پژوهش مقایسه ای خمریات ابونواس با منوچهری و حافظ
فهرست مطالب:
فصل اول: زندگینامه سه شاعر ........................................................................... 1
-ابونواس........................................................................................... 2
-منوچهری........................................................................................ 6
-حافظ............................................................................................... 8
-پی نوشت فصل اول....................................................................... 12
فصل دوم: باده و اساطیر مربوط به پیدایش آن ............................................... 13
-باده در لغت.................................................................................... 14
-اساطیر مربوط به پیدایش باده....................................................... 15
-پی نوشت فصل دوم...................................................................... 26
فصل سوم: پیشینه ی خمریه سرایی در میان اعراب و ایرانیان......................... 27
-تعریف خمریات.............................................................................. 28
-خمر در شعر جاهلی...................................................................... 28
شاعران جاهلی که به شراب نوشیدن تفاخر می کردند .................. 28
شاعران جاهلی که تا حدودی شراب را وصف می کردند .............. 30
-خمریات در دوره اسلامی(زمان پیامبر و خلفای راشدین)............. 35
-خمریات در دوره اموی................................................................. 36
-وصف باده در اوستا..................................................................... 37
-خمریات در ایران بعد از اسلام...................................................... 39
-خمریات غیر عرفانی....................................................................... 40
-خمریات عرفانی.............................................................................. 43
-مناسبت اصطلاحات خمری با حالت بیخودی، فناورسیدن به وحدت.... 44
-مناسبت اصطلاحات خمری با پخته شدن عارف............................ 46
-مناسبت اصطلاحات خمری با فقر.................................................. 46
-مناسبت اصطلاحات خمری با افشای راز...................................... 47
-مناسبت اصطلاحات خمری با عقل ستیزی.................................... 48
-مناسبت اصطلاحات خمری با غم زدایی........................................ 49
-مناسبت اصطلاحات خمری در مبارزه با ریا کاری....................... 49
-پی نوست فصل سوم..................................................................... 51
فصل چهارم: ریخت و شکل خمریات ابونراس، منوچهری و حافظ.................... 54
-شکل خمریات ابونراس.................................................................. 55
-گرد کردن معانی خمری در یک قصیده واحد................................ 55
-ارتباط معنایی یا وحدت فنی در محور عمودی قصاید.................. 57
-عمیق کردن معانی خمری.............................................................. 57
-مبارزه با سنت های جاهلی اعراب................................................. 59
-داستان پردازی خمری................................................................... 61
-غالب بودن صورت بر محتوا......................................................... 62
-بکار بردن لغات فارسی.................................................................. 64
-بیان عقاید شعوبی.......................................................................... 65
-خمریات منوچهری......................................................................... 66
-ارتباط معنایی یا وحدت فنی در محور عمودی شعر..................... 67
-داستان پردازی.............................................................................. 68
-دوری و بیزاری منوچهری از سنت های جاهلی........................... 70
-غالب بودن صورت بر محتوا......................................................... 70
-خمریات حافظ................................................................................ 71
-پی نوشت فصل چهارم.................................................................. 72
فصل پنجم: مقایسه مضامین خمری ابونواس، منوچهری و حافظ..................... 73
-وصف شراب.................................................................................. 74
-اسامی مشترک............................................................................... 74
-اسامی غیر مشترک........................................................................ 78
-نام هایی که ابونواس برای شراب آورده است.............................. 78
-نام هایی که منوچهری برای شراب آورده است........................... 93
-نام هایی که حافظ برای شراب آورده است.................................. 94
-وصف کیفیت و چگونه نوشیدن شراب.......................................... 99
-وصف قدمت شراب........................................................................ 99
-وصف رنگ شراب ....................................................................... 101
-بوی شراب.................................................................................... 103
-وصف مزه شراب......................................................................... 105
-روشنی شراب............................................................................... 107
-تشبیه شراب به آفتاب................................................................... 108
-تشبیه شراب به چراغ.................................................................... 109
-تشبیه شراب به آتش..................................................................... 109
-تشبیه شراب به شمشیر................................................................ 109
-تشبیه شراب به صبح.................................................................... 110
-شراب خام یا پخته........................................................................ 111
-حباب های شراب.......................................................................... 112
-وصف شراب صاف...................................................................... 113
-تشبیه شراب به اشک.................................................................... 114
-تشبیه شراب به جان..................................................................... 114
-شرایط و چگونگی نوشیدن شراب................................................ 116
-شراب خواری در شب و صبح .................................................... 117
-نوشیدن شراب در فصل بهار....................................................... 119
-شراب نوشیدن در جشن ها واعیاد............................................... 121
- واکنش حکومت ها به شراب نوشی............................................. 124
-جرعه افشاندن بر خاک ................................................................ 128
-به یاد کسی شراب نوشیدن ......................................................... 131
-بانگ نوشانوش............................................................................. 132
-نوشیدن سه جام پیاپی.................................................................. 134
-نوشیدن چهار جام بر اساس چهار طبع....................................... 134
-رطل گران گرفتن.......................................................................... 135
-وصف تاثیر بر نوشنده................................................................. 137
-شراب باعث زدودن غم از نوشنده میشود................................... 137
-شراب قدرت تشخیص نیروی عقل نوشنده را زایل میکند............ 138
-شراب به نوشنده شادی می بخشد............................................... 139
-شراب به جان قوت و نیرو می بخشد........................................... 139
-شراب به نوشنده شجاعت میبخشد............................................. 140
-شراب باعث آشکار شدن اسرار نوشنده میشود.......................... 140
-شراب باعث دوری از بخل میشود................................................ 140
-شراب باعث بی خوابی میشود...................................................... 141
-در صورت شراب خوردن زیاد انسان قادر به راه رفتن نیست و باید برای حرکت بر روی شکم بخزد........................................................................................................ 141
-شراب باعث ضعف و سردرد میشود........................................... 142
-شراب باعث میشود نوشنده عرق کرده و چشم ها و گونه هایش به سرخی گرایند 143
-شراب باعث عبوس شدن نوشنده میشود .................................... 144
-وصف آلات شراب نوشی............................................................. 145
-نام آلات پرورش و نوشیدن شراب.............................................. 146
-نام های همسان............................................................................ 146
-نام های غیر همسان..................................................................... 148
-توجه به اساطیر در مورد آفرینش جام ها .................................. 152
-وصف ظروف با اشکال مختلف..................................................... 153
-مانند کردن ظروف شراب به پرندگان.......................................... 154
-جام های منقش............................................................................. 154
-مانند کردن ظرف شراب به چراغ................................................. 155
-مانند کردن ظرف شراب به خوشه پروین.................................... 156
-مانند کردن ظرف شراب به نمازگزار........................................... 156
-وصف خم شراب.......................................................................... 159
-وصف مجلس شراب..................................................................... 161
-وصف ساقی.................................................................................. 162
-نحوه آرایش ساقی........................................................................ 163
-لذت بردن از چشم ساقی.............................................................. 168
-لذت بردن از لب های ساقی.......................................................... 168
-لذت بردن از گونه های ساقی....................................................... 169
-لذت بردن از آب دهان ساقی........................................................ 170
-پیر می فروش............................................................................... 171
-تشخیص........................................................................................ 174
-لذت بردن همه حواس .................................................................. 174
-لذت گرایی..................................................................................... 175
-امیدواری به بخشش خداوند......................................................... 176
-گوش ندادن به نصیحت ناصحان.................................................. 176
-دفن شدن در زیر تاک انگور و یا شسته شدن با باده.................. 177
-استفاده از طنز برای رسوایی زاهدان........................................... 178
-مبارزه با رذیلت های اخلاقی........................................................ 179
-تاثیر فلسفه و عفان بر خمریات ابونواس و حافظ......................... 181
-فرجامین سخن.............................................................................. 184
-همانندی ها از لحاظ توصیفات...................................................... 186
-همانندی ها از لحاظ فکری............................................................ 188
-تفاوت ها از جهت توصیفات.......................................................... 188
-تفاوت ها از جهت فکری................................................................ 188
-پی نوشت فصل پنجم ................................................................... 190
-کتابنامه ........................................................................................ 192
-پیوست شماره 1........................................................................... 198
-پیوست شماره 2........................................................................... 246
¨دوران جوانی این شاعرگران مایه مصادف بود با افول سلسله محلی اتابکان سلغری فارس و این ایالات مهم به تصرف خاندان اینجو، از عمال ایلخانان مغول، در آمده بود. حافظ که در همان دوره به شهرت والایی دست یافته بود موردتوجه و عنایت امرایاینجو قرار گرفت و پس از راه یافتن به دربار آنان به مقامی بزرگ نزد شاه شیخ جمال الدین ابواسحاق حاکم فارس دست یافت. دوره حکومت شاه ابو اسحاق اینجو توأم با عدالت و انصاف بود و این امیر دانشمند و ادب دوست در دوره حکمرانی خود که از سال 742 تا 754 ه. ق بطول انجامید در عمرانی و آبادانی شیراز و آسایش و امنیت مردم این ایالت بویژه شیراز کوشید. حافظ نیز از مرحمت و لطف امیر ابو اسحاق بهرهمند بود و در اشعار خود با ستودن وی درالقابی همچون (جمال چهره اسلام) و (سپهر علم و حیاء) حقشناسی خود را نسبت به این امیر نیکوکار بیان داشت.
حلیل تطبیقی ساختار معناییِ بیست غزل از حافظ و شهریار
چکیده
یکی از موضوعات بحثانگیز پیرامون غزل حافظ چگونگی ساختار غزل اوست. موافقانِ وجود انسجام در ساختار غزلهای حافظ، بر این باورند که ابیات غزل شاید در نگاه نخستین گسسته و پاشان احساس شود ولی از ساختاری منسجم و هستهی مرکزی برخوردار است که سایر ابیات یک غزل، با آن پیوند معنایی دارند و فرض استقلال ابیات، به معنای غزل حافظ آسیب میرساند. مخالفان این نظریه معتقدند که ابیات در یک غزل، مستقل از هم است و این ویژگیِ غزلهای حافظ را برگرفته از شیوهی قرآن کریم میدانند و به همین جهت در شرح غزلهای حافظ، بدون توجه به پیوند ابیات و وجود هستهی مرکزی، ابیات غزل را به طور مستقل شرح میدهند. استاد شهریار، با توجه به اینکه بیش از هر شاعری به حافظ علاقهمند بود و خود را تربیت یافتهی مکتب حافظ میدانست علاوه بر استفاده از مضامین شعری حافظ، در بیش از شصت غزل، به استقبال غزلهای حافظ رفته است و در این غزلها، به ساختار معنایی غزل حافظ نیز توجّه داشته است و در برخی موارد، با وجود پیوند معنایی میان ابیات، غزل او نیز گسسته نماست. نویسنده با بررسی برخی از غزلهای حافظ و شهریار، ساختار منسجم معنایی غزل این دو شاعر را آشکار کرده و عوامل این انسجام و ارتباط معنایی ابیات غزل با یکدیگر را بیان کرده است.
فهرست مطالب
عنوان صفحه
فصل اوّل.. ز
کلّیّات و روش تحقیق.. ز
1-1 مقدّمه. 1
1-2- بیان مسأله. 3
1-3- سؤالات و فرضیهها. 6
1-3-1- سؤالات تحقیق. 6
1-3-2- فرضیهها 6
1-4- هدف و ضرورت تحقیق.. 8
1-4-1- ضرورت تحقیق. 8
1-4-2- اهداف تحقیق. 8
1-5- پیشینهی تحقیق.. 8
1-5- روش اجرای تحقیق.. 12
فصل دوّم. 13
مبانی نظری تحقیق.. 13
2-1-1- ساختار متن.. 14
2-1-2- ساختار نظم. 15
2-1-3- ساختار روایت.. 15
2-2- ساختار معنایی در غزل حافظ و شهریار. 15
2-3- نگاهی بر تأثیر پذیری شهریار از حافظ... 17
2-3-1- اقتباس... 18
2-3-2- تضمین.. 20
2-3-3- توجه به مضمونهای غزل حافظ.. 25
2-3-4-پیوند معنایی در ساختار غزل. 28
فصل سوّم. 29
بحث و بررسی.. 29
3-1-1- غزلی از حافظ)الا یا ایها الساقی ادر کاساً و ناولها)... 30
3-1-2- غزلی همسان از شهریار)جبین بگشا که میبندیم از این غمخانه محملها). 32
3-2-1- غزلی از حافظ)اگر آن ترک شیرازی به دست آرد دل ما را)... 35
3-2-2- غزلی همسان از شهریار(اگر آن دختر ترسا بیاراید کلیسا را) 37
3-3-1- غزلی از حافظ)صبا به لطف بگو آن غزال رعنا را)... 40
3-3-2- غزلی همسان از شهریار(به چشم این همه مژگان به هم مزن یارا) 41
3-4-1- غزلی از حافظ)دل میرود ز دستم صاحبدلان خدا را)... 45
3-4-2- غزلی همسان از شهریار)ما مستمند و مسکین دلبر دنی و دارا). 47
3-5-1- غزلی از حافظ)ای شاهد قدسی که کشد بند نقابت) 51
3-5-2- غزلی همسان از شهریار)ای چشم خمارین که کشد سرمهی خوابت). 52
3-6-1- غزلی از حافظ)به کوی میکده هر سالکی که ره دانست)... 56
3-6-2- غزلی همسان از شهریار)به کان لعل تو هر مشتری که راه دانست). 58
3-7-1- غزلی از حافظ(شاهد آن نیست که موی و میانی دارد)... 61
3-7-2- غزلی همسان از شهریار)چشم و ابروی تو تا تیر و کمانی دارد). 63
3-8-1- غزلی از حافظ)دلم جز مهر مهرویان طریقی بر نمیگیرد)... 67
3-8-2- غزلی همسان از شهریار)نپنداری که دل هر دم فغان از سر نمیگیرد) 69
3-9-1- غزلی از حافظ)در ازل پرتو حسنت ز تجلّی دم زد)... 73
3-9-2- غزلی همسان از شهریار)کلک نقّاش ازل کز ابدیّت دم زد). 76
3-10-1- غزلی از حافظ(اگر روم ز پیاش فتنهها برانگیزد). 81
3-10-2- غزلی همسان از شهریار)چو آفتاب به شمشیر شعله برخیزد). 83
3-11-1- غزلی از حافظ(نقد صوفی نه همه صافی بیغش باشد).. 85
3-11-2- غزلی همسان از شهریار) شمع مسکین نه سوزنده و سرکش باشد(. 87
3-12-1- غزلی از حافظ)گر میفروش حاجت رندان روا کند)... 90
3-12-2- غزلی همسان از شهریار(میخانه گر به رخ در میخواره وا کند) 92
3-13-1- غزلی از حافظ)آنان که خاک را به نظر کیمیا کنند). 95
3-13-2- غزلی همسان از شهریار)آنان که سرمه از رد پای شما کنند). 97
3-14-1- غزلی از حافظ)دوش در حلقهی ما قصهی گیسوی تو بود)... 100
3-14-2- غزلی همسان از شهریار)رو به هر قبله که کردم صنما سوی تو بود). 102
3-15-1- غزلی از حافظ)یوسف گمگشته باز آید به کنعان غم مخور)... 105
3-15-2- غزلی همسان از شهریار)اسم اعظم باز گردد با سلیمان غم مخور). 107
3-16-1- غزلی از حافظ)فاش میگویم از گفتهی خود دلشادم)... 111
3-16-2- غزلی همسان از شهریار(زادن من سفر و عشق تو باشد زادم). 113
3-17-1- غزلی از حافظ(حجاب چهرهی جان میشود غبار تنم). 116
3-17-2- غزلی همسان از شهریار)همای طایر جان بسته در طناب تنم). 118
3-18-1- غزلی از حافظ(بالا بلند عشوهگر نقشباز من). 121
3-18-2- غزلی همسان از شهریار)گر گوشمال عشق نبودی به ساز من). 123
3-19-1- غزلی از حافظ)تاب بنفشه میدهد طرّهی مشک سای تو)... 126
3-19-2- غزلی همسان از شهریار(ای شب و روز و مهر و مه پردهی سینمای تو) 128
3-20-1- غزلی از حافظ(ساقی بیا که قدح لاله شد پر ز می). 131
3-20-2- غزلی همسان از شهریار)آمد بهار و لاله شد از ژاله پر ز می). 133
فصل چهارم. 137
نتیجهگیری.. 137
4- نتیجهگیری.. 138
منابع و مآخذ.. 140