بررسی رابطه بین اوقات فراغت و انگیزه تحصیلی دانش آموزان مدارس متوسطه شهرستان گچساران
(مقدمه )
«فَإذا فَرَغْتَ فَاَنْصَبْ»
بدون شک دانش آموزان هرجامعه ، سرمایه های گرانبهائی اند که اگر مورد
بی توجهی قرارگیرنددر تصمیم گیری ها مد نظر نبا شند، آن جامعه دچار خسران زیادی خواهد شد . با نگاهی به ارقام بودجه کشورهای صنعتی وپیش رفته در مقایسه با کشورهای جهان سوم فاصله زیاد بین آن دورا می توان دید .
بسیاری از کشور های توسعه یافته معتقدند‌که هرچه دراین‌ارتباط‌هزینه‌نمایند ، تبدیل به سرمایه های دیگری در ابعاد مختلف آن کشور خواهد شد .در میان
دانش آموزان با توجه به دانش آموزان متوسط جایگاه ویژه ای دارد .زیرا علاوه بر این که در آینده نزدیک می توانند در امور جامعه مؤثر واقع شوند .در زمان تحصیل هم به دلیل ویژگیهای خاصی که دارند ،قادرند منشا ءحرکت های سازنده یا مخرب شوند . بدین لحاظ هر چه به این نیروی خارق العاده توجه شود از قدرت خروشان وپر تحرک آنان می توان بهره جست و هر چه به بوته فراموشی سپرده شوند ،این سیل عظیم می تواند خسارت زیادی را به وجود آورد ،
سئوا لی که دراین جا مطرح است این است که دربرابر هدر رفتن فرصت های جوانی چه کسانی مسئولند .بدیهی است که نظام تعلیم وتربیت به تنهایی نمی تواند در تربیت واستفاده صحیح از جوانان موفق شود .یکی از موضوعات بسیار مهم
برنامه ریزی برای اوقات فراغت دانش آموزان می با شد که اگر اصولی و حساب شده باشد میتوانند زمینه رشد و تعالی جامعه مهیا نمایند و کشور را از آسیبها وخطرات احتمالی که ممکن است در اثر بی توجهی به این امر گریبان گیر کشور شود مصون بدارد .فلسفه اوقات فراغت از پیچیدگی ،تنوع وتفاوتهای بنیادی برخورد است هرفرد براساس تفا وت های زیست شناختی (بیولوژیک )فرهنگی ،نگرش و تجربیات گذشته واهداف ومقاصدی که برای آینده خود دارد، تعبیرمتفاوت یا ومتضاد نسبت به‌دیگران از تأمین اوقات فراغت وچگونگی تأثیرآن برانگیز دارد . اگر ما بتوان تأثیر وتأثری را که این دو واثرانگیزواوقات فراغت یکدیگردارند را به درستی مشخص نمائیم قدم مثبتی در راه کسب هر چه بهتر علم و دانش همراه با لذت بردن از زندگی برداشته ایم .
تعریف اوقات فراغت :
اوقات فراغت را غالباً به معنا ی بیکاری ،اوقات غیرموظف ،ساعات بدون برنامه ، اوقات غیر رسمی و … تلقی می نمایند .به همین علت بزرگسالان مربیان واولیا برای جلوگیری از هدر رفتن این اوقات سعی می کنند که با برنامه ها ،سرگرمی و اشتغالات مختلف اوقات فراغت دانش آموزان را پر کنند .
حال فلسفه اوقات فراغت این است که فرد بدون اجبار وخارج از چارچوب های قبلی بودن اشتغال ورزی دیگرساخته خود با میل و رغبت به فعالیت های دلخواه خویش بپردازد و از طرف دیگر گفته می شود که اوقات فراغت منشاء خلاقیت ها باروری افکار ، شکل دهی شخصیت ، تأمین انرژی و بازیابی قوای حیات و کشف و اختراع و نوآوری و ابتکار ، بازاندیشی و اصلاح افکار ، محاسبه ومراقبت ، ارزیابی و بازیابی و ایجاد انگیزه و رغبت و میل در فرد می شود .
اوقات فراغت را به حسب تفاوت های ارزشی و فرهنگی ، نگرش ها ، تجربیات ، شرایط و موقعیت های مادی و معنوی هر فرد تعریف کرد . طبیعت آدمی اساساً به گونه ای است که دائماً در حال تعادل جوئی است . نظریه در روان شناسی انگیزشی وجود دارد که معتقد است حالات هیجانی و انگیزش با حالات متضاد و متعارض همراه می گردد که این نظریه به عنوان نظریه فرآیند متضاد
OPPOMENT PROGRESS THEORY مشهود است .
پس موضوع تحقیق :
( بررسی رابطه بین اوقات فراغت و انگیزه تحصیلی دانش آموزان مدارس متوسطه شهرستان گچساران می باشد )
هدف از انتخاب موضوع :
اگر بپذیریم که مهمترین بخش شکل گیری شخصیت نوجوانان و جوانان در اوقات آزاد ، فارغ از همه وظایف و برنامه های از پیش تعیین شده بیرونی ودیگر ساخته است و اگر قبول کنیم که ذهن هنگامی به جوشش و خلاقیت می افتد که منشاء تحریک آن تمایلات درونی و خود انگیخته باشد و فرد فعالانه و با انتخاب آزاد و به دور از انتظارات بیرونی ومقبولیت نهادی و نقش بازی کردن های تصنعی ، در شکل دادن افکار و اندیشه ها واعمال خود دخالت نماید ، آنگاه می تواند به فلسفه وجودی اوقات فراغت ، آن هم با جهت گیری مثبت ، رشد دهنده و کمال‌زا پی‌برد .
با توجه به انحرافات و مشکلات پیچیده و عدیده ای که در جامعه امروزی وجود دارد برای استفاده بهینه از اوقات فراغت و تأثیر بیشتر آن بر ایجاد انگیزه در
دانش آموزان به نظر رسید که می توان قدم مثبتی در این راه برداشت و همین امر ما را مصمم کرد که به این عنوان بپردازیم شاید مثمرثمر واقع گردد .
علل و دلایل انتخاب موضوع :
نکاتی در پی می آید می توانند در علل و دلایل انتخاب موضوع مؤثر باشند :
1) فعالیت ها و برنامه های متنوع و متعددی وجود داشته باشند که در خلال آن دانش آموزان بتوانند به صورت انتخابی ، آزاد . خودانگیخته و به میل خود به
آن ها مشغول شوند وبازدهی و کارآئی مناسبی دهند .
2) از تبدیل اوقات فراغت به اوقات سرگرمی و گذراندن وقت ، صرف انرژی بیهوده و اشتغالات بدون هدف پرهیز شود .
3) زمینه ای فراهم نمود که دانش آموز فرصت کاوش ، تفکر و تأمل درباره خود ، قابلیت و خدای خویش داشته باشد .
4) باعث حرمت نفس ، شکوفائی ، زیبا دوستی ، حقیقت یابی . خیرخواهی و خیر دوستی از جمله عناصر سازندة برنامه اوقات فراغت می باشد .
5) دانش آموز باید بین لذت و فرح و نشاط تفاوت قائل شود .
6) زمینه بهتر ومناسبی برای حسن کنجکاوی ، حیرت ، شکوه و پرسش گری دانش آموز را اوقات فراغت تحریک می کند .
تجزیه و تحلیل اطلاعات آماری و فرضیات تحقیق
قبل از تجریه و تحلیل فرضیات آماری ذکر چند نکته لازم وضروری است :
1- فرضیات تحقیق که شامل 4 فرضیه و 18 سؤال است با استفاده از دو تکنیک آماری ( آزمون استقلال ( خی – دو ) و آزمون همبستگی مورد تحلیل قرار می گیرند .
2- سؤالات 5،6،7 و8 مربوط به فرضیه اول می باشند و سؤالات 9،10،11 و12 نیز مربوط به فرضیه دوم هستند . سؤالات 13،14،15 ،16 و17 مربوط به فرضیه سوم وسؤالات 18،19،20،21 و 22 مربوط به فرضیه چهارم هستند .
فرضیات تحقیق :
فرضیه اول :
برگزاری اردوهای تابستانی توسط واحدهای آموزشی باعث افزایش انگیزه دانش آموزان می گردد .
برای این فرضیه 5 گزینه ( پاسخ) در نظر گرفته شده وپاسخگویان با گذاشتن علامت ضربدر در یکی از این گزینه ها ، نظر خود را ابراز داشته اند .
سؤالات مربوط به فرضیه اول :
1- انتخاب دانش آموزان و فرستادن آنها به ارودهای تابستانی بر اساس معمول و میانگین نمرات باعث ایجاد رقابت سالم در میان آنان و افزایش انگیزه در آنان
می گردد.
2- انتخاب دانش آموزان منضبط و با اخلاق و درس خوان و معرفی آنان به دیگر دانش آموزان و فرستادن آنان به ارودهای تابستانی باعث ایجاد انگیزه برای بهتر شدن اخلاق و انگیزه بیشتر در آنان در امر تحصیل می گردد .
3- قول مساعد راجع به اعزام دانش آموزان برای دیدن آثار باستی و اماکن متبرکه و …در تابستان باعث ایجاد انگیزه در آنان می گردد.
4- قول مساعد به داشن آموزان در مورد اعزام آنان برای دیدار با اشخاص مهم دولتی و مملکتی و کشوری ، انگیزه آن را در توجه بیشتر به امر تحصیل‌افزایش‌می‌دهد .
فرضیه دوم :
برگزاری کلاس های فوق برنامه در سال تحصیلی باعث افزایش انگیزه نسبت به درس
می شود ( مانند پرداختن به ورزش و تربیت بدنی ، آموزش کامپیوتر و هنر و احکام و … ) برای این فرضیه 4 سؤال به شرح زیر طرح و اطلاعات جمع آوری شده است :
سؤالات فرضیه دوم :
1- برگزاری کلاس های آموزشی و سرگرمی ( هنر و خط و نقاشی و طراحی و … ) ضمن ایجاد مهارت در دانش آموزان باعث افزایش انگیزه نسبت به مطالعه و تمرین بهتر دروس آنان می گردد .
2- برگزاری کلاس های آموزشی و سرگرمی کامپیوتر ضمن مهارت آموزی باعث رشد و شکوفائی و آماده سازی ذهن آنان برای فراگیری عملی می گردد و انگیزه به درس را در آنان می افزاید .
3- برگزاری کلاس های احکام و قرآن و… باعث ایجاد وافزایش انگیزه برای پذیرش و تعلق بیشتر به مسائل دینی دردانش آموزان گشته و باعث رشد و شکوفائی در دروس می گردد .
4- برگزاری کلاسهای آموزشی مهارت های فردی و بدنسازی
( BADY BUILDING) ضمن تقویت روحیه و سلامت جسم ، انگیزه لازم برای فراگیری بهتر دروس را در دانش آموزان ایجاد می نماید .
فرضیه سوم :
مشارکت دانش آموزان در امور مدارس باعث افزایش و انگیزه دانش آموزان در امر تحصیل می گردد.
برای این فرضیه 5 سؤال به شرح زیر طرح و اطلاعات جمع آوری شده است :
سؤالات مربوط به فرضیه سوم :
1- مشارکت دادن دانش آموزان در امور مدارس مثل برگزاری مراسم ( صبحگاهی و ظهرگاهی ، جشنها و اعیاد) باعث ایجاد انگیزه لازم برای توجه بیشتر به درس در آنان می گردد.
2- درانجام بعضی از امور مدارس مشورت کردن با دانش آموزان باعث تقویت انگیزه آنان و توجه بیشتر به امر تحصیل می گردد.
3- انتخاب بعضی از دانش آموزان به عنوان شورای مدرسه و نظرخواهی از آنان راجع به بعضی از مسائل و مشکلات مدرسه باعث ایجاد انگیزه در آنان و دیگر
دانش آموزان در توجه بیشتر به دروس می گردد.
4- همکاری نزدیک عوامل اجرائی مدارس و دانش آموزان و نظرخواهی از آنان باعث انگیزه لازم در دانش آموزان برای توجه بیشتر به دروس می گردد .
5- مشارکت دادن دانش آموزان در تصمیم گیری ها انگیزه لازم برای پذیری قوانین و مقررات مدرسه و توجه بیشتر به دروس را افزایش می دهد .
فرضیه چهارم:
به کارگیری شیوه های درست برای پر کردن اوقات فراغت دانش آموزان ، انگیزه لازم را در آنان برای توجه بیشتر به درس وتحصیل ، ایجاد می نماید .
سؤالات زیر برای این فرضیه طرح و اطلاعات آن جمع آوری شده است ،
سؤالات فرضیه چهارم :
1- نظرخواهی راجع به چگونگی پر کردن اوقات فراغت و تهیه پرسشنامه ای جهت گرفتن و عمل کردن به نظرات مفید دانش آموزان باعث افزایش انگیزه می گردد.
2- جلساتی با حضور اولیاء و دانش آموزان در اوقات فراغت جهت استفاده بهتر از این اوقات باعث انگیزه می گردد ؟
3- پخش برنامه های متنوع از شبکه های گوناگون و صدا و سیما و نوارهای ویدئوئی
باعث ایجاد انگیزه دردانش آموزان در طول سال تحصیلی می گردد
4- پرکردن اوقات فراغت دانش‌آموزان در تابستان باعث کاهش بزهکاری و
ناهنجاری های اجتماعی و ایجاد انگیزه لازم در آنان برای توجه بیشتر به درس
می شود .
5- هماهنگی بین دستگاهها و سازمان های ذیربط متصدی پر کردن اوقات فراغت دانش آموزان بیشتر برای توجه به درس را ایجاد می کند .