تحقیق در مورد انقلاب صنعتی

تحقیق در مورد انقلاب صنعتی

پیش از انقلاب صنعتی
اروپا در آستانه انقلاب صنعتی ، مانند هر بخش دیگر جهان ، جامعه ای روستایی بود. بیش از سه چهارم مردم آن در کشتزارها کار و زندگی می کردند. حتی در کشورهای بیش تر شهری شده ای چون انگلستان و فرانسه که پایتخت هایشان ، یعنی لندن و پاریس شهرهایی پر جنب و جوش بودند ، از میان جمعیت چندین میلیونیشان تنها چند هزار نفر در شهرها و شهرک ها زندگی می کردند.
صنعت هم در داخل و هم در خارج شهرها وجود داشت ، اما در مقیاسی کوچک بود و کم تر از پنج درصد جمعیت اروپا را در بر می گیرد. بیش تر این صنعت در پیرامون کشاورزی می چرخید ، نظیر تولید پارچه از پشم خام و پنبه.
بیش از یک انقلاب صنعتی
گر چه انقلاب نعتی طی سالها به اصطلاحی عادی تبدیل شده ، اما در عین حال گمراه کننده است. اولاً ، انقلاب ها با تغییر سریع همراهند ، اما در جریان انقلاب صنعتی ، به ویژه مرحله آغازین آن ، تغییر غالباً تدریجی بود و گاهی چندین دهه طول می کشید. این فرآیند در واقع بیش تر تکاملی بود تا انقلابی.
دومین کاستی اصطلاح انقلاب صنعتی در این است که فرآیند مربوطه تنها شامل حال صنعت نمی شد ، بلکه به راستی تمام وجوه زندگی ، از اقتصاد گرفته تا سیاست و جامعه را تحت تاثیر قرار می داد. تنها گزینش کشاورزی ر حدود نه هزار سال پیش چنین تاثیر همه جانبه ای داشت. پیش از کشاورزی ، انسان ها مجبور به کوچ نشینی همراه با شکار و گردآوری غذا بودند؛ پس از آن به زندگی پایدارتری در کشتزارها دست یافتند و اندوخته غذایی مستنری تولید کردند. وجود منابع غذایی قابل اتکا بود که امکان پدید آمدن زیستگاههای فراخ تر ، شهرک ها و شهرها ، و نیز واحدهای سیاسی بزرگ تر ، کشورها و امپراتوری ها را فراهم آورد. مگهداری حساب اندوخته های غذایی و اجناس مبادله شده نیازمند ثبت و ضبط بود که به نوبه خود باعث پیدایش نگارش گردید.
به همین ترتیب ، انقلاب صنعتی روش و نوع کار مردم را تغییر داد، به طوری که تعداد کارگران کارخانه ها از کشاورزان فزونی گرفت. محل زندگی مردم نیز تغییر کرد و به تعداد جمعیت شهرنشین افزوده و از جمعیت روستایی کاسته شد. از آن گذشته ، بر اثر ماشینی شدن کشاورزی و در نتیجه افزایش تولید مواد غذایی و نیز بر اثر جابجایی سریع و اطمینان بخش مواد غذایی با کشتی ها و وسایل نقلیه با نیروی محرکه بخار و نفت ، جمعیت رشد کرد و بهبود حمل و نقل تمکان جابجایی این جمعیت صنعتی را افزایش داد.
اقلاب صنعتی سطح زندگی عمومی را بالا برد و به تعداد بیش تری از مردم امکان داد که از کالاها و مسکنی کهپیش تر تجملی به حساب می آمد برخوردار شوند. اما ، در عین حال ، مشکلات موجود ، نظیر بی کاری ، دستمزدهای پایین ، و شرایط بد کار را بدتر کرد. تراکم جمعیت ، به ویژه در فقیرترین بخش های شهرها ، باعث بروز ناآرامی اجتماعی ، بزهکاری و مشکلات بهداشتی شد. افزون بر آن ، تراکم جمعیتدر شهرها و تولید ماشینی موجب افزایش آلودگی گردید. در واگنش به این پیامدهای منفی ، سیاست های اقتصادی و اجتماعی تازه ای ظهور رکد که سرمایه داری آزاد ، سوسیالیسم و مارکسیسم از جمله آن ها بودند.
بدین ترتیب ، انقلاب صنعتی تنها صنعت را متحول نساخت ، بلکه به دنیای امروز شکل داد. چنانچه تاریخدان پل مانتو می نویسد:
اگر انقلاب صنعتی جز یک رشته پیشرفت های فنی معنای دیگری نداشت و اگر پیامدهای آن از سطح تغییراتی در ماشین آلات و تولید فراتر نمی رفت ، تنها می توانست رخدادی دارای اهمیت ثانوی باشد... اما ] این انقلاب [ از راه ... کنش های مادی ... مهر خود را .. بر تمامی جامعه امروزی باقی گذاشت.

انگلستان و تولد انقلاب
زادگاه انقلاب صنعتی انگلستان قرن هجدهم بود که از موهبت جمعیت ، منابع طبیعی ، اختراعات ، پول یعنی همه آنچه برای صنعتی شدن ضرورت داشت ، برخوردار بود. در واقع، هیچ یک از این عوامل به انگلستان منحصر بود ؛ در میان سایر کشورهای اروپایی، فرانسه و هلند نیز از این عناصر برخوردار بودند. با وجود این ، در انگلستان بود که آمیزه ای از این عوامل برای نخستین بار باعث پیدایش انقلاب صنعتی شد.


جمعیت رو به افزایش انگلستان
انقلاب صنعتی هم به کارگر و هم به مصرف کننده احتیاج داشت که جمعیت به سرعتدر حال افزایش انگلستان هر دو را تامین می کرد. پیش از قرن هجدهم ، رشد جمعیت در انگلستان کند بود. انگلستان در سال 1700 کم تر از هفت میلیون نفر جمعیت داشت و رشد جمعیتش چنان کند بود که آمارشناس انگلیسی گرکوری کینگ پیش بینی می کرد که کل جمعیت ان تا سال 2300 به یازده میلیون نخواهد رسید. اما ، در واقع ؛ از نیم قرن پس از کینگ ، جمعیت به سرعت رو به افزایش گذاشت. در نخستین دهه های قرن نوزدهم ، یعنی تنها کمی بیش ار یکصد سال ، و نه ششصد سال ، پس از پیش بینی کینگ ، جمعیت انگلستان به یازده میلیون نفر رسید.
اگر چه تعداد تولدها در طول قرن هجدهم افزایش یافت ، اما تحول چشمگیر در نرخ مرگ و میر بود که به سرعت کاهش یافت. مثلاً ، در لندن و حومه آن در سال 1700 نیم میلیون مرگ بیش از تولد به ثبت رسیده ؛ اما در سال 1800 تعداد مرگ و میرها تنها بیست هزار بیشتر از تولدها بود.
یکی از علل کاهش نرخ مرگ و میر این بود که به دلیل آموزش بهتر ماماها و تاسیس زایشگاه ها ، تعداد نوزادانی که از زایمان جان سالم بدر می بردند بیش تر شد. افزون بر آن ، موارد مرگ و میر کودکان و بزرگسالان بر اثر بیماری کاهش یافت. بیماری های واگیردار شایعی که در سراسر شده های پیشین کشور را به نابودی کشانده بود ، پس از 1700 از بین رفت. مثلاً ، از قرن چهاردهم ، طاعون خیارکی ، یا «مرگ سیاه» ، متناوباً جنعیت انگلستان را کشتار می کرد. اما پس از شیوعطاعون در دهه 1660 ، این بیماری از انگلستان رخت بر بست. دیگر بیماریهای بزرگ نیز از الگوی مشابهی پیروی کردند. سیفلیس ، یک بیماری نسبتآً شایع و کشنده قرن شانزدهم ، گر چه در انگلستان قرن هیجدهم هنوز وجود داشت ، اما دیگر ابعاد همه گیر نداشت.
دلیل پایان یافتن این بیماریهای همه گیر نامشخص است. بی شک وضع بهداشتی مانند سده های پیشین خراب بود ؛ زباله ها و فاضلاب معمولاً به خیابان ها ریخته می شد. اما لااقل یک بیماری مرگبار ، آبله ، بر اثر تلاش های انسانی و آغاز مایه کوبی علیه آن در دهه 1760 ، تحت کنترل در آمد.

خرید فایل

تحقیق در مورد انقلاب فرانسه

تحقیق در مورد انقلاب فرانسه

انقلاب فرانسه

در چهاردهم جولای 1789 میلادی، جماعتی از گرسنگان به زندان «باستیل» در پاریس، حمله کردند. فقرای پاریس که سان کولوت نامیده می شدند، از سیاستهای لویی شانزدهم، پادشاه فرانسه، به خشم آمده بودند. لویی که با بحران مالی شدیدی دست به گریبان بود، از مجلس طبقات عمومی در خواست کرد تا مالیاتها را افزایش دهد. این امر، موجب بروز انقلاب فرانسه گردید و به مدت 10 سال این کشور دچار هرج و مرج شد. لویی شانزدهم در سال 1792 اعدام شد و سرانجام، در سال 1799، هنگامی که ژنرال ناپلئون بناپارت به قدرت رسید، انقلاب پایان پذیرفت.

لوئی شانزدهم
لوئی شانزدهم در سال 1770 م با شاهزاده خانم اتریشی به نام ماری آنتوانت ازدواج نمود. وی در سال 1774 پادشاه فرانسه گشت. پس از انقلاب، لوئی به همراه خانواده اش سعی در فرار از فرانسه داشت. او به پاریس برگردانده شد و متهم به خیانت گشت. در 21 ژانویه 1793، در مکانی موسوم به «پلاس دولا رولوسیون» در پاریس، گردن پادشاه با گیوتین زده شد. همسر او نیز نه ماه بعد اعدام شد.
پادشاه فرانسه، لوئی شانزدهم، همه اعضای مجلس را فرا می خواند و از آنها می خواهد تا مالیتها را افزایش دهند.
اعضای مجلس سوم در زمین تنیس قصر پادشاه در ورسای تحصن می کنند و قسم یاد می کنند تا تغییر شیوه اداره فرانسه، با یکدیگر متحد باقی بمانند. آنها خود را به عنوان مجمع ملی اعلام می نمایند.
پاریسی های خشمگین با شنیدن اینکه سربازان پادشاه در راه هستند، 30000 تفنگ سرپر را از اسلحه خانه سلطنتی می دزدند. سپس آنها به زندان باستیل هجوم آورند. نبرد آغاز می گردد، اما زندان بدست مردم افتاده و قیام سراسر فرانسه را در بر می گیرد.
مجمع ملی، بیانیه حقوق بشر و شهروندان را تصویب می کند. بر طبق این بیانیه، آزادی، یک حق طبیعی محسوب و تساوی تمام شهروندان در برابر قانون تضمین می گردد.
کمبود مواد غذائی و شورشها ادامه می یابند. در پنجم اکتبر جمعیتی از مردم که اکثر آنها را زنان تشکیل می دادند از پاریس به سمت قصر پادشاه در ورسای، راهپیمایی و تقاضای نان می کنند. آنها اعضای خانواده سلطنتی را بعنوان اسیر با خود به پاریس می برند.
اشراف، حقوق مربوط به القاب موروثی را از دست می دهند. کلیسا و اشراف، دارایی خود را مدیون این القاب هستند.
پادشاه و خانواده اش سعی در فرار از فرانسه دارند، اما دستگیر شده و به فرانسه رجعت داده می شوند. هزاران تن از اشراف زادگان ، کشیشها و افسران ارتش که مخالف انقلاب هستند، فرانسه را ترک می گویند.
فرانسه علیه اتریش و پروسی که برای حمایت از پادشاه فرانسه ، نقشه حمله به فرانسه را داشتند، اعلان جنگ می کند. این آغاز جنگهای انقلابی علیه نیروهای مشترک اتریش، پروس، انگلستان و اسپانیا است. آنهاتا سال 1802 به مبارزه خود ادامه می دهند.
رژیم پادشاهی و قانون اساسی 1791 در قیامی جدید بر انداخته می شوند. سیاسیون افراطی ، کنترل دولت انقلابی را در دست می گیرند.
انتخابات بر پا می گردد. برای اولین بار در تاریخ فرانسه، هر فرانسوی از حق رای برخوردار است. رژیم پادشاهی از میان می رود و در فرانسه یک جمهوری و دولت مردمی اعلام می گردد. از این پس، حتی پادشاه لوئی شانزدهم نیز یک شهروند خوانده می شود. شروع تقویم انقلابی از 22 سپتامبر است.

خرید فایل

انقلاب مشروطه و ملی شدن صنعت نفت

انقلاب مشروطه و ملی شدن صنعت نفت

انقلاب مشروطه
انقلاب مشروطه نیز همچون جنبش تنباکو دارای آثار دیرپا بی تاریخ معاصر کشور بوده است در این جا به زمینه ها و علل وقوع ، علل شکست و پیامدهای این انقلاب را به اختصار اشاره نمود.
الف ) زمینه ها و علل آغاز نهضت : به طور کلی زمینه ها و علل وقوع انقلاب مشروطه در سه بعد فکری ـ فرهنگی ، سیاسی و اقتصادی قابل بررسی است .
ب ) روند حوادث : در سال های پایانی حکومت ناصر الدین شاه اوضاع ایران به تدریج رو به وخامت نهاد و با مرگ شاه اوضاع آشفته تر شد . مظفرالدین شاه که پس از کشته شدن پدر به سلطنت رسید فردی بیمار و ملایم بود و دست کم مدتی برای پذیرش افکار اصلاح طلبانه آمادگی داشت وی امین سلطان را که مورد تنفر عامه بود بر کنار و امین الدوله را به جای او منصوب کرد او برای پرداخت حقوق حرمسرای پدر بر آوردن خواست های مالی مکرر و در باریان تازه وارد که سال ها منتظر چنین فرصتی بود و سفر ( درمانی ) به چشمه های آب معدنی اروپا به پول فراوان نیاز داشت ؛ ولی صدر اعظم نتوانست وام جدیدی از انگلستان دریافت کند بدین وسیله شاه امین الدوله را بر کنار کرد و بار دیگر امین السلطان را به صدر اعظمی انتخاب کرد امین السلطان دووام بزرگ از روس ها گرفت در وام نخست ایران تعهد کرد تمامی بدهی خودرا به انگلستان بپردازد و از این پس بدون جلب رضایت روس ها از کسی وام نگیرد در برابر وام دوم امین السلطان روس هارا از امتیازات اقتصادی عمده ای بهره مند ساخت . افزون بر این روس ها بر امضای یک معاهده ی گمرگی پای می‌فشرند . بر اساس این معاهده ، بر اقلام اصلی وارداتی روس تعرفه ای ـ کمتر از 5% ارزش کالا که مرسوم زمان بود ، گمرک بسته می شد روس ها برای تضمین وام ها فردی بلژیکی به نام نوز را که به آن ها تمایل داشت به عنوان رئیس گمرک ایران تحمیل کرده بودند با تسلط بلژیکی ها بر گمرک ایران به دلیل تبعیضی که آن ها در مورد بازرگان ایرانی در مقاله تجاوز روس ها روامی داشته شکایات فراوانی از بازرگانان ایرانی می رسید این دو وام در آمد ناشی ا ز گمرک ،‌بیشتر در سه سفر شاه به اروپا هزینه گردید و شرایط اقتصادی بیش از پیش رو به وخامت نهاد در این موقعیت ناخشنودی از سلطه ی بیگانگان بر گمرک ، افزایش نفوذ روس ها ،‌بی عدالتی و فقر و ناامنی و وجود مشکل نان در کشور دولت را زیر فشار قرارداد . اولین مرحله از اعتراض ها به بهانه ی نان شروع شد . عصیان ها در هر شهر از سوی چند روحانی با نفوذ رهبری و پشتیبانی می شد به تدریج فشار مخالفان فزونی یافت و سرانجام در سال 1903 م . به استعفای امین السلطان که اکنون به بالا ترین لقب یعنی اتابک دست[1] یافته بود انجامید شاه عین الدوله را به عنوان صدر اعظم انتخاب کرد اما نارضایتی ها پایان نیافت . در این زمان شکست روسیه از ژاپن و وقوع تحولات انقلابی در روسیه به مردم جسارت و روحیه بخشید ایرانیان می دانستند که روس ها برای حفظ منافعشان از حکومت قاجار حمایت می کند ؛ ولی مشاهده ی پیروزی یک کشور کوچک آسیایی دارای قانون اساسی در یک قدرت غول پیکر اروپایی بدون قانون اساسی و وقوع تحولات انقلابی در روسیه ترس آن ها را از مقابله با روسیه فرو ریخت در گیرو دار این حوادث دو واقعه در برافروختن آتش خشم مردم مؤثر بود نخست کردار توهین آمیز نوز در پوشیدن لباس روحانی که سبب بسته شدن بازار و تجمع مردم در حضور روحانیون شد [2] و دوم این بود که علاء الدوله حاکم تهران به بهانه ی گران شدن. قند عده ای از بازرگانان را به چوب بست . به دنبال انتشار این خبر مردم بازارها را بستند و در منزل آیت الله پسر محمود طباطبایی گرد آمدند . آیت الله طباطبایی و بعضی دیگر از علما که از مدت ها پیش در اندیشه ی ایجاد تحولی به سود مردم بودند و از نفوذ استعمارگران در کشور و ستم های حکومت رنج می‌بردند قدم پیش نهادند و قرار گذاشتند که پیشاپیش گروهی از مردم به عنوان اعتراض شهر را ترک گویند و در حرم حضرت عبدالعظیم تحصن کنند و خواهان اجرای خواست‌های مردم نشوند در رأس خواسته های آن ها تأسیس عدالت خانه برای رسیدگی به شکایت های مردم بود . تحصن علما و مردم در حرم حضرت عبدالعظیم حکومت استبدادی را وادار به عقب نشینی کرد و شاه و درباریان ناچار خواسته های مردم را پذیرفتند و فرمان تأسیس عدالت خانه توسط شاه صادر شد . پس از بازگشت علما و مردم از حرم حضرت عبدالعظیم ، دولت به وعده های خود عمل نکرد و در نتیجه مردم به مبارزه ادامه دادند . در یکی از روزها ، مأمورین دولتی یکی از سخنرانان مذهبی را دستگیر کردند که با اعتراض مردم رو به رو شدند و شورش به پا کردند . در این میان با تیراندازی مأموران، طلبه ی جوانی به نام سید عبدالحمید به شهادت رسید . در نتیجه بار دیگر علما و مردم در مسجد جامع تهران گرد آمدند و به چاره اندیشی پرداختند . این بار دو تن از رهبران روحانی آیت الله سیّد محمّد طباطبایی و آیت الله سید عبدالله بهبهانی ،‌با مشورت دیگران تصمیم گرفتند تهران را ترک کنند . آیت الله شیخ فضل الله نوری نیز به حمایت مردم برخاست و همراه علما عازم قم شد. این مسئله اوضاع تهران را پریشان کرد و عده ای از علمای نجف نیز از مردم پشتیبانی کردند . گروهی از مردم به سفارت انگلیس پناه بردند این تحصن یک ماهه در سفارت بیگانه از نقاط مذموم و تاریک انقلاب مشروطه است . متحصنان نخست از شرع احمدی و نشست محمدی ( ص ) سخن می راندند و لی به تدریج این خواسته ها دگرگون شد و مضامین فرهنگ غربی در دادخواست ها وارد شد . [3] تحصن در سفارت انگلیس فرصت مناسبی برای هدایت نهضت توسط انگلیسی ها فراهم نمود . لفظ مشروطه در همین سفارت ورد زبان ها شد.[4] قبل از آن خواسته ها محدود به عدالت خانه بود در این زمان تعداد بسیار اندکی معنای مشروطه و تبعات آن را می دانستند به قول مجرد الاسلام از میان 10 هزار نفری که به سفارت انگلیس پناه بردند فقط 10 نفر بودند که واقعاً مشروطه خواه بودند و می دانستند چه می خواهند.[5]

در نتیجه شاه و درباریان بار دیگر عقب نشینی کردند و مظفرالدین شاه با صدور فرمان مشروطیت و عزل عین الدوله در برابر خواسته های مردم تسلیم شد که این ترتیب قیام مردم به ثمر رسید و نظام استبدادی به نظام مشروطه مبدل گشت . در چهاردهم جمادی الثانی سال 1324 ه . ق (14 مرداد 1285 ه . ش ) فرمان مشروطیت به دست مظفر الدین شاه امضا شد پس از آن انتخابات صورت گرفت و نمایندگان به تدوین قانون اساسی پرداختند متأسفانه در تدوین قانون اساسی ، از قوانین اساسی کشورهای اروپایی مانند بلژیک و فرانسه استفاده شد و اولین نفوذ فکری غرب برای انحراف انقلاب آغاز شد مدتی بعد از تدوین قانون اساسی برای تکمیل و رفع نواقص آن شورایی مأمور تدوین متمم قانون اساسی شد . این متمم که در آن پنج مجتهد بر قوانین حق نظارت داشتند به اصرار روحانیون مانند شیخ فضل الله شکل گرفت ده روز پس از امضای متمم قانون اساسی مظفر الدین شاه در گذشت و پسرش محمد علی شاه به سلطنت رسید محمد علی شاه برای رویایی با مشروطه خواهان در پی بهانه بود و دولت روسیه نیز به عنوان حامی ، در کنار او قرار داشت . حمله به کالسکه ی شاه که برخی از مورخان آن را نقشه ی دربار شمردند ، بهانه ای مناسب در اختیار شاه نهاد . او در دوم تیر ماه 1287 ه . ش به پیشنهاد لیاخوف فرمانده‌ی روسی قزاق ها فرمان حمله به مجلس را صادر کرد هر چند در ظاهر همه چیز به سود شاه تمام شد ولی سرانجام مقاومت عالمان نجف که در فتوای خود به دفاع از نهضت و سرزنش محمد علی شاه پرداختند . [6] تلاش ستارخان و باقرخان ، به فتح تهران ، برکناری محمد علی شاه و به قدرت رسیدن فرزند دوازده سالش احمد انجامید پس از آن ، افول مشروطه آغاز شد . حضور روس ها در شمال و انگلیسی ها در جنوب کشور و مداخلات بی اندازه ی آن ها که موجب ضعف قدرت مرکزی می شد . [7] اعتماد به مخالفان مشروطه مانند عین الدوله ، قدرت یافتن مجدد فرصت طلبان ،‌خان ها و اشراف قدیمی ، آغاز جنگ جهانی اول ، قحطی های وسیع ، عدم موفقیت دولت در تأمین امنیت و معیشت مردم و ناخشنودی فراگیر ملت ، زمینه را برای ظهور دوباره ی استبداد فراهم ساخت . [8]

فهرست مطالب:
چکیده مطالب
پیشگفتار
مقدمه
فصل اول : انقلاب مشروطه
الف ) زمینه ها و علل آغاز نهضت
ب ) روند حوادث
پ ) نیروهای درگیر در انقلاب مشروطه
ت ) عل شکست مشروطه
ج ) پیامدهای مشروطه
د ) ظهور و سقوط رضاشاه
فصل دوم : نهضت ملی شدن صنعت نفت
الف ) زمینه ها و علل آغاز نهضت
ب ) علل شکست نهضت
پ ) پیامدهای نهضت
فصل سوم:
نتیجه گیری
محدودیت ها
پیشنهادها




[1] -صاحبی، محمدجواد اندیشه های اصلاحی در نهضت های اسلامی تهران، کیهان 1367، ص 204

[2] ـ صاحبی ، محمد جواد . اندیشه ی اصلاحی در نهضت های اسلامی . تهران : کیهان 1361 . ص 205



[3] ـ جعفریان، رسول ، بررسی و تحقیق در نهضت مشروطیت ایران ، ، قم: توس: ص207

[4] ـ حاج سیاح ، خاطرات حاج سیاح ، به کوشش حمید سیاح ، تهران ،‌امیر کبیر : 1356 ، ص 560

[5] ـ مجرد الاسلام ،‌پیشین ، ص 24

[6] ـ ملک زاده ،مهدی تاریخ انقلاب مشروطیت ایران تهران ، انتشارات علمی ، چاپ چهارم ، 1373 ص 721

[7] ـ در مورد مداخلات روس ها ر . ک : همان منبع ص 1525 و 1536 وادوار براون ، نامه هایی از تبریز ، ترجمه حسن جوادی

[8] ـ ر . ک : مهدس داودی ، عین الدوله و رژیم مشروطه تهران ، کتابهای جیبی ، 1372 ص 205

خرید فایل

تفاوت مشروطیت و انقلاب اسلامی ١٣٥٧

تفاوت مشروطیت و انقلاب اسلامی ١٣٥٧

در آستانه‌ی صدمین سالگرد مشروطیت که با بیست و هفتمین سال انقلاب اسلامی ایران مصادف است، جای دارد که میان ایده‌ها، عقاید و ادبیاتی که به مشروطیت منجر شد با آن افکار و ادیاتی که انقلاب سال ١٣٥٧ را شکل داد، مقایسه یی اساسی صورت بگیرد.
از آن جایی که، اکثریت شرکت کننده در هر دو انقلاب مهم ایران، در نهایت، قصدشان، حٌریت و عدالت و استقلال، و یا رهایی و سربلندی ملی بود، بسیاری، آن دو را ماهیتاً یکی پنداشته‌اند. برخی نیز فراتر رفته انقلاب اسلامی را تکامل و ادامه‌ی مشروطیت معرفی کرده‌اند.
اما به رغم وجوه مشترکی که میان دو واقعه بزرگ تاریخ ایران، به طور ظاهری دیده می‌شود، می‌توان به جرئت ادعا کرد که عقاید و ادبیات و ذهنیتی که به مشروطیت منجر شد، با آن ادبیات و افکاری که انقلاب اسلامی را به وجود آورد، کاملا متفاوت است و دره‌ی افتراق عظیمی، میان آن دو یافت می‌شود.
این نوشته‌ی کوتاه اشاره‌ای به برخی از آن تفاوت‌هاست:
نخست این که مشروطیت نتیجه‌ی پسین ایده‌های پیشینی بود که منورالفکران و متجددان ایرانی در انتقاد از جامعه‌ی مسلمانان، در انتقاد از دین و دولت، روحانیت و حکومت، آداب و سنت، اخلاق و نوع زندگی و روابط فردی و جمعی مردم ایران مطرح می‌کردند. آن‌ها با "معیار قراردادنِ" افکار لیبرالی و عوامل ترقی جوامع اروپایی، دسپوتیسم و استبداد شرقی را بی رحمانه می‌کوبیدند. مذهب و روحانیت را شجاعانه و با آگاهی نقد می‌کردند. بدآموزی‌ها و بداخلاقی‌ها و جهل و خرافات و عقاید پس مانده‌ی رایج میان توده‌ی مردم را، بی هیچ واهمه یی از مردم، زیر تیغ تیز نقدهای عریان خویش قرار می‌دادند.
در آثار بانیان ادبیات مشروطه از آخوندزاده، طالبوف، کرمانی، صابر شاعر، نسیم شمال، و ایرج و عارف، گرفته تا جمالزاده، کسروی، هدایت و نیما... که فرزندان مشروطیت و متاثر از آن بودند، چیزی به نام توده‌ی خلقِ به زور عقب نگهداشته شده و یا قربانی توطئه غرب استعمارگر وجود خارجی ندارد. آن‌ها خودِ توده ایرانی مسلمان را مسئول اصلی عقب ماندگی، بدبختی، شکست و سرشکستگی‌های خویش می‌شناختند. در واقع امر، در نظام حکومت‌گری ایلی و استبدادی، در آداب و عادات دست و پا گیر، در مذهب و ذهن خرافات زده، در روح مرده و برده وار توده مسلمان ایرانی، ریشه‌ی بیچارگی‌ها و سرشکستگی‌های ایرانی را جستجو می‌کردند.
آن‌ها، در آن شریعت وطریقت و سلطنت استبدادی- قرون وسطایی ایرانی، چیزِ دندان‌گیری، به عنوان هویت ویژه، اصل متعالیِ اسلامی و یا خویشتن خویشِ ایرانی نمی‌دیدند تا در جستجویش باشند و از شوق بازگشت به هویت اصلی و یا خویشتن خویش جامعه سوزی و خود- ویرانگری کنند. هر چند، ایرانِ باستان و عصر پیش از اسلام را می‌ستودند، اما در فکر بازگشت به آن عصر پایان یافته نبودند و چاره‌ی کار ایرانِ ویران را در بازگشت به هیچ اصل و خویشتن و هویتی نمی‌دیدند. در دیده‌ی روشن بینان و بانیان فکری مشروطیت، چاره‌ی مشکلات ملت و مملکت ایران، در بیداری توده از خواب قرون و اعصار، در توجه به علوم و فنون مدرن، در تعلیم و تربیت نوین، در قانون خواهی در رفع تبعیض و ستم نسبت به زنان و دختران در برابری اجتماعی، در نظام حکومتی مبتنی بر قانون و انتخابات، در حٌرّیت، میهن دوستی، و ورود به جامعه جهانی و اخذِ فرهنگِ مدرنِ اروپایی و دوستی با دنیای غرب بود.
در ادبیات مشروطیت اگر همدردی و دلسوزی بود، دلسوزی نسبت به توده‌ی ملت، دلسوزی نسبت به فقرِ فکری و ذهنیِ مردم بود نه فقر اقتصادی و مالی. زیرا فقر اقتصادی و ناداری را نیز زاییده‌ی فقر فکری و نادانی تلقی می‌کردند.

خرید فایل

تاثیر انقلاب اسلامی بر کشورهای منطقه خلیج فارس

تاثیر انقلاب اسلامی بر کشورهای منطقه خلیج فارس

مقدمه
به نظر می رسد هیچ جنبه ی دیگری از انقلاب اسلامی به اندازه ی مسئله ی «صدور انقلاب» و تهدید ثبات منطقه و امنیت منافع غرب، ترس دولت های غربی و دولت های دست نشانده ی آنها را در منطقه برنینگیخته باشد. به عبارت دیگر، رویکرد انقلابی نظام اسلامی ایران به لحاظ موفقیتی که در پی ریزی بستری مناسب برای تثبیت نظام اسلامی ایران و زمینگیر کردن دشمنان خارجی خود داشت، به مثابه ی الگویی برای دیگر جنبش های اسلامی در سراسر جهان اسلام به شمار می آید. هر چند در این زمینه، با استقبال متفاوتی از سوی شیعیان و اهل سنت منطقه رو به رو شد.

در این میان انقلاب اسلامی بیش از هر کشور دیگری در کشورهای حوزه ی خلیج فارس و خاورمیانه سرمنشأ تحولات دامنه دار از درون و بیرون گردید. ایده های انقلاب اسلامی به راحتی در منطقه ی خاورمیانه گسترش یافت و موجب بی ثباتی های داخلی در بسیاری از کشورها گردید. رژیم هایی همچون عراق و عربستان، که با ثبات ترین کشورهای منطقه به شمار می آمدند، به شکل ناگهانی به آسیب پذیری خود پی بردند. هر چند ایران در تنش های داخی این کشورها به شکل مستقیم مداخله نداشت، اما پر واضح است که امواج انقلاب اسلامی تأثیر خود را خواهد گذاشت. کشورهایی که دارای جوامع شیعی بودند بیشترین تأثیر را از انقلاب اسلامی پذیرفتند. ناآرامی های شیعیان در کشورهای کویت، بحرین، عراق و عربستان نشان داد که چگونه تأثیر انقلاب اسلامی موجب شد آنها به ظلمی که بر آنان تحمیل شده بود پی ببرند و دست به قیام بزنند.
در ادامه، مواردی از تأثیر افکار انقلابی اسلامی بر کشورهای منطقه را مطرح کنیم:

خرید فایل

انقلاب مشروطیت

چکیده بی‌گمان انقلاب مشروطه یکی از نقاط عطف تاریخ ایران به شمار می‌آید که از سویی نماد وحدت مردم حول محور روحانیت بوده و از سوی دیگر تجلی دخالت بیگانگان در امور داخلی کشور برای برهم زدن این وحدت بوده است. هدف از نگارش این نوشتار، گذری بر تاریخ مشروطه و شاخصه‌های این انقلاب است. بر اساس مهم‌ترین یافته‌های این تحقیق، قیام تنباکو، نقطة آغازین نهضت مشروطه بوده، انقلاب مشروطه را می‌توان در دو مرحله مورد بررسی قرار داد. رهبری روحانیان و داشتن پایگاه مردمی و نیز فراگیربودن آن از جمله شاخصه‌های مهم آن به شمار می‌رود. مقدمه انقلاب مشروطه از دوره‌های حساس دگرگونی‌های تاریخی در کشور ایران به شمار می‌آید. جرقه‌ی این جنبش مردمی و ضد استبدادی در قیام تنباکو زده شد. مردم خسته از بیداد شاهان و تشنه‌ی عدالت با رهبری عالمانه مراجع و مجتهدان تراز اول تهران به صحنه سیاست پا نهادند و پایان خودکامگی و استبداد را فریاد زدند.

خرید فایل

عوامل شتاب زای انقلاب اسلامی

عوامل شتاب زای انقلاب اسلامی

عوامل شتاب زای انقلاب اسلامی

هر انقلابی برای رسیدن به پیروزی مراحلی را سپری می کند. از جمله این مراحل مرحله ویرانگری یا شتاب زایی است که نقطه نهایی برانداختن نظام موجود و سرنگونی حکومت است . در مورد عوامل شتاب زایی انقلاب اسلامی نظرات و دیدگاه های مختلف ارائه شده است : برخی نقش شعار حقوق بشر کارتر عده ای بروز مرض سرطان در شاه و بعضی هم اقدامات سریع شاه رد مدرنیزاسیون ایران را مطرح کرده اند . که با مدارک و دلایل قوی)۱ ( می توان به ضعف استدلال و کم رنگ بودن آنها پی برد.

در نهایت عامل یا عوامل تاثیرگذار مانند : شهادت حاج آقا مصطفی خمینی و مقاله توهین آمیز در روزنامه اطلاعات مورخ)۵۶ ۱۰ ۱۷ )نسبت به امام خمینی )ره ) به عنوان عوامل شتاب زای انقلاب محسوب می شوند . از این رو اولین جرقه های انقلاب به مناسبت شهادت حاج آقا مصطفی خمینی و مقاله توهین آمیز روزنامه اطلاعات در قم ) قیام ۱۹ دی )۱۳۵۶ زده شد; لذا به واسطه آن حوادث احساسات مردم سخت جریحه دار گردید و مردم با توسل به مراسم مذهبی و سنتی در یک حرکت پیوسته و زنجیروار قیام های دیگری در تبریز یزد و سایر شهرستان ها به وجود آمد . در نهایت به دنبال آن حادثه ۱۷ شهریور هجرت امام به فرانسه راهپیمایی عظیم مردم در روزهای عید فطر و تاسوعا و عاشورای ۵۷ و در نهایت ورود پیروزمندانه امام خمینی ( ره ) به شور و ... از جمله حوادث مهمی هستند که پایه ای رژیم شاهنشاهی را به شدت لرزاند و در نتیجه انقلاب اسلایم را به پیروزی رسانید. که در این قسمت از بحث خلاصه آنها را مورد بررسی قرار می دهیم :

1)شهادت حاج آقا مصطفی خمینی آغاز مرحله جدید انقلاب اسلامی .

رژیم شاه با همدستی رژیم عراق در اول آبان ۱۳۵۶ ه . ش حاج سید مصطفی خمینی فرزند بزرگ حضرت امام را که به گفته ایشان : امید آینده اسلام بود به شهادت رساند. انگیزه آنها از دست زدن به این جنایت وارد کردن ضربه روحی به امام و تنها گذاشتن ایشان و از بین بردن یکی از مخالفین جدی نظام و ایجاد رعب و وحشت در بین سایر مخالفین بود.

اما جنایت رژیم پهلوی نتیجه عکس داد : امام این شهادت را از الطاف خفیه الهی بر شمردند و شهادت ایشان زمینه مناسبی برای گسترش و تبیین اندیشه های امام شد به طوری که گویندگان و سخنرانان در مراسم بزرگداشت شهادت او بی پروا نام امام را برده و از مقام علمی سیاسی اهداف و انگیزه های ایشان از مبارزه تجلیل کرده و به تبعیت از امام شاه را عامل همه فسادها و بدبختی های کشور معرفی کردند.
شهادت حاج آقا مصطفی آتش انقلاب را فروزان کرد. تظاهرات راهپیمایی ها و افشاگری هایی که در پی شهادت ایشان آغاز گردید باعث آگاهی و از خود گذشتگی مردم شد به طوری که به فاصله کوتاهی سراسر ایران یکپارچه به صحنه مبارزه و خروش مبدل گردید)

2) قیام ۱۹ دی قم

در تاریخ ۱۷ دی ماه ۱۳۵۶ ه . ش مقاله ای تحت عنوان : ایران و استعمار سرخ و سیاه با نام مستعار احمد رشیدی مطلق در روزنامه اطلاعات به چاپ رسید که درآن به بهانه سالروز کشف حجاب جملات جسارت آمیزی نسبت به روحانیون به ویژه به شخص امام به عنوان مخالفان ترقی و پیشرفت و مرتجعینی که نباید مجال ابراز وجود و عقیده پیدا کنند نوشته شد. انتشار این مقاله که به دستور مستقیم دربار تهیه شده بود موجب اعتراض شدید و گسترده در سراسر کشور به ویژه در حوزه علمیه قم شد به طوری که هزاران نفر از طلاب و مردم با حرکت دسته جمعی به طرف منازل مراجع اعتراض شدید خود را نسبت به اهانت روزنامه اطلاعات به امام خمینی(ره )بیان کردند . از این رو در ۱۹ دی ماه تظاهراتی به همین مناسبت در قم برپا شده بود عده ای از تظاهرکنندگان توسط رژیم شهید و مجروح شدند . به دنبال این کشتار وحشیانه تا چندین روز حوزه ها و بازار قم تعطیل و تظاهرات پراکنده ادامه یافت

قیام قم مثل نوری در تاریکی درخشید فریاد رسایش سکوت مرگ آور آن زمان را شکست و تکبیرهای به خون نشسته فرزندان حوزه فراگیر شد و اربعین هایی را به وجود آورد که سرانجام به پیروزی انقلاب انجامید . امام خمینی(ره )در طی پیامی به مناسبت ۱۹ دی ماه فرمودند : «من به ملت ایران با این بیدرای و هوشیاری و این روحیه قوی و شجاعت بی مانند نوید پیروزی می دهم پیروزی توام با سربلندی و افتخار پیروزی توام با استقلال و آزادی .... و انقراض دودمان سیاه روی پهلوی»

خرید فایل

خلاصه کتاب: قیام و انقلاب مهدی ( ع )

خلاصه کتاب: قیام و انقلاب مهدی ( ع )

می نویسد "این کتاب که مجموعا دو بخش غیر مرتبط با یکدیگر است ، بخش یکم آن‏ با همین عنوان ابتدا به صورت مقاله‏ای کوتاه و مختصر در یک نشریه دینی‏ در تهران منتشر شد و سپس مطالبی بر آن افزوده شد و به صورتی که در چاپهای اول تا چهارم ملاحظه شده است در آمد . اما بخش دوم که عنوان " شهید " دارد ، تفصیل یافته یک سخنرانی در شب عاشورای سال 1393 هجری‏ قمری در تهران است .

اندیشه پیروزی نهائی نیروی حق بر نیروی باطل، استقرار کامل و همه جانبه ارزشهای انسانی ، تشکیل مدینه فاضله و جامعه ایده‏آل و اجراء این ایده‏ انسانی به وسیله شخصیتی عالیقدر که در روایات متواتر اسلامی " مهدی " نامیده شده ، اندیشه‏ای است که همه فرق ومذاهب اسلامی بدان مؤمن و معتقدند . زیرا این اندیشه ، به حسب اصل و ریشه ، قرآنی است .این اندیشه بیش از هر چیز مشتمل بر عنصر خوشبینی نسبت به جریان کلی‏ نظام طبیعت و سیر تکاملی تاریخ و اطمینان به آینده ، و طرد عنصر بدبینی‏نسبت به پایان کار بشر است ، که طبق بسیاری از نظریه‏ها و فرضیه‏هافوق‏العاده تاریک است. انتظار فرج امیدو آرزوی تحقیق این نویدکلی جهانی انسانی ، در زبان روایات اسلامی "انتظار فرج" خوانده شده و افضل عبادات شمرده شده است. اصل انتظار فرج از یک‏ اصل کلی اسلامی و قرآنی استنتاج می‏شود و آن اصل " حرمت یأس از روح الله " است. دو گونه انتظار انتظار فرج دو گونه است : انتظاری‏که سازنده و نگهدارنده است ، به گونه‏ای است که می‏تواند نوعی عبادت شمرده شود ، و انتظاری که گناه است و ویرانگر و نوعی " ابا حیگری " باید محسوب گردد. شخصیت و طبیعت جامعه ممکن است کسی تحولات تاریخی را یک سلسله امور تصادفی و اتفاقی یعنی‏اموری که تحت قاعده و ضابطه‏ای کلی در نمی‏آید بداند. نظریه دیگر این است که جامعه به نوبه خود ، مستقل از افراد ، طبیعت و خصلت و سنت و قاعده و ضابطه دارد ، تاریخ آن گاه موضوع تفکر و مایه عبرت و قابل درس آموزی است‏که جامعه از خود طبیعت و شخصیت داشته باشد . علیهذا برداشت داشتن ازتاریخ و تحولات آن، فرع بر مسأله طبیعت و شخصیت داشتن جامعه است. قرآن و تاریخ در این که قرآن مجید تاریخ را به عنوان یک درس و یک منبع معرفت و یک موضوع تفکر و مایه تذکر و آیینه عبرت یاد می‏کند جای‏ تردید نیست . قرآن کریم این گمان را که اراده‏ای گز افکار ، و مشیتی بی قاعده و بی‏حساب سرنوشتهای تاریخی را دگرگون می‏سازد به شدت نفی می‏کند و تصریح‏می‏نماید که قاعده‏ای ثابت و تغییر ناپذیر بر سرنوشتهای اقوام حاکم است. قرآن کریم ، نکته فوق‏العاده آموزنده‏ای در مورد سنتهای تاریخ یاد آوری‏می‏کند و آن این که مردم می‏توانند با استفاده از سنن جاریه الهیه در تاریخ‏، سرنوشت خویش را نیک یا بد گردانند. توجیه و تفسیر تکامل تاریخ توجیه تکامل تاریخ با دو شیوه مختلف صورت می‏گیرد . ما یکی از این دو شیوه را " ابزاری " و از نظری دیالکتیکی می‏نامیم . و شیوه دیگر را " انسانی " یا " فطری " می‏خوانیم . بینش دیالکتیکی یا ابزاری بینش دیالکتیکی طبیعت بر این اساس است که : اولا- طبیعت در حرکت و تکاپوی دائم است ، توقف ویکسانی در طبیعت وجود ندارد. ثانیا - هر جزء از اجزاء طبیعت تحت تأثیر سایر اجزاء طبیعت است و به نوبه خود در همه آنها مؤثر است . ثالثا- تضادها و کشمکشها پایه حرکتها است ، رابعا - جدال درونی اشیاء رو به تزاید است و شدت می‏یابد تا به اوج‏ خود یعنی آخرین حد اختلاف و کشمکش می‏رسد و شی‏ء یک سره به ضد خود تبدیل می‏شود )حالت تز). این مرحله نیز به نوبه خود ضد خویش را می‏پرورد(حالت آنتی تز) و پس از یک سلسله کشمکشها به نفی خود ، که نفی‏ نفی مرحله اول است و به نحوی مساوی با اثبات است(حالت سنتز) منتهی می‏شود . طبیعت هدفدار نیست و کمال خود را جستجو نمی‏کند ، بلکه به سوی انهدام‏ خویش تمایل دارد ، ولی چون آن انهدام نیز به نوبه خود به انهدام خویش‏ تمایل دارد و هر نفی کننده به سوی نفی کننده خود گرایش دارد ، نفی نفی‏ که نوعی ترکیب میان دو مرحله قبل از خود است صورت می‏گیرد و قهرا تکامل رخ می‏دهد . این است دیالکتیک طبیعت . تاریخ نیز جزئی از طبیعت است و ناچار - هر چند عناصر مشکله‏اش‏ انسانها هستند

خرید فایل

انقلاب فرانسه

انقلاب فرانسه

انقلاب ۱۷۸۹ طلیعه جامعه سرمایه دارى بورژوایى مدرن در تاریخ فرانسه بود. شاخصه اصلى این انقلاب، استقرار موفقیت آمیز وحدت ملى از طریق سقوط رژیم ارباب رعیتى بود. به گفته توکویل هدف اصلى انقلاب عبارت بود از محو آخرین بقایاى قرون وسطى. انقلاب فرانسه نخستین انقلابى نبود که بورژوازى از آن منتفع مى شد، پیش از آن در سده شانزدهم انقلاب هلند، در سده هفدهم دو انقلاب انگلستان و در سده هجدهم انقلاب آمریکا راه را نشان داده بودند. در پایان سده هجدهم بخش اعظم اروپا از جمله فرانسه تحت رژیمى بود که از نظر اجتماعى؛ امتیازات اشرافى و از نظرگاه سیاسى ویژگى آن استبداد بر پایه حق الهى سلطنت بود.

در کشورهاى اروپاى مرکزى و شرقى، بورژوازى چنان رشدى نکرده بود که بتواند نفوذ چندانى داشته باشد. اکتشافات جغرافیایى سده هاى پانزدهم و شانزدهم، بهره کشى از مستعمرات و جابه جا شدن داد و ستدهاى دریایى به سوى غرب همه و همه به عقب ماندگى شرایط اجتماعى و اقتصادى این کشورها کمک کرده بود اگرچه انقلاب ۱۶۴۰ انگلستان اقدامى در جهت متروک کردن شیوه حکومت استبدادى بود اما استقرار آزادى سیاسى در انگلستان به هیچ وجه ضربه اى خردکننده بر مبانى سلسله مراتب اجتماعى مبتنى بر ثروت وارد نیاورد. شالوده آزادى هاى انگلیسى را رسوم و سنن شکل داده بودند نه تتبعات فلسفى. برک در کتاب «اندیشه هایى درباره انقلاب فرانسه» که به سال ۱۷۹۰ منتشر شد نوشت: از زمان صدور منشور کبیر تا اعلامیه حقوق مشى همیشگى قانون اساسى، اعلام و بیان آزادى هاى ما بوده است، آزادى هایى که از نیاکان خود به ارث برده ایم و باید براى اخلاف خود به جاى گذاریم. (گائتانا موسکا، تاریخ عقاید و مکاتب سیاسى، ت: حسین شهیدزاده، انتشارات مروارید، ص ۱۲۵ ) با این وصف عیان مى شود که قانون اساسى بریتانیا، حقوق بریتانیایى ها را به رسمیت مى شناخت نه حقوق بشر را و آزادى هاى انگلیسى خصلتى جهانى نداشت. در انقلاب ۱۷۷۹ آمریکا نیز اصولى که براى نیل بدان منازعاتى صورت گرفته بود؛ آزادى و برابرى را کاملاً به رسمیت نمى شناخت. سیاهان همچنان برده ماندند و تساوى حقوق سفیدپوستان نیز در واقع به هیچ وجه سلسله مراتب اجتماعى مبتنى بر ثروت را به مخاطره نینداخت، در ضمن در نخستین قوانین اساسى آنها اصل شرط دارایى براى حق رأى دادن ملحوظ شده بود.

انقلابات آمریکا و انگلستان، نمونه هاى انقلاباتى هستند که از تفوق و برترى ثروت در زیر پوشش «آزادى هاى بورژوایى» دفاع مى کنند. انقلاب فرانسه برجسته ترین انقلاب بورژوایى بوده است و به سبب ماهیت دراماتیک مبارزه طبقاتى خود تمامى انقلابات پیشین را تحت الشعاع قرار داده است. این ویژگى ها مدلول سرسختى اشرافیت که سخت به امتیازات فئودالى چسبیده بود و با دادن هر نوع امتیازى مخالف بود از یکسو و مخالفت پرشور توده هاى مردم با هر نوع امتیاز یا تمایز طبقاتى از سوى دیگر، بود. اساساً بورژوازى خواهان سقوط کامل اشرافیت نبود بلکه امتناع اشرافیت از سازش و خطرات ضد انقلاب بود که بورژوازى را به انهدام نظم کهن ناگزیر ساخت.

انقلاب فرانسه راه حقیقتاً انقلابى گذار از فئودالیسم به سرمایه دارى را انتخاب کرد. این انقلاب با نابود کردن بقایاى فئودالیسم و با آزاد ساختن دهقانان از قید حقوق اربابى و عشریه کلیسایى و وحدت بخشیدن به تجارت در سطح ملى، شاخص مرحله اى تعیین کننده در تکامل سرمایه دارى بود. سرکوب فئودال ها سبب آزاد شدن تولیدکنندگان مستقیم خرده پا شد و به تفکیک توده هاى دهقانى و قطب بندى آنها بین سرمایه و کار مزدورى انجامید. پس از انقلاب، با گسترش روابط تولیدى کاملاً نوین، سرمایه از قید تحمیلات و تجاوزات فئودالیسم رها شد و نیروى کار به صورت یک واقعیت تجارتى اصیل درآمد و این امر در نهایت خودمختارى تولید سرمایه دارى را چه در بخش کشاورزى و چه در بخش صنایع تضمین کرد. پیروزى بر فئودالیسم و رژیم کهن، با پیدایى سریع روابط اجتماعى نوین همراه نبود.

راه رسیدن به سرمایه دارى فرایندى ساده نبود، پیشرفت سرمایه دارى در دوره انقلاب به کندى صورت مى گرفت و صنایع آنقدر رشد نکرده بودند و هنوز سرمایه تجارى تفوق خود را حفظ کرده بود اما انهدام حکومت هاى بزرگ فئودالى و سیستم هاى سنتى کنترل داد و ستد، استقلال شیوه تولید و توزیع سرمایه دارى، یک استحاله کلاسیک انقلابى را تحقق بخشید. انقلاب فرانسه در جهت زیر و رو کردن ساخت هاى اقتصادى و اجتماعى موجود، چارچوب سیاسى رژیم کهن را درهم شکست و بقایاى حکومت محلى کهن را محو کرد و امتیازات محلى و تبعیضات ایالتى را از میان برد. انقلاب فرانسه در عین حال که گامى ضرورى در گذار از فئودالیسم به سرمایه دارى محسوب مى شود در رابطه با دیگر انقلابات مشابه داراى ویژگى هاى خاص خود است. این ویژگى ها به خصوص به ساخت جامعه فرانسه در پایان رژیم کهن مربوط مى شود.

انقلاب فرانسه در حالى که به عنوان یک انقلاب آزادیخواهانه و با پافشارى بر حقوق طبیعى دنباله رو انقلاب آمریکا است، برخلاف انقلاب انگلستان داراى موضعى جهانى است. به یقین این سخن توکویل که: چرا اصول و نظرات سیاسى مشابه در ایالات متحده تنها به تغییر دولت منجر مى شود و حال آنکه در فرانسه سقوط کامل یک نظم اجتماعى را به همراه مى آورد ( همان، ص۳۰۴ ) حاکى از عظمت انقلاب فرانسه است. اعلامیه ۱۷۸۹ بدون شک با حرارتى بیش از سلف آمریکایى خود سخن مى گوید و در راه آزادى گامى فراتر مى نهد. انقلاب فرانسه به عنوان یک انقلاب مساوات طلبانه به مراتب از اسلاف خود گام را فراتر گذارد، نه در آمریکا و نه در انگلستان بر روى برابرى تأکید نشده بود زیرا هم اشرافیت و هم بورژوازى براى کسب قدرت نیروهایشان را متحد ساخته بودند اما مقاومت اشرافیت ضدانقلاب و درگیر شدن در جنگ، بورژوازى فرانسه را ناگزیر ساخت که مساوات را به عنوان مسئله اى عمده مطرح کند چرا که این، تنها راه در کنار داشتن مردم بود. گذار اقتصاد فرانسه به سرمایه دارى از طریق یکپارچه کردن صنعت، افزایش و تمرکز مزدبگیران و بیدارى و مشخص کردن آگاهى طبقاتى آنها، بار دیگر اصل تساوى حقوق را در اذهان مردم زنده کرد. اینک آنچه ویژگى هاى خاص جامعه فرانسه که موجب تمایز و برترى انقلاب ۱۷۸۹ بر سایر انقلابات پیشین اعلام شد عنوان مى شود: در جامعه اشرافى نظام کهن، بر طبق قانون سنتى سه مرتبه از یکدیگر متمایز شده بودند؛ روحانیون و نجبا که از مراتب ممتازه بودند و مرتبه سوم که اکثریت مردم را شامل مى شد. نجبا از اقشارى تشکیل مى شدند که غالباً منافع مختلفى داشتند.

نجباى دربارى از نجیب زادگانى بودند که در دربار حضور داشتند و در ورساى زندگى مى کردند و اطرافیان پادشاه را تشکیل مى دادند. نجباى ایالتى که جاه و جلال کمترى داشتند در میان دهقانان زندگى مى کردند. منبع عمده عایدى این نجبا تحمیل عوارض فئودالى بر دهقانان بود. نجباى صاحب جامه از زمانى تشکیل شدند که سلطنت، دستگاه قضایى و تشکیلات ادارى خود را به وجود آورده بود. در رأس این دسته از نجبا، خانواده هاى بزرگ مستشاران پارلمانى قرار داشتند که هدفشان در دست گرفتن کنترل حکومت و شرکت در اداره حکومت بود. این نجبا که از قدرتى بسیار برخوردار بودند سخت به امتیازات خود وابسته بودند و با هرگونه رفرمى که امکان داشت موقعیت آنها را به مخاطره اندازد، مخالفت مى ورزیدند. در پایان سده هجدهم اشرافیت فئودالى دستخوش انحطاط شده بود.

نجباى دربارى در ورساى رو به ورشکستگى مى رفتند و نجباى ایالتى به زندگى بى هدف خود در املاکشان ادامه مى دادند. به همین دلیل اشرافیت که زوال خود را نزدیک مى دید، خواستار تحکیم و تاثیر عوارض فئودالى و افزایش سختگیرى شده بود. در سال ۱۷۸۱ به موجب یک فرمان شاهانه، حق احراز مقامات عالیه در قشون منحصراً به نجبا یا کسانى اختصاص داده شده بود که بتوانند مراتب نجابت را به اثبات رسانند. از نظر اقتصادى اشرافیت سعى داشت که نظام ارباب رعیتى را حتى از وضع موجود آن بدتر کند. به موجب فرامین مربوط به تریاژ اربابان بزرگ فئودال یک سوم ملک جامعه روستایى را تصاحب کرده بودند. در این حین پاره اى از نجبا به تدریج به امور بازرگانى طبقات متوسط ابراز علاقه مى کردند و سرمایه خود را در صنعت و به ویژه صنعت آهن به کار مى انداختند. در این گرایش به تجارت، بخشى از نجباى متعلق به قشر بالاى اشرافیت به طبقه متوسط نزدیک و تا حدى در آرمان هاى سیاسى آنها سهیم شدند اما اکثریت وسیع نجباى ایالتى و دربارى راه نجات را تنها در اعلام صریح تر امتیازات خود مى دیدند. این اختلافات و چنددستگى ها در میان اشراف جامعه فرانسه طى مسیر را براى انقلابیون سهل تر مى کرد.

1. موقعیت‌ اقتصادی‌ رژیم‌های‌ پیش‌ از انقلاب:

در فرانسه‌ در دوران‌ قبل‌ از انقلاب‌ 1789 نشانه‌های‌ روشنی‌ دال‌ بر وخامت‌ موقعیت‌ اقتصادی‌ از هر لحاظ‌ وجود داشته‌ و این‌ کشور از پنجاه‌ سال‌ قبل‌ از انقلاب، دچار مشکلات‌ و بحرانهای‌ مالی‌ و اقتصادی‌ فراوانی‌ بود که‌ روزبروز بر دامنه‌ و ابعاد آن‌ افزوده‌ می‌گشت.(1)

شرایط‌ اقتصادی‌ در روسیه‌ نیز قبل‌ از انقلاب، از آغاز دهه‌ اول‌ قرن‌ بیستم‌ وضع‌ مطلوبی‌ نداشت. دو جنگ‌ خارجی‌ که‌ در این‌ دوره‌ اتفاق‌ افتاد بر شدت‌ نابسامانیهای‌ اقتصادی‌ افزود، رکود اقتصادی‌ که‌ تا سال‌ 1909 دوام‌ داشت‌ شرایط‌ ناگواری‌ را برای‌ کارکنان‌ و دهقانان‌ ایجاد کرده‌ بود، از یک‌ سو بیکاری‌ را سخت‌ دامن‌ می‌زد و از سوی‌ دیگر شرایط‌ کار و میزان‌ درآمد این‌ دو طبقه‌ را طاقت‌ فرسا و غیر قابل‌ تحمل‌ ساخته‌ بود اعتصاباتی‌ که‌ در این‌ دوران‌ کارگران‌ راه‌ می‌انداختند عمدتاً‌ ماهیت‌ اقتصادی‌ داشت‌ و مرتباً‌ بر تعداد اعتصابات‌ و شماره‌ شرکت‌ کنندگان‌ در اعتصابات‌ افزوده‌ می‌گشت.(2)

حال‌ آنکه‌ در ایران، در اواخر حکومت‌ شاه‌ رژیم، ایران‌ در مطلوبترین‌ سطح‌ از قدرت‌ اقتصادی‌ که‌ در تمام‌ سلطنت‌ 57 ساله‌ رژیم‌ پهلوی‌ بی‌سابقه‌ بود به‌ سر می‌برد. با افزایش‌ سریع‌ و غیر قابل‌ پیش‌بینی‌ درآمد نفت‌ ، رژیم‌ ایران‌ نه‌ تنها تبدیل‌ به‌ یکی‌ از دولتهای‌ ثروتمند شده‌ بود بلکه‌ جامعه‌ ایرانی‌ را به‌ یک‌ جامعه‌ کاملاً‌ مصرفی‌ تبدیل‌ کرده‌ بود.(3) بدین‌ ترتیب‌ ملاحظه‌ می‌گردد در حالی‌ که‌ دولتهای‌ فرانسه‌ و روسیه‌ از نظر اقتصادی‌ در بدترین‌ شرایط‌ بودند و در حقیقت‌ در مرحله‌ ورشکستگی‌ نهایی‌ قرار داشتند دولت‌ ایران‌ با توجه‌ به‌ افزایش‌ ناگهانی‌ و غیر قابل‌ پیش‌بینی‌ قیمت‌ نفت‌ از نظر ذخائر ارزی‌ و توانائیهای‌ مالی‌ در مطلوبترین‌ و مناسبترین‌ شرایط‌ اقتصادی‌ در تاریخ‌ خود بوده‌ است.

2. اقتدار نظامی‌ رژیمهای‌ پیش‌ از انقلاب‌ :

از مهمترین‌ و در عین‌ حال‌ محسوسترین‌ ابزار قدرت‌ و اعمال‌ حاکمیت‌ هر رژیم‌ سیاسی‌ به‌ ویژه‌ نظامهایی‌ که‌ با بحرانها و فشارهای‌ داخلی‌ مواجه‌ می‌باشند و نیاز به‌ تهدید و ارعاب‌ و احیاناً‌ سرکوب‌ حرکتهای‌ معارض‌ و مخالف‌ خود را دارند قدرت‌ نظامی‌ آنها می‌باشد. هر گاه‌ در یک‌ نظام‌ سیاسی، قدرت‌ نظامی‌ از انسجام‌ لازم‌ برخوردار نباشند و روحیه‌ خود را در اثر شکستیهای‌ پی‌ در پی‌ از دست‌ بدهد و همچنین‌ دولت‌ بخاطر مشکلات‌ اقتصادی‌ امکان‌ تأمین‌ تدارکات‌ و خواسته‌های‌ آنها را نداشته‌ باشد و در نهایت‌ قدرت‌ نظامی‌ اعتقاد و ایمان‌ خود را به‌ رژیم‌ سیاسی‌ از دست‌ بدهد نه‌ تها قدرت‌ سیاسی‌ قادر به‌ بهره‌برداری‌ از چنین‌ نیروی‌ نظامی‌ برای‌ سرکوب‌ قدرت‌ اجتماعی‌ معارض‌ نخواهد بود، بلکه‌ خود بصورت‌ یک‌ مدعی‌ خطرناک‌ درآمده‌ و احیاناً‌ به‌ گروههای‌ اجتماعی‌ مخالف‌ خواهد پیوست‌ و احتمال‌ سقوط‌ قدرت‌ سیاسی‌ را شدیداً‌ افزایش‌ خواهد داد.

فرانسه‌ در طول‌ پنجاه‌ سال‌ قبل‌ از انقلاب‌ مدت‌ 26 سال‌ در جنگ‌ و منازعات‌ مهم‌ بین‌المللی‌ بوده‌ است‌ و در این‌ منازعات‌ جز یک‌ ایالت، نه‌ تنها چیزی‌ بدست‌ نیاورده، بلکه‌ شکستها و خسارتهای‌ عظیم‌ مالی، جانی‌ و ارضی‌ به‌ همراه‌ داشته‌ و قابل‌ پیش‌بینی‌ بود که‌ افسران‌ ارتش‌ نسبت‌ به‌ سرکوب‌ مقاومت‌ در دوره‌ای‌ که‌ بحران‌ برعلیه‌ مقامات‌ دولتی‌ افزایش‌ یافته‌ بود بی‌علاقه‌ باشند و این‌ امر موجب‌ اختلاف‌ و تضاد سیاسی‌ و اجتماعی‌ شد به‌ طوری‌ که‌ نهایتاً‌ هر حرکت‌ محدودی‌ را برای‌ سرکوب‌ مخالفین‌ پادشاه‌ و طبقات‌ محافظه‌ کار مسلط‌ غیر ممکن‌ می‌ساخت‌ و زمینه‌ را برای‌ پیروزی‌ انقلاب‌ فرانسه‌ مهیا کرد.

موقعیت‌ نظامی‌ روسیه‌ نیز در اروپا بدلیل‌ جنگهای‌ کریمه‌ و جنگ‌ 1905 تغییر کرده‌ بود. کشوری‌ که‌ در 1815 تنها قدرت‌ قوی‌ قاره‌ اروپا بود و بعد از 1848 به‌ نظر می‌رسید که‌ هنوز فاصله‌ زیادی‌ با سایر قدرتهای‌ اروپایی‌ داشت‌ بعد از جنگ‌ کریمه‌ به‌ حد یکی‌ از چند قدرت‌ مساوی، تنزل‌ یافت‌ و تا زمانی‌ که‌ تزار در سن‌ پطرزبورگ‌ حاکم‌ بود هرگز موقعیت‌ 1815 را پیدا نکرد. جنگ‌ جهانی‌ اول‌ از نظر وسعت‌ و مدت‌ و نزدیکی‌ به‌ مرزهای‌ روسیه‌ از جنگ‌ روس‌ و ژاپن‌ به‌ مراتب‌ مهمتر بود و تأثیر بیشتری‌ در داخل‌ کشور بر جای‌ گذاشت‌ بطوریکه‌ قوای‌ نظامی‌ این‌ کشور را کاملاً‌ به‌ تحلیل‌ برده‌ و سربازان‌ شکست‌ خورده‌ و بازگشته‌ از جبهه‌ را بصورت‌ مدعیانی‌ برای‌ قدرت‌ سیاسی‌ حاکم‌ درآورد و به‌ همین‌ علت‌ بود که‌ انقلاب‌ روسیه‌ در اوج‌ اشتعال‌ جنگ‌ جهانی‌ اول‌ بوجود آمد.

با این‌ ترتیب‌ ملاحظه‌ می‌گردد که‌ نظام‌ سیاسی‌ حاکم‌ بر روسیه‌ قبل‌ از انقلاب‌ نه‌ تنها نیروی‌ نظامی‌ و قوای‌ مسلح‌ نیرومند و وفادار به‌ قدرت‌ سیاسی‌ با خود نداشتند بلکه‌ ارتشی‌ شکست‌ خورده، روحیه‌ از دست‌ داده‌ و عاصی‌ شده‌ از نظام‌ با پیوستن‌ به‌ کارگران‌ اعتصابی‌ نقشی‌ مهم‌ در پیروزی‌ انقلاب‌ بازی‌ کردند.

اما ارتش‌ شاهنشاهی‌ ایران‌ بر خلاف‌ فرانسه‌ و روسیه‌ در طول‌ حداقل‌ 57 سال‌ قبل‌ از پیروزی‌ انقلاب‌ در هیچ‌ جنگ‌ خارجی‌ مهمی‌ شرکت‌ نکرده‌ بود. بیش‌ از هر پادشاهی‌ در ایران‌ محمدرضا شاه‌ به‌ نیروهای‌ مسلح‌ توجه‌ داشت. او بعنوان‌ فرمانده‌ نیروهای‌ مسلح، احساس‌ می‌کرد که‌ یک‌ ارتش‌ قوی‌ و نیرومند و در عین‌ حال‌ وفادار به‌ پادشاه، نه‌ تنها می‌تواند نظام‌ سیاسی‌ او را در قبال‌ مخالفین‌ داخلی‌ حفظ‌ کند بلکه‌ با توجه‌ به‌ جاه‌ طلبیهایش‌ می‌تواند ابزار و اهرم‌ لازم‌ را برای‌ دخالت‌ در امور منطقه‌ و همسایگانش‌ و پیشبرد اهداف‌ بین‌المللی‌ او فراهم‌ نماید.

می‌توان‌ با قاطعیت‌ ادعا کرد در فرانسه‌ و روسیه‌ از نظر نظامی‌ با توجه‌ به‌ شکستهای‌ پی‌ در پی‌ در جنگهای‌ متعدد ضعیف‌ترین‌ و نامطمئن‌ترین‌ وضعیت‌ بوده‌ و ارتشهای‌ آنها نه‌ تنها حمایت‌ لازم‌ را از نظام‌ سیاسی‌ حاکم‌ نمی‌کردند بلکه‌ نسبت‌ به‌ انقلابیون‌ گرایش‌ نشان‌ داده‌ و بعضاً‌ به‌ آنها می‌پیوستند، در حالیکه‌ ارتش‌ ایران‌ در بهترین‌ شرایط‌ از نظر نیرو و تجهیزات‌ بوده‌ و جز در موارد استثنایی‌ و آن‌ هم‌ به‌ صورت‌ پراکنده، تا آخرین‌ لحظات‌ عمر رژیم‌ شاه‌ نسبت‌ به‌ نظام‌ وفادار باقی‌ مانده‌ و اکثراً‌ در سرکوب‌ انقلابیون‌ نیز کوتاهی‌ نکردند.(4)

کشورهای‌ مورد بررسی‌ ما هر سه‌ از جمله‌ کشورهایی‌ هستند که‌ نه‌ تنها دارای‌ موقعیت‌ استراتژیکی‌ مهم‌ و حساس‌ می‌باشند بلکه‌ بعنوان‌ قدرتهای‌ بالفعل‌ یا بالقوه‌ بزرگ‌ محسوب‌ می‌شوند و در طول‌ تاریخ‌ نقش‌ فعالی‌ در روابط‌ بین‌الملل‌ جهانی‌ و منطقه‌ای‌ بازی‌ کرده‌ و می‌کنند. بدیهی‌ است‌ که‌ در قبال‌ تحولات‌ انقلابی‌ این‌ کشورها چه‌ قبل‌ از پیروزی‌ و چه‌ بعد از پیروزی‌ کشورهای‌ دیگر بویژه‌ کشورهای‌ همسایه‌ و ذینفع‌ عکس‌العمل‌ نشان‌ داده‌ و به‌ نفع‌ قدرت‌ سیاسی‌ حاکم‌ و یا بالعکس‌ در جهت‌ حمایت‌ از گروههای‌ اجتماعی‌ معارض‌ فعال‌ می‌گردند. در نتیجه‌ مسئله‌ واکنش‌ بین‌المللی‌ از جمله‌ عوامل‌ مهمی‌ است‌ که‌ در بررسی‌ قدرت‌ و توانائیهای‌ رژیم‌ سیاسی‌ حاکم‌ قبل‌ از انقلاب‌ ضرورت‌ دارد که‌ مورد توجه‌ و دقت‌ کافی‌ قرار گیرد.

در فرانسه‌ قرن‌ 18 با توجه‌ به‌ جنگهای‌ طولانی‌ که‌ لویی‌ پانزدهم‌ و شانزدهم‌ با کشورهای‌ همسایه‌ خود منجله‌ اترش، روسیه، انگلیس‌ و اسپانیا داشت‌ نه‌ تنها در شرایط‌ بحرانی‌ دوران‌ انقلاب‌ از حمایت‌ آنها برخوردار نبود بلکه‌ همه‌ این‌ دول‌ همسایه‌ در جهت‌ تضعیف‌ لویی‌ شانزدهم‌ تلاش‌ کرده‌ و متقابلاً‌ به‌ حمایت‌ از گروههای‌ معارض‌ و مخالف‌ برخواستند.

روسیه‌ نیز از این‌ نظر تفاوت‌ چندانی‌ با فرانسه‌ نداشت‌ بدین‌ معنا که‌ جنگ‌ جهانی‌ اول‌ و درگیری‌ مستقیم‌ روسیه‌ تزاری‌ در جنگ‌ با آلمان، عثمانی‌ و ژاپن‌ دشمنی‌ این‌ دولتها بویژه‌ دولت‌ قدرتمند و نوپای‌ آلمان‌ را برعلیه‌ خود داشت‌ به‌ طوریکه‌ لنین‌ با حمایت‌ و امکانات‌ فراهم‌ شده‌ این‌ دولت‌ توانست‌ به‌ انقلابیون‌ روسیه‌ ملحق‌ شده، و پایه‌ انقلاب‌ بلشویکی‌ اکتبر 1917 را بریزد. از طرف‌ دیگر با توجه‌ به‌ اینکه‌ دولتهای‌ روسیه‌ تزاری‌ یعنی‌ فرانسه‌ و انگلیس‌ خود مستقیماً‌ با آلمان‌ و متحدینش‌ درگیر بودند امکان‌ هیچ‌ نوع‌ حمایتی‌ از تزار روسیه‌ در شرایط‌ بحرانی‌ نداشتند.

اما دولت‌ ایران‌ و رژیم‌ شاه‌ از حداقل‌ یک‌ دهه‌ قبل‌ از سقوط‌ خود علیرغم‌ وجود شرایط‌ دو قطبی‌ با توجه‌ به‌ پایان‌ جنگ‌ سرد و آغاز دوره‌ آرامش‌ (5) و همزیستی‌ مسالمت‌آمیز از حمایت‌ کامل‌ دو ابرقدرت، و قدرتهای‌ بزرگ‌ و منطقه‌ای، تا آخرین‌ روزهای‌ حکومتش‌ برخوردار بود و متقابلاً‌ انقلابیون‌ ایران‌ از هیچگونه‌ حمایت‌ بین‌المللی‌ برخوردار نبودند.

با این‌ ترتیب‌ در حالیکه‌ دولتین‌ فرانسه‌ و روسیه‌ از نظر حمایت‌ بین‌المللی‌ در شرایط‌ نامناسب‌ به‌ سر می‌بردند و دول‌ اروپایی‌ اغلب‌ نسبت‌ به‌ رژیمهای‌ این‌ دو کشور در شرایط‌ قبل‌ از انقلاب‌ نظر مساعدی‌ نداشته‌ و بعضاً‌ تخاصم‌ بودند و نه‌ تنها هیچگونه‌ حمایتی‌ از نظامهای‌ سیاسی‌ در آن‌ شرایط‌ نکردند بلکه‌ در مواردی‌ به‌ حمایت‌ از انقلابیون‌ پرداختند دولت‌ ایران‌ از این‌ نظر در شرایط‌ مطلوبی‌ به‌ سر می‌برد.

3. پیچیدگی‌ و استحکام‌ رژیم‌های‌ قبل‌ از انقلاب‌ :

در هر نظام‌ و سیستم‌ سیاسی‌ وجود ابزارهای‌ قدرت‌ از جمله‌ قدرتهای‌ اقتصادی، نظامی‌ و حمایت‌ بین‌المللی‌ بالقوه‌ و فی‌ نفسه‌ نمی‌تواند در جهت‌ تحکیم‌ و تثبیت‌ قدرت‌ سیاسی‌ حاکم‌ کارساز و مفید باشد بلکه‌ توانایی، مهارت‌ و مدیریت‌ مطلوب‌ در نظام‌ سیاسی‌ است‌ که‌ می‌تواند در مواقع‌ بحرانی‌ ابزارهای‌ قدرت‌ را از قوه‌ به‌ فعل‌ درآورده‌ و به‌ بهترین‌ وجه‌ و در مناسبترین‌ زمان‌ و مکان‌ مورد استفاده‌ قرار دهد در نبردهای‌ نظامی‌ اغلب‌ این‌ امر به‌ اثبات‌ رسیده‌ است‌ که‌ فرماندهی‌ لایق‌ و کارآمد می‌تواند با کمترین‌ امکانات، تجهیزات‌ و نیرو بر فرماندهی‌ نالایق‌ و ناتوان‌ و در عین‌ حال‌ با امکانات‌ وسیع‌ پیروز شود. در حالیکه‌ نظامهای‌ سیاسی‌ فرانسه‌ و روسیه‌ علیرغم‌ وجود استبداد حاکم‌ به‌ خاطر بی‌کفایتیهای‌ پادشاهان‌ و نفوذ افراد ناصالحی‌ که‌ در دربار حضور داشتند، هرگز نتوانستند منافع‌ خود را تشخیص‌ داده‌ و در جهت‌ حفظ‌ ثبات‌ و موقعیت‌ رژیم‌ خود مدیریت‌ مناسب‌ و توانایی‌ برقرار نموده‌ و تغییرات‌ لازم‌ را اعمال‌ کنند. رژیم‌ شاه‌ بعد از گذراندن‌ دوره‌ پرتلاطمی‌ از تاریخ‌ 38 ساله‌ حکومت‌ خود تدریجاً‌ به‌ مرحله‌ای‌ از اعتماد به‌ نفس‌ و حاکمیت‌ مطلقه‌ رسیده‌ و با برخورداری‌ از مستشاران‌ ورزیده‌ داخلی‌ و خارجی‌ به‌ ویژه‌ برخورداری‌ از پلیس‌ مخفی‌ خشنی‌ همچون‌ ساواک‌ از توانایی‌ لازم‌ برای‌ حفظ‌ و تداوم‌ قدرت‌ مستبده‌ خود برخوردار بوده‌ است.(6)

در تئوری‌ نظام‌ دولتهای‌ مستبده‌ می‌بایست‌ ضعیف‌ شده‌ باشد تا اینکه‌ حرکتهای‌ انقلابی‌ مردمی‌ بتواند توفیقی‌ کسب‌ کند یا حتی‌ بروز کند. در حقیقت‌ از نظر تاریخی، شورشهای‌ مردمی‌ به‌ خودی‌ خود قادر نبوده‌اند دولتهای‌ مستبده‌ را واژگون‌ کنند. در عوض‌ فشار نظامی‌ از خارج‌ اغلب‌ با تضادها و انشعابهای‌ سیاسی‌ میان‌ طبقه‌ مسلط‌ و دولت‌ به‌ موازات‌ هم‌ می‌بایست‌ وجود داشته‌ باشد تا استبداد را تضعیف‌ کرده‌ و راه‌ را برای‌ شورشها و نهضتهای‌ انقلابی‌ باز کنند.

به‌ خاطر همین‌ ضعفها بود که‌ در انقلاب‌ فرانسه‌ نظام‌ سیاسی‌ حاکم‌ نه‌ به‌ علت‌ مخالفت‌ نیروهای‌ مردمی‌ بلکه‌ تنها به‌ علت‌ استیصال‌ کامل‌ در حل‌ معضلات‌ اقتصادی‌ و سیاسی‌ - اجتماعی‌ کشور به‌ مجلس‌ طبقات‌ سه‌ گانه‌ روی‌ آورد و خود را تسلیم‌ آنها کرد و آنگاه‌ بود که‌ حرکتهای‌ مردمی‌ و ترکیب‌ گروههای‌ اجتماعی‌ شکل‌ گرفت‌ و به‌ روند انقلاب‌ شتاب‌ فزاینده‌ای‌ داد.

و همین‌ طور در انقلاب‌ روسیه‌ نیز اگرچه‌ نیروهای‌ مخالف‌ وجود داشتند، دسته‌بنیها و احزاب‌ سیاسی‌ مختلف‌ که‌ با آرمانها و اهداف‌ خاص‌ و متفاوت‌ خود از اوائل‌ قرن‌ بیستم‌ شکل‌ گرفته‌ بودند، نه‌ تنها هیچگونه‌ نقشی‌ در سقوط‌ نظام‌ رومانوفها نداشتند بلکه‌ تصور هم‌ نمی‌کردند که‌ بدین‌ سادگی‌ نظام‌ امپراتوری‌ روسیه‌ سقوط‌ کند. البته‌ دولت‌ تزار روسیه‌ علیرغم‌ استیصال‌ و فشار زیادی‌ که‌ تحمل‌ می‌کرد داوطلبانه‌ و رأساً‌ خود را تسلیم‌ ملت‌ نکرد ولی‌ در مقابل‌ اولین‌ حرکت‌ و شورش‌ مردمی‌ که‌ ناشی‌ از انفجار و وجود بحران‌ اقتصادی‌ بود و به‌ صورت‌ تظاهرات‌ و اعتصابات‌ کارخانجات‌ و صنایع‌ در شهر پتروگراد متبلور شد، تسلیم‌ گردیده‌ و همچون‌ کوه‌ یخی‌ ذوب‌ گردید.

در حالیکه‌ انقلاب‌ ایران‌ در شرایطی‌ پیروز شد که‌ نظام‌ شاهنشاهی‌ خود را در اوج‌ قدرت‌ و استحکام‌ و تثبیت‌ شده‌ می‌دید و در مقابل‌ مخالفتها و معارضه‌ها تا آخرین‌ حد توان‌ خود مقاومت‌ می‌کرد و گروههای‌ اجتماعی‌ برای‌ به‌ زانو درآوردن‌ چنین‌ نظامی‌ می‌بایست‌ بر اساس‌ برنامه‌ریزی‌ و بسیج‌ تمام‌ نیروها و قربانی‌ کردن‌ بسیاری‌ از انسانها نظام‌ قدرتمند حاکم‌ را سرنگون‌ سازد.

‌قدرت‌ اجتماعی‌

قدرت‌ اجتماعی‌ متشکل‌ از گروههای‌ اجتماعی‌ فعالی‌ است‌ که‌ بر پایه‌ ارزشها و باورهای‌ مسلط‌ و مشترک‌ به‌ هم‌ نزدیک‌ شده‌اند و زمانی‌ که‌ قدرت‌ سیاسی‌ توانایی‌ تأمین‌ ارزشها و خواسته‌های‌ آنها را نداشته‌ باشد یا نخواهد این‌ ارزشها و خواسته‌ها را تأمین‌ کند گروههای‌ اجتماعی‌ مأیوس‌ شده‌ به‌ دنبال‌ رهبر یا رهبرانی‌ که‌ می‌توانند خواسته‌ها و نظرات‌ آنها را تعقیب‌ و تأمین‌ نمایند حرکت‌ خواهند کرد در ایجاد و تشکل‌ قدرت‌ اجتماعی‌ سه‌ رکن‌ اساسی‌ قابل‌ تفکیک‌ هستند: مردم، رهبری‌ و ایدئولوژی.

الف‌ - مشارکت‌ مردمی‌

در حالی‌ که‌ در فرانسه‌ و روسیه‌ میزان‌ مشارکت‌ مردم‌ در براندازی‌ رژیمهای‌ مستبده‌ حاکم‌ بسیار اندک‌ بوده‌ و حتی‌ در فرانسه‌ همانطور که‌ گفته‌ شد، نقشی‌ نداشته‌اند(7) و رژیم‌ فرانسه‌ به‌ خاطر ضعفهای‌ خود الزاماً‌ تسلیم‌ شده‌ و در روسیه‌ تعداد محدودی‌ از کارگران‌ کارخانجات‌ پطرزبورگ‌ و سربازان‌ پادگان‌ همان‌ شهر سر به‌ شورش‌ برداشته‌ و موجبات‌ سقوط‌ خانواده‌ رومانوفها را فراهم‌ کردند (8) در انقلاب‌ اسلامی‌ ایران‌ به‌ استثنای‌ اقلیت‌ محدودی‌ و بخش‌ اعظم‌ ارتش‌ که‌ وابسته‌ به‌ نظام‌ بودند همه‌ اقشار مردم‌ از همه‌ طبقات‌ و گروههای‌ اجتماعی‌ و در سراسر کشور اعم‌ از شهرها و روستاها، کارگران، کارمندان، کشاورزان، اصناف‌ و ... همه‌ و همه‌ چرخهای‌ اقتصادی‌ و اداری‌ کشور را از کار انداخته‌ و در مقابل‌ رژیم‌ تا دندان‌ مسلح‌ آن‌ هم‌ با دست‌ خالی‌ ایستادند و آن‌ را ساقط‌ کردند.

مطالعات‌ بعدی‌ هم‌ نشان‌ داد که‌ حتی‌ بعد از پیروزی‌ انقلاب‌ که‌ زنجیرهای‌ استبداد و دیکتاتوری‌ گسسته‌ شده‌ و زمینه‌ مناسب‌ برای‌ ایجاد آگاهی‌ سیاسی‌ و مشارکت‌ توده‌های‌ مردم‌ فراهم‌ شده‌ بود به‌ تدریج‌ و به‌ علت‌ بی‌میلی‌ حاکمیتهای‌ بعد از انقلاب‌ اعم‌ از میانه‌روها و رادیکالها در دو انقلاب‌ فرانسه‌ و روسیه، این‌ مشارکت‌ رو به‌ کاهش‌ نهاده‌ است. تاریخ‌ و آمار مشارکت‌ مردم‌ در انتخابات‌ بعد از انقلاب‌ این‌ نظریه‌ را ثابت‌ می‌کند.

در مقابل‌ توده‌های‌ ملت‌ ایران‌ بعد از پیروزی‌ انقلاب‌ اسلامی‌ در انتخابات‌های‌ مکرر و پی‌ در پی‌ شرکت‌ کرده‌اند و حتی‌ در شرایط‌ بحرانی‌ و بمباران‌ شهرها هیچیک‌ از انتخابات‌ لازم‌ برای‌ تداوم‌ فعالیتهای‌ سیاسی‌ نظام‌ جمهوری‌ اسلامی‌ متوقف‌ نشده‌ یا به‌ تأخیر نیافتاد. در طول‌ ده‌ سال‌ گذشته‌ مردم‌ کشور ما در بیش‌ از بیست‌ انتخابات‌ (هشت‌ انتخاب‌ ریاست‌ جمهوری، پنج‌ انتخاب‌ مجلس‌ شورای‌ اسلامی، سه‌ انتخاب‌ مجلس‌ خبرگان، یک‌ انتخابات‌ نوع‌ حکومت، و دو انتخابات‌ رفراندوم‌ قانون‌ اساسی‌ و دو انتخابات‌ شوراهای‌ اسلامی) شرکت‌ کرده‌اند. آمار مشارکت‌ روزافزون‌ مردم‌ در این‌ انتخابات‌ چشمگیر و جالب‌ توجه‌ است. و از همه‌ مهمتر حضور همه‌ ساله‌ مردم‌ در اجتماعات‌ و تظاهرات‌ میلیونی‌ که‌ به‌ خاطر سالگرد انقلاب‌ صورت‌ می‌گیرد نشانه‌ حضور، بیداری‌ و حمایت‌ مردم‌ از انقلابشان‌ می‌باشد.

ب‌ - رهبری‌

نقش‌ و شخصیت‌ رهبر به‌ ویژه‌ زمانی‌ روشن‌تر و برجسته‌تر می‌شود که‌ توسلات‌ ایدوئولوژیکی‌ گروههای‌ انقلابی‌ پراکنده‌ و غیر منسجم‌ باشد یا سازماندهی‌ آن‌ ضعیف‌ باشد در این‌ صورت‌ نقش‌ و اهمیت‌ رهبری‌ در پروسه‌ انقلابی‌ و در طول‌ زمان‌ توسعه‌ می‌یابد. از طرف‌ دیگر نقش‌ رهبران‌ انقلاب‌ را در سه‌ بعد مهم‌ می‌توان‌ مشاهده‌ کرد که‌ عبارت‌ است‌ از رهبر بعنوان‌ ایده‌ئولوگ‌ انقلاب، رهبر بعنوان‌ فرمانده‌ و نهایتاً‌ رهبر بعنوان‌ معمار نظام‌ بعد از پیروزی‌ انقلاب.

در بررسی‌ و مقایسه‌ اجمالی‌ میان‌ نقش‌ رهبران‌ در سه‌ انقلاب‌ مورد بحث‌ مشاهده‌ خواهیم‌ کرد که‌ در این‌ رکن‌ از انقلاب‌ نیز مانند رکن‌ مردم‌ انقلاب‌ اسلامی‌ دارای‌ قدرت، امتیازات‌ و ویژگیهایی‌ فوق‌العاده‌ و استثنایی‌ بوده‌ است‌ که‌ دو انقلاب‌ فرانسه‌ و روسیه‌ از آن‌ بی‌بهره‌ بوده‌اند.

-1 در انقلابهای‌ فرانسه‌ و روسیه‌ رهبران‌ انقلاب‌ از طبقات‌ متوسط‌ و بالای‌ جامعه‌ بوده‌اند در حالیکه‌ در انقلاب‌ اسلامی‌ ایران‌ رهبران‌ انقلاب‌ وابسته‌ و متعلق‌ به‌ طبقات‌ محروم‌ و فقیر جامعه‌ بوده‌اند.

-2 در انقلابهای‌ فرانسه‌ و روسیه‌ به‌ ویژه‌ در انقلاب‌ روسیه‌ رهبران‌ مدافع‌ و نماینده‌ طبقه‌ای‌ بودند که‌ خود متعلق‌ به‌ آن‌ طبقه‌ نبودند در حالیکه‌ در انقلاب‌ اسلامی‌ رهبران‌ انقلاب‌ دقیقاً‌ مدافع‌ طبقه‌ای‌ بودند که‌ از آن‌ طبقه‌ برخاسته‌ بودند.

-3 در انقلابهای‌ فرانسه‌ و روسیه‌ طبقه‌ روشنفکر و تحصیل‌ کرده‌ رهبری‌ انقلاب‌ را بر عهده‌ داشته‌ و اشراف‌ و روحانیون‌ نقش‌ ضد انقلاب‌ را داشتند در حالیکه‌ در انقلاب‌ اسلامی‌ رهبری‌ ضد انقلاب‌ را روشنفکران‌ وابسته‌ به‌ چپ و راست‌ بر عهده‌ داشتند.

-4 در انقلاب‌ فرانسه‌ و روسیه‌ ما به‌ چهره‌ شاخصی‌ که‌ همه‌ ویژگیهای‌ سه‌ گانه‌ رهبری‌ را در خود جمع‌ داشته‌ و از نظر ارائه‌ ایدئولوژی، فرماندهی‌ انقلاب‌ و سازندگی‌ بعد از انقلاب‌ دارای‌ استعداد، نبوغ‌ و قدرتی‌ همچون‌ رهبری‌ در انقلاب‌ اسلامی‌ باشد برخورد نمی‌کنیم. در انقلاب‌ فرانسه‌ چهره‌هایی‌ مانند لافایت، روبسپیر، دوک‌ د. اورلئان‌ مطرح‌ هستند که‌ هیچکدام‌ رهبری‌ انقلاب‌ را در تمام‌ دوران‌ شکل‌گیری‌ و پیروزی‌ آن‌ بطور جامع‌ در دست‌ نداشتند.

در انقلاب‌ روسیه‌ چهره‌ لنین‌ از چهره‌های‌ شاخص‌ و برجسته‌ تاریخ‌ این‌ انقلاب‌ می‌باشد وی‌ در واقع‌ دارای‌ امتیازات‌ و استعدادها و نبوغ‌ مشخصی‌ بود که‌ در جهت‌ به‌ مرحله‌ عمل‌ درآوردن‌ آنچه‌ را که‌ به‌ انقلاب‌ اکتبر 1917 معروف‌ است‌ نقش‌ اصلی‌ و محوری‌ داشت. در حالیکه‌ در سقوط‌ رژیم‌ رومانوفها در فوریه‌ همان‌ سال‌ مطلقاً‌ نقشی‌ نداشت‌ چهره‌هایی‌ مانند زینوویف، کامنف، استالین، تروتسکی‌ و کرنسکی‌ هم‌ از شهرت‌ ویژه‌ای‌ برخوردار هستند ولی‌ آنها هم‌ دخالتی‌ در سقوط‌ رژیم‌ نداشتند. در حقیقت‌ سقوط‌ رژیم‌ تزاری‌ در اثر یک‌ حرکت‌ خودجوش‌ و بدون‌ رهبری‌ صورت‌ گرفت.

بطور خلاصه‌ مطالعات‌ ما نشان‌ می‌دهد نه‌ در انقلاب‌ فرانسه‌ و نه‌ در انقلاب‌ روسیه‌ به‌ چهره‌ای‌ با ویژگیهای‌ ایدئولوگ‌ و فرمانده‌ انقلاب‌ برخورد نمی‌کنیم‌ آنهایی‌ را که‌ نام‌ بردیم‌ هیچکدام‌ نه‌ ایدئولوگ‌ انقلاب‌ بودند و نه‌ فرمانده‌ آن‌ بلکه‌ سازندگان‌ و معماران‌ دولتهای‌ بعد از انقلاب‌ بودند. آنها اشخاصی‌ بودند که‌ بر اسب‌ سرکش‌ تحولات‌ بعد از سقوط‌ نظام‌ سوار شده‌ و در سیر تحولات‌ بعدی‌ اثر گذاردند. در حالیکه‌ در انقلاب‌ اسلامی‌ رهبر انقلاب‌ حضرت‌ امام‌ خمینی(ره) بویژه‌ با برخورداری‌ از جایگاه‌ مرجعیت‌ دینی‌ و با نبوغ، قدرت‌ و ویژگیهای‌ خاصی‌ که‌ داشتند که‌ در نوع‌ خود بی‌نظیر بود نقش‌ ایدئولوگ، فرمانده‌ و معماری‌ انقلاب‌ را به‌ نحو احسن‌ و در طول‌ ربع‌ قرن‌ از حیات‌ پربرکت‌ خود بر عهده‌ گرفته‌ و ایفأ کردند.

‌ج‌ - ایدئولوژی‌

با توجه‌ به‌ اینکه‌ تنها عامل‌ مشروعیت‌ و انسجام‌ در جامعه‌ و نظام‌ قبلی‌ در هر سه‌ کشور نهادهای‌ پادشاهی‌ بوده‌ که‌ در موقعیت‌ انقلابی‌ بی‌اعتبار شده‌ بودند بنابراین‌ ایدئولوژیهای‌ انقلاب‌ مطرح‌ می‌شوند تا آنکه‌ تجدید بنا و اعمال‌ قدرت‌ دولتی‌ را بر مبنای‌ جدیدی‌ توجیه‌ و استدلال‌ کنند. ضمناً‌ مکاتب‌ مطرح‌ شده‌ به‌ نخبگان‌ انقلابی‌ کمک‌ می‌کند تا انسجام‌ و تشکل‌ لازم‌ را برای‌ حرکت‌ توده‌ها در جهت‌ مبارزات‌ و فعالیتهای‌ سیاسی‌ تحقق‌ بخشند.

با بررسی‌ اجمالی‌ از ایدئولوژیهای‌ حاکم‌ بر انقلابهای‌ مورد نظر درمی‌یابیم‌ در حالی‌ که‌ مکتبهای‌ لیبرالیسم‌ و مارکسیسم‌ در فرانسه‌ و روسیه‌ با برداشتهای‌ مادی‌ خود افق‌ محدودی‌ را برای‌ پیروان‌ خود در همین‌ دنیا و تنها از یک‌ زاویه‌ فراهم‌ می‌کردند، نقش‌ مهمی‌ هم‌ در ایجاد انگیزه‌ لازم‌ در براندازی‌ رژیمهای‌ پادشاهی‌ فرانسه‌ و روسیه‌ نداشته‌اند و حتی‌ در پیاده‌ کردن‌ ارزشها و معیارهای‌ خود بعد از سقوط‌ نظامهای‌ مطرود با مشکل‌ مواجه‌ شده‌ و الزاماً‌ تغییرات‌ زیادی‌ بر نظریات‌ تئوریکی‌ خود اعمال‌ کردند. از طرف‌ دیگر هر دو مکتب‌ برای‌ مردم‌ فرانسه‌ و روسیه‌ نامأنوس‌ بود و با بنیانهای‌ عقیدتی‌ عامه‌ مردم‌ که‌ غالباً‌ مذهبی‌ بود در تعارض‌ بود لذا این‌ ایدئولوژیها هرگز نتوانستند خمیرمایه‌ لازم‌ را در ایجاد تشکل، انسجام، و وحدت‌ اقشار و توده‌های‌ جوامع‌ خود فراهم‌ کنند و تنها به‌ عنوان‌ ایدئولوژی‌ طبقه‌ خاص‌ روشنفکر و با تعابیر متفاوت‌ باقی‌ ماندند.

در حالی‌ که‌ مکتب‌ اسلام‌ که‌ از 1400 سال‌ قبل‌ به‌ ایران‌ وارد شده‌ بود و با مردم‌ مأنوس‌ بوده‌ و قاطبه‌ مردم‌ به‌ آن‌ اعتقاد داشته‌ و با آن‌ زیست‌ کرده‌ و در تاروپود زندگی‌ آنها نفوذ و رسوخ‌ کرده‌ بود و با توجه‌ به‌ جهان‌بینی‌ الهی‌ افق‌ بسیار وسیعی‌ برای‌ پیروان‌ خود فراهم‌ کرده‌ علاوه‌ بر آنکه‌ سعادت‌ اخروی‌ را نوید می‌داد برای‌ همین‌ دوره‌ کوتاه‌ زندگی‌ در این‌ دنیا نیز دستورالعملها و راهنماییهای‌ لازم‌ برای‌ امور روزمره‌ زندگی‌ فردی‌ و اجتماعی‌ و اداره‌ جامعه‌ در جهت‌ تامین‌ سعادت‌ دنیوی‌ فراهم‌ کرده‌ بود و در مقایسه‌ با دو مکتب‌ دیگر از عظمت‌ ویژه‌ای‌ برخوردار است. بویژه‌ آنکه‌ در مکتب‌ تشیع‌ با برخورداری‌ از جوهره‌های‌ لازم‌ انقلابی‌ زمینه‌های‌ کاملاً‌ مساعدی‌ برای‌ بهره‌مندی‌ از یک‌ مکتب‌ قدرتمند در پروسه‌ انقلاب‌ اسلامی‌ در ایران‌ فراهم‌بود.

انقلابهای‌ فرانسه‌ و روسیه‌ نه‌ تنها برعلیه‌ دولت‌ بلکه‌ برعلیه‌ روحانیت‌ و کلیسا بود. کلیسا در فرانسه‌ فرانسوی‌ شده، از حیطه‌ اقتدار پاپ‌ در واتیکان‌ خارج‌ گردید و در روسیه‌ مطرود و مقهور شد در حالی‌ که‌ در انقلاب‌ اسلامی‌ تمام‌ روحانیت‌ شیعه‌ برعلیه‌ دولت‌ قیام‌ کرد و انقلاب‌ را رهبری‌ نمود.

موفقیت‌ ایدئولوژی‌ انقلابی‌ اسلام‌ همچون‌ امری‌ ارزشمند و علامت‌ ممیزه‌ انقلاب‌ اسلامی‌ در ایران‌ بود. این‌ ایدئولوژی‌ پاسخی‌ قدرتمند به‌ خواسته‌های‌ سیاسی‌ شده‌ معاصر و در عین‌ حال‌ مأیوس‌ شده‌ از مکاتب‌ مادی‌ بود. این‌ ایدئولوژی‌ در عین‌ بهره‌برداری‌ از همه‌ امتیازات‌ تکنولوژیکی‌ و تجربه‌ نهضتهای‌ ایدئولوژیکی‌ و سیاسی‌ غرب‌ به‌ کار گرفته‌ شد. به‌ عبارت‌ دیگر این‌ ایدئولوژی‌ امتیاز قابل‌ توجهی‌ بر کمونیسم‌ که‌ با مذهب‌ در تعارض‌ است، داشت. به‌ جای‌ اینکه‌ یک‌ جایگزینی‌ جدیدی‌ برای‌ مذهب‌ خلق‌ کند همان‌ طور که‌ کمونیستها کردند، انقلاب‌ اسلامی‌ مذهب‌ پرتلاش‌ و تهاجمی‌ را که‌ وجود داشت‌ به‌ کار گرفته‌ و با ابزار ایدئولوژیکی‌ مورد نیاز برای‌ جنگ‌ در صحنه‌ سیاست‌ مردمی‌ مجهز گردید. با این‌ عمل‌ آنها کمک‌ بزرگی‌ و ممتازی‌ به‌ تاریخ‌ جهان‌ کردند. بنا به‌ گفته‌ زاگورین، نویسنده‌ آمریکایی، اگر امروز کسی‌ بپرسد که‌ در تئوری‌ انقلاب‌ مارکس‌ چه‌ چیزی‌ معتبر و چه‌ چیز بی‌اعتبار می‌باشد، جواب‌ باید این‌ باشد که‌ آن‌ تئوری‌ دیگر به‌ گذشته‌ و تاریخ‌ تعلق‌ دارد. عدم‌ تناسب‌ نظریه‌ مارکس‌ آنگاه‌ آشکار شد که‌ برخلاف‌ پیش‌بینی‌ مارکس‌ انقلابها در پیشرفته‌ترین‌ کشورهای‌ غربی‌ تحقق‌ نیافت‌ و در عوض‌ سوسیالیسم‌ در عقب‌ افتاده‌ترین‌ جوامع‌ کشاورزی‌ روسیه‌ و چین‌ به‌ مرحله‌ اجرا درآمد. با رشد تحقیق‌ روی‌ بسیاری‌ از انقلابها این‌ امر به‌ اثبات‌ رسید که‌ مدل‌ مارکس‌ به‌ خاطر ساده‌انگاری‌ بیش‌ از حد آن‌ غیر قابل‌ بهره‌برداری‌ است‌ و در حقیقت‌ مانعی‌ برای‌ درک‌ بیشتر انقلابها است.(9)

بدین‌ ترتیب‌ ملاحظه‌ می‌گردد که‌ رمز پیروزی‌ انقلاب‌ اسلامی‌ را تنها می‌توان‌ در عظمت‌ و مدیریت‌ و میزان‌ اعمال‌ گسترده‌ سه‌ رکن‌ انقلاب‌ یعنی‌ مردم، رهبری‌ و مکتب‌ جستجو کرد که‌ توانست‌ برخلاف‌ پیش‌بینیها و محاسبات‌ تحلیل‌گران‌ و حیرت‌ جهانیان‌ نظام‌ قدرتمند و کهن‌ شاهنشاهی‌ را به‌ زانو درآورده‌ و آن‌ را سرنگون‌ سازد.

پیروزی‌ انقلابهای‌ فرانسه‌ و روسیه‌ نه‌ ناشی‌ از انسجام، استحکام، و قدرت‌ نیروهای‌ انقلابی‌ بوده‌ است‌ بلکه‌ به‌ خاطر ضعف‌ بنیادین‌ رژیمهای‌ حاکم‌ بود که‌ ساختار حکومتی‌ را شدیداً‌ پوسانده‌ و بحرانهای‌ نظامی‌ اقتصادی‌ و فشارهای‌ بین‌المللی‌ این‌ ضعیف‌ را تشدید کرده‌ بودند به‌ طوریکه‌ سقوط‌ نظام‌ سیاسی‌ را امری‌ اجتناب‌ناپذیر ساخت. در واقع‌ گروههای‌ اجتماعی‌ رقیب‌ در جو ناشی‌ از خلأ قدرت‌ و حاکمیت‌ سیاسی‌ به‌ عنوان‌ و وارثان‌ نظام‌ از هم‌ پاشیده‌ و دور از صحنه‌ شده‌ و به‌ عنوان‌ نیروهای‌ انقلابی‌ به‌ تلاش‌ و رقابت‌ برخاسته‌ و قدرت‌ را به‌ دست‌ گرفتند. بر اساس‌ همین‌ مقایسه‌ها است‌ که‌ ملاحظه‌ می‌گردد که‌ انقلاب‌ اسلامی‌ در مقایسه‌ با انقلابهای‌ فرانسه‌ و روسیه‌ از عظمت‌ به‌ مراتب‌ بیشتری‌ برخوردار است.

پیروزی‌ انقلاب‌ اسلامی‌ بیشتر در کانونهای‌ سیاسی‌ و دانشگاهی‌ موجب‌ حیرت‌ شد که‌ بر اساس‌ مطالعات‌ خود از انقلابهای‌ گذشته‌ هرگز نمی‌توانستند تصور کنند که‌ چنین‌ حادثه‌ای‌ در ایران‌ اتفاق‌ افتد. مطالعات‌ سازمانهای‌ اطلاعاتی‌ آمریکاCIA وDIA چهار ماه‌ قبل‌ از سقوط‌ رژیم‌ شاه‌ به‌ این‌ جمع‌بندی‌ رسیده‌ بود که‌ ایران‌ نه‌ در شرایط‌ انقلابی‌ و نه‌ پیش‌ از انقلاب‌ است‌ و برای‌ ده‌ سال‌ آینده‌ رژیم‌ شاه‌ پابرجا است.

تداسکاچیل‌ در این‌ زمینه‌ می‌گوید:

«سقوط‌ رژیم‌ شاه، آغاز نهضت‌ انقلابی‌ ایران‌ مابین‌ 1977 تا 1979، به‌ عنوان‌ یک‌ شگفتی‌ ناگهانی‌ برای‌ ناظرین‌ خارجی‌ اعم‌ از دوستان‌ شاه‌ تا روزنامه‌نگاران‌ و دانشمندان‌ علوم‌ سیاسی‌ و اجتماعی‌ از جمله‌ آنهایی‌ که‌ همچون‌ من‌ به‌ اصطلاح‌ از کارشناسان‌ انقلابهای‌ هستیم، بود. همه‌ ما حوادث‌ انقلاب‌ را با حیرات‌ و ناباوری‌ نظاره‌ می‌کردیم. بالاتر از همه‌ انقلاب‌ ایران‌ پدیده‌ای‌ کاملاً‌ خلاف‌ قاعده‌ و طبیعت‌ بود. این‌ انقلاب‌ محققاً‌ یک‌ انقلاب‌ اجتماعی‌ است. معذالک‌ پروسه‌ انقلاب‌ مخصوصاً‌ حوادثی‌ که‌ منجر به‌ سقوط‌ شاه‌ بود، علتهایی‌ را که‌ در مطالعه‌ تطبیقی‌ خود از انقلابهای‌ فرانسه، روسیه‌ و چین‌ مطرح‌ کرده‌ بود، زیر سئوال‌ برد. انقلاب‌ ایران‌ آشکارا آن‌ قدر مردمی‌ بود و آن‌ قدر روابط‌ اساسی‌ و پایه‌ فرهنگی‌ - اجتماعی‌ و اقتصادی‌ - اجتماعی‌ را در ایران‌ تغییر داد که‌ حقیقتاً‌ از نمونه‌ انقلابهای‌ اجتماعی‌ - تاریخی‌ بزرگ‌ می‌باشد.»(10)

اینک‌ این‌ سئوال‌ مطرح‌ می‌گردد که‌ اگر انقلابهای‌ فرانسه‌ و روسیه‌ را انقلابهای‌ کبیر بنامیم، انقلاب‌ اسلامی‌ را چه‌ بنامیم‌ و اگر انقلاب‌ اسلامی، انقلابی‌ واقعی‌ و تمام‌ عیار است، آنچه‌ را که‌ در فرانسه‌ و روسیه‌ رخ‌ داده‌ است‌ چه‌ باید نامید؟ به‌ همین‌ جهت‌ است‌ که‌ گفته‌ اسکاچیل‌ صدق‌ می‌کند که‌ انقلابهای‌ فرانسه‌ و روسیه‌ آمدند و ساخته‌ نشدند ولی‌ انقلاب‌ اسلامی‌ ایران‌ نیامد بلکه‌ با توجه‌ به‌ شرایط‌ موجود ساخته‌ شد آن‌ هم‌ نه‌ به‌ سادگی‌ بلکه‌ با تجهیز همه‌ امکانات‌ مردمی‌ سراسر کشور و از همه‌ اقشار و طبقات‌ اجتماعی‌ و با رهبری‌ قوی‌ و پرداخت‌ بهایی‌ گزاف‌ که‌ همانا قربانی‌ کردن‌ چند صد هزار انسانهای‌ عاشق‌ انقلاب‌ بود، و به‌ همین‌ دلیل‌ بوده‌ که‌ ظهور پیروزی‌ انقلاب‌ اسلامی‌ حیرت‌ و شگفتی‌ همگان‌ بر برانگیخت. و به‌ یقین‌ می‌توان‌ ادعا کرد که‌ انقلاب‌ اسلامی‌ انقلابی‌ بی‌نظیر در تاریخ‌ بشریت‌ می‌باشد.

نوع فایل: word

سایز:34.2 KB

تعداد صفحه:34

خرید فایل

انقلاب سفید

انقلاب سفید

انقلاب سفید یا انقلاب شاه و مردم نام یک زنجیره اصلاحات اقتصادی و اجتماعی در دوره پهلوی در ایران بود. منتقدان تصور می‌کنند محمد رضا پهلوی انقلاب سفید را (که مهم‌ترین بخش آن اصلاحات ارضی بود) به دلیل فشار سیاسی موجود و با تشویق دولت کندی رییس جمهور وقت آمریکا آغاز کرد.

• ۱ پیشینه

• ۲ موارد اصلاحات

• ۳ مخالفت اسلامگرایان

• ۴ پیوند به بیرون

پیشینه

در سال ۱۳۳۸ش / ۱۹۵۹م محمدرضا پهلوی در اثر فشار دولت امریکا و بحرانهای داخلی کشور متقاعد شد که دست به اصلاحات اجتماعی ـ اقتصادی بزند بر این اساس از منوچهر اقبال نخست‌وزیر وقت خواست که پیش‌نویس لایحه اصلاحات ارضی را برای ارائه به مجلس آماده کند. طبیعتاً تصویب چنین قانونی با مخالفت مالکان رو به رو می‌شد اما از آنجا که حکومت مجلس را تحت کنترل داشت، تنها راه نجات مالکان تجدیدنظر در لایحه و تغییر آن به ترتیبی بود که اجرایش را ناممکن سازد.

در اوایل سال ۱۳۳۹ش/ ۱۹۶۰م نسخه اصلاح شده اصلاحات ارضی از تصویب مجلس - که اکثریت آن را مالکان تشکیل می‌دادند - گذشت. به همین جهت قانون مزبور منافع مالکان را تأمین کرد. بنابر این قانون، هر مالک می‌توانست تا ۴۰۰ هکتار زمین آبی یا ۸۰۰ هکتار زمین دیم را برای خود نگاه دارد. در مجموع، مجلس راههای را پیش‌بینی کرد که حتی‌الامکان مانع از تحقق واقعی اصلاحات ارضی شد و به جانبداری از منافع مالکان پرداخت.

تصویب چنین قانونی نمی‌توانست تغییر اساسی در مناسبات ارضی و اجتماعی ایجاد کند در نتیجه احتمال بروز بحران سیاسی-اجتماعی در کشور می‌رفت و از این رو در اردیبهشت ۱۳۴۰، شاه، علی امینی را که از طرف امریکاییها حمایت می‌شد به نخست‌وزیر منصوب کرد تا مجری اصلاحات ارضی شود.

در ۲۴ آبان ۱۳۴۰، شاه فرمانی خطاب به نخست‌وزیر صادر کرد که در آن مواد برنامه جدید اصلاحات تشریح شده بود و دولت امینی را مسئول اجرای آن معرفی کرد. این همان برنامه اصلاحات موردنظر دولت کندی بود که چند ماه بعد به نام انقلاب سفید خوانده شد. لایحه اصلاحات ارضی در ۱۹ دی ۱۳۴۱ به تصویب رسید. این لایحه اگرچه صرفاً اصلاحیه‌ای بر قانون سال ۳۹ بود اما عملاً یک قانون جدید از کار درآمد. تصویبنامه مزبور نخستین گام در جهت تحقق برنامه اصلاحات ارضی بود که به موجب آن، حدود مالکیت ارضی را به یک ده شش دانگ، یا شش دانگ از چند ده محدود کرد و به مالک اجازه داد تا مازاد املاک خود را به قیمت معین به دولت بفروشد. باغات میوه، کشترازهای چای، بیشه‌زارها، مزارع مکانیزه و زمینهای وقفی از شمول این قانون مستثنی شدند. با تصویب قانون مزبور، شورایی به نام شورای اصلاحات ارضی تشکیل یافت و براساس تصمیم این شورا، سازمانی به نام سازمان اصلاحات ارضی تأسیس شد.

نوع فایل: word

سایز:14.3 KB

تعداد صفحه:5

خرید فایل