت چنین پژوهشهای را دو چندان می سازد.

تاکید این پژوهش بر مجموعه علل است: از جمله مهمترین عوامل داخلی، ضعف جامعه مدنی است. نهضت مشروطه با هدف برقراری حکومت قانون و سلطنت محدود روی داد لیکن در عمل این حرکت جامعه مدنی نیرومند و حتی نوع ضعیف آن را به ارمغان نیاورد، صرفا پاره ای از نمادهای صوری جامعه مدنی را در قالب قوانین موضوعه تصویب و قانونی کرد. تجزیه نا موفق نهضت مشروطه به دلایل ساختاری نقش تخریبگر قدرتهای خارجی و واگرایی سیاسی در کشور منجر به کودتای 1299 شد و حکومت رضا شاه به نوبه خود مانع تکوین جامعه مدنی شد. بطور کلی در طول حکومت پهلوی ما تلاش مستمری در جهت ایجاد مولفه های جامعه مدنی صورت نگرفت. بعد از انقلاب اسلامی 1357 نیز به دلیل پراکندگی قدرت در سالهای نخستین و از طرفی شروع جنگ تحمیلی مانع این مهم شد. عامل مهم دیگر ضعف حکومت مرکزی است که این خود موجب تقلیل انسجام ملی و سیاسی شده است. در نهایت توجه به عامل خارجی و پدیده استعمار است. نیروهای خارجی و توانستند از طریق حمایت و پشتیبانی زمینه سیاسی شدن قومیت ها را در جهت استمرار منافع خود فراهم سازند. از جمله می توان به همکاری و حمایت حزب بعث از جنبشهای تجزیه طلبانه خوزستان اشاره کرد.

4- پیشینه و تاریخچه موضوع تحقیق: ( مطالعات و تحقیقاتی که در رابطه با این موضوع صورت گرفته و نتایج حاصل از آن)

در مورد موضوع تجزیه طلبی به طور منفرد و پراکنده مقالات و کتاب هایی نوشته شده از جمله مهمترین منابع در مورد قومیت کتاب (قومیت و قوم گرایی در ایران افسانه یا واقعیت) نوشته حمید احمدی (1382) است. کتاب وی پژوهشی است انتقادی به مطالعات قومی از دیدگاه روش شناسی، احمدی در این کتاب چهار چوب نظری سه گانه ای ارائه داده که در آن دولت ، نخبگان و نیروهای بین المللی نقش اصلی را برای سیاسی کردن اختلافات زبانی و مذهبی و شکل دادن به جنبش های قومی در ایران دارند. وی در این اثر از کنار مشکلات قومیت ها عبور کرده و به عدم شکل گیری هویت ملی و سیاسی کمتر پرداخته است. کتاب عمده دیگر (ناسیونالیسم در ایران) نوشته ریچارد کاتم (1378) است. وی در این کتاب به بررسی مبانی اجتماعی ناسیونالیسم در ایران پرداخته است. در فصولی از کتاب نویسنده به ناسیونالیسم قومی و جدایی طلبانه اشاره کرده است. منبع عمده دیگر کتاب (کردستان، علل تداوم بحران آن پس از انقلاب اسلامی) نوشته حمیدرضا جلایی پور (1372) است. این کتاب در جستجوی پاسخ به دو سوال کلیدی است اول: روند شکل گیری مسله کردستان در بعد تاریخی و دیگر علل تداوم بحران آن پس از پیروزی انقلاب اسلامی کدامند؟

نویسنده در ادامه علل تداوم بحران را چنین معرفی می کند، همبستگی کردی (قومی) که در آغاز پیروزی انقلاب مجدداً تقویت شد.، وجود احزاب سیاسی کردی که شعار خود مختاری را مطرح کردند، موقعیت برون مرزی و حمایت خارجی از این حرکتها، جغرافیای سیاسی کردستان و درنهایت سیاست امنیتی دولت جمهوری اسلامی. نوشته مورد نظر کتاب جامعی راجع به مسله کردستان است اما در باب سایر حرکتهای جدایی طلبانه سخنی به میان نمی آورد. منبع دیگر مقاله (طرح های تجزیه خوزستان) نوشته اصغر جعفری ولدانی (1384) است. نویسنده با بررسی اسناد و مدارک به این نتیجه رسیده که از زمان استقلال عراق تاکنون خوزستان ایران همواره مورد اهداف توسعه طلبانه بغداد بوده و اخیرترین این اقدامات حمله عراق به ایران در سال 1359 است. این مقاله نیز اطلاعات مفیدی را طبقه بندی نموده است اما تنها مورد خوزستان را بررسی کرده و بیشتر به ابعاد خارجی موضوع پرداخته.

خوزستان:

با پیروزی انقلاب خوزستان نیز مانند سایر مناطق کشور دستخوش برخی ناآرامی ها شد. هر چند خوزستان دارای سابقه طولانی در شکل گیری حرکتهای تجزیه طلبانه است، اما همزمان با انقلاب اعراب خوزستان نیز بر خلاف برخی مناطق مثل سیستان و بلوچستان حضوری مستمر و فعال در پیروزی انقلاب داشته و با شرکت در تظاهرات و اعتصابات عمومی علیه رژیم پهلوی ایفاء نمودند. سابقه حرکتهای تجزیه طلبانه در این منطقه به پیش از انقلاب می رسد. استان خوزستان به دلیل اهمیت ویژه آن همیشه مورد طمع قدرتها و کشورهای منطقه بوده است. وجود جمعیت قابل توجهی از اعراب ، ذخایر نفتی و موقعیت استرتژیک این استان ، گوشه ای از ویژگیهای منحصر به فرد این منطقه است تقاضای خودمختاری و یا کسب میزانی از استقلال از سوی اعراب منطقه خوزستان خواسته جدیدی نبودع و نخستین بار توسط بریتانیا – در دوره شیخ خزعل مطرح شد. این استان همواره به دلیل ویژگیهای منحصر به فرد خود مورد طمع کشورهای همسایه و قدرتهای فرا منطقه ای بوده است.

از زمان استقلال عراق تا کنون ، استان خوزستان ایران به علت دارا بودن ذخایر نفتی و موقع ممتاز استراتژیکع همواره مورد مطامع توسعه طلبانه دولتهای حاکم بر بغداد و پشتیبان آنها بریتانیا بوده است. دولتهای عراق و انگلیس تا کنون در زمانهای گوناگون چند بار برای تجزیه خوستان ایران طرح ریزی کرده اند، که همه آنها با شکست روبرو شده است. مهمترین این طرحها عبارت بوده است: طرح تجزیه خوزستان در زمان شیخ خزعل ، طرح تجزیه خوزستان در زمان جنگ جهانی دوم، طرح تجزیه ایران در سال 1338، طرح تجزیه ایران در سال 144 و سرانجام طرح تجزیه خوزستان در جریان تجاوز عراق به ایران و جنگهشت ساله.

همانطور که اشاره شد آخرین طرح تجزیه خوزستان به هنگام جنگ هشت ساله پیگیری می شد. در مواقع یکی از اهداف اصلی تهاجم صدام ، تجزیه همیشگی استان خوزستان ایران بود.

جریانهای سیاسی خوزستان در آستانه انقلاب:

سازمانها و گروههای فعال در منطقه خوزستان را در آستانه پیروزی انقلاب اسلامی به دو دسته مذهبی و غیر مذهبی تقسیم می کند:

1- گروههای غیر مذهبی: گروههای همچون اتحادیه عرب خوزستان جنبش ناسیونالیست غرب، جبهه التحریر خوزستان ، فدائیان خلق و حزب کارگران سوسیالیست از جمله تشکیلاتی بودند که در ماههای اولیه سال 1358 فعالیت خود را در این منطقه متمرکز ساخته اند.

2- نیروهای مذهبی: با توجه به فارس بودن رهبران انقلاب اسلامی و وجود اقلیت عرب زبان در منطقه خوزستان، هراس از ظهور یک حکومت فارس با گرایش به فارس گری و تصور سرکوب اعراب ، موجب شد که برخی از رهبران مذهبی منطقه در دفاع از حقوق اعراب اقداماتی را به انجام برسانند.

شخصیت کلیدی در منطقه خوزستان در اوایل انقلاب شیخ محمد طاهر آل شبیرخاقانی (1364-1288) معروف به شبیر خاقانی است. وی دارای نفوذ معنوی زیادی در بیان اعراب منطقه خصوصاً در خرمشهر و اطراف آن داشت، گرایش اعراب منطقه به شیخ شبیر موجب شد که او بتواند امور خرمشهر و اطراف آن را در دست بگیرد. در اوایل اسفند 1357 کمیته ستاد انقلاب اسلامی خرمشهر زیر نظر وی تشکیل شد که شامل فعالان فارس و عرب می شد.

ایالت از دست رفته عربی است و خواهان «آزادسازی» آن از قید «فارس های نژاد پرست» بوده اند.

جنگ تحمیلی و حمایت خارجی:

مرز طولانی میان دو کشور عراق و ایران و سابقه اختلافات این دو کشور زمینه را برای دخالت هر یک را در امور کشور همسایه مهیا می سازد.

البته پیشتر اشاره کردیم که طرح تجزیه استان خوزستان در دوران حکومت بعث ابعاد جدی تر یافت و از آغاز به قدرت رسیدن این حزب در سال 1347 همواره تلاش این حزب تجزیه خوزستان و الحاق آن به عراق بود است. گروههای اصلی تجزیه طلبانه مثل جبهه التحریر حتی پیش از انقلاب نیز مورد حمایت رژیم عراق بده است. بعد از انعقاد قرار داد الجزایر در سال 1975 میلادی کمک های دولت عراق به این گروهها کاهش یافت تبع فعالیت این گروهها کم شد اما پس از شکل گیری انقلاب اسلامی این گروهها منجمله جبهه فعالیت دوباره خود را در سایه حمایت دولت عراق شدت داد. عراق در طی سالهای اولیه جنگ شامل تشویق جوانان عرب برای ورود به خاک آن کشور کسب تعلیمات و آموزش های لازم، مجهز کردن آنها با اسلحه و پول کافی ؟اعزام آنان به داخل ایران برای مبارزه با رژیم بود. از جمله دیگر روش های دولت عراق طی این سالها تلاش در جهت ایجاد جو رعب و وحشت در میان مردم و ارسال مواد منفجره برای ضربه زدن به تاسیسات اقتصادی و نظامی ایران بود. میزان مداخلات عراق در امور منطقه حتی قبل از شروع جنگ به حدی بود که گروهی از انقلابیون تحت عنوان «پیروان راه امام» به کنسولگری عراق در خرمشهر حمله کردند و از سفارت عراق در تهران خواسته شد که بهعلت فعالیتهای مشکوک رایزن فرهنگی آن کشور در خرمشهر وی ایران را ترک کند. به هر صورت با شروع جنگ تحمیلی در 31 شهریور 1359 مسئله ابعاد تازه ای به خود گرفت. همان طور که قبلاً گفته شد یکی از هدفهای اصلی جنگ تجزیه خوزستان ایران بود در این راستا دولت عراق از تمامی گروههای که برای تجزیه خوزستان تلاش می کردند حمایت می کرد. جبهه التحریر در عراق دارای دفتر بود و از تسهیلات رادیویی دولت عراق برخوردار بود. افراد این گروه در عراق آموزش نظامی می دیدند در این میان مصر و کویت نیز از ادعاهای دولت عراق حمایت می کردنددولت برای پایان دادن به وضعیت نابسامان اعلام کرد که ساختمانهای سازمان سیاسی و کانون فرهنگی خلق عرب باید تا پایان اردیبهشت تخلیه و کلیه گروههای سیاسی موظفند سلاحهای خود را تا 4 خرداد ماه تحویل فرمانداری دهند. لبته درگیریها تا اواسط خرداد ماه به صورت پراکنده ادامه یافت. مذاکراتی در 15 خرداد میان دریا دار مدنی استاندار خوزستان و آیت ا.. شبیر انجام پذیرفت که به شکل گیری یک توافق نامه هشت ماده ای انجامید. مساله خلع سلاح عمومی و تخلیه ساختمانهای دولتی موجب دامن زدن به انفجارها و درگیری های خونین دیگری شد، گروه های موسوم به خلق عرب از همان ابتدا با مسئله خلع سلاح مخالفت کردند و خواستار برکناری ؟ استاندار خوزستان شدند. شهادت فرمانده اعزامی سپاه خرم آباد در منطقه و بمب گذاری و شهادت عده ای از مردم که در مراسم سوگواری شهید نامبرده شرکت کردند بودند موجب شد که مردم با تجمع مقابل منزل شیخ شبیر اعتراض خود را به گروههای تجزیه ظلب اعلام دارند. متعاقب آن شیخ به همراه خانواده از خرمشهر به اهواز و سپس به قم منتقل شد و در آنجا یا صدور اطلاعیه ای از تمام گروههایی که حاکمیت ملی را تضمین می کنند اعلام انزجار کرد.

خرید فایل