تاثیر بیداری اسلامی در تغییر سیاسی کشورهای تونس، مصر و لیبی
وقوع جنبشهای اخیر کشورهای خاورمیانه و جهان عرب، که از اعتراضات مردمی در تونس آغاز و دامنه آن کشورهای مصر، لیبی، یمن، بحرین و غیره کشیده شده، برخی از نقد و تحلیلها را پیرامون ماهیت این تحولات، علل، انگیزه و زمینههای رخدادهای گذشته و حال درکشورهای یادشده مطرح میکند، در این خصوص تحلیلها و تعابیر متفاوتی در مورد این خیزشها به کار میرود که حاکی از برداشتها و تفاسیر گوناگون گاه متعارض است. گذشته از مباحثی مثل خیزش اسلامی یا بهار عربی، تعابیر دیگری نیز به کار میرود که عبارتند از: جنبشهای دموکراسیخواهی، بنیادگرایی رادیکال، دگرگونی سازنده خاورمیانه، رادیکالیسم سیاسی و...
بسیاری از اندیشمندان سعی کردهاند از جنبههای ویژه در پرتو دیدگاههای گوناگون به بررسی علت، چرایی و دلایل خیزش در کشورهای عربی بپردازند، دستهای نقش گروههای سیاسی در انقلاب دست گذاشتهاند و شمار دیگری به نقش عوامل بیرونی وکسانی نقش شبکههای اجتماعی و کسانی دیگر به عوامل اجتماعی و اقتصادی پرداختهاند، در مورد اتفاقات اخیر شکل گرفته در کشورهای شمال آفریقا، اگر چه تحلیلهای متنوع و مختلفی ارائه شده است، اما به اعتقاد اکثریت اندیشمندان این تحولات دارای بنمایههای قوی اسلامی میباشد، از همین رو است که عنوان بیداری اسلامی برای توصیف آن برگزیده شده است.
واژگان کلیدی: بیداری اسلامی، جنبشهای اسلامی، تغییر سیاسی، کشورهای شمال آفریقا، تونس، مصر، لیبی
فهرست مطالب
فصل اول :مفاهیم و کلیات تحقیق
1 ـ 1 : مقدمه ............................................................................... ........................................................13
1 ـ 2 : بیان مسئله .............................................................................................................................. 14
1-3: اهمیت و ضرورت تحقیق........................................................................................................... 15
1-4: اهداف تحقیق............................................................................................................................. 15
1-4-1: هدف اصلی تحقیق .................................................................................................................15
1-4-2: اهداف فرعی تحقیق........................................................................................................ ..... 16
1-5:سئوالات تحقیق........................................................................................................................... 16
1-5-1:سئوال اصلی.تحقیق................................................................................................................ 16
1-5-2:سئوالات فرعی........................................................................................................................ 16
1-6: روش شناسی تحقیق...................................................................................................................16
1-6-1: روش تحقیق............................................................................................................................ 16
1-6-2: جامعه آماری............................................................................................................................17
1-6-3: روش نمونهگیری ....................................................................................................................17
1-6-4: ابزار گردآوری دادهها............................................................................................................. 18
1-6-5:روش تجزیه و تحلیل............................................................................................................... 18
1-7:پیشینه تحقیق............................................................................................................................... 18
1-7-1: کتاب .......................................................................................................................................... 19
1 ـ 7 ـ 2: پایان نامه................................................................................................................................20
1 ـ 7 ـ 3: مقالات....................................................................................................................................22
1-8:محدودیتهای تحقیق.................................................................................................................... 24
1-9:تعریف مفاهیم................................................................................................................................. 25
1-10: سازماندهی پژوهش...................................................................................................................... 30
فصل دوم : مبانی نظری تحقیق
2-1: مقدمه ............................................................................................................................................ 32
2-2:بررسی پیشینهی نظریات کلان روابط بینالملل ........................................................................ 33
2-3: چارچوب تحلیلی نظریه سازهانگاری ......................................................................................... 35
2 ـ 4: سازه انگاری و تحولات جهان عرب.............................................................................................41
فصل سوم : تاریخچه بیداری اسلامی
3-1: مقدمه ........................................................................................................................................... 43
3-2:پیشینه بیداری اسلامی................................................................................................................. 45
3-3: تاریخچه شکلگیری جنبشهای اسلامی .................................................................................. 47
3 ـ 4: اهداف مشترک جنبشهای اسلامی............................................................................................49
3-5: گرایش و دورههای تاریخی جنبشهای اسلامی ......................................................................... 51
3-5-1:گرایش تمدنگرا-غربگرا........................................................................................................ 52
3-5-2: گرایش تمدنگرا-اسلامگرا..................................................................................................... 53
3-5-3:گرایش اسلامگرایی سنتی ...................................................................................................... 54
3 ـ 5 ـ 4: گرایش اسلامگرایی اصولگرا.............................................................................................55
3-6: درآمدی بر اسلام سیاسی .....................................................................................................57
3-6-1:مبانی بیداری اسلام سیاسی......................................................................................................58
3-6-2: عوامل ظهور اسلام سیاسی......................................................................................................59
3-6-3: تفاوت اسلام سیاسی با جریان بنیادگرایی ............................................................................59
فصل چهارم – بیداری اسلامی : تونس
4-1:مقدمه: .............................................................................................................................................62
4-2:درآمدی بر تاریخ سیاسی تونس................................................................................................... 62
4-3:تونس پیش از انقلاب .....................................................................................................................63
4-4: ویژگیهای اساسی نظام سیاسی تونس در دوران حکومت بنعلی ............................................64
4-4-1:دیکتاتوری حزبی........................................................................................................................64
4-4-2: اقتدارگرایی و شخصی بودن قدرت.........................................................................................65
4-4-3:فساد گسترده............................................................................................................................65
4 ـ 4 ـ 4: سیاست سازش با رژیم صهیونیستی.................................................................................. 65
4-4-5:سکولاریسم و سیاست ضدیت با دین........................................................ .... ........................66
4-5:بیداری اسلامی در تونس................................................................................................................69
4-5-1:بررسی دیدگاههای گروههای اسلامی و نقش آنها در نهضت اسلامی تونس...........................70
فصل پنجم: بیداری اسلامی: مصر
5-1: مقدمه.............................................................................................................................................75
5-2:وضعیت و موقعیت مصر.................................................................................................................75
5 ـ 3 : تاریخ سیاسی مصر.....................................................................................................................76
5-4:راهی برای آغاز تحولات بنیادین در مصر ....................................................................................78
5-5: عزتی که لگدکوب شد..................................................................................................................78
5-6:موج اسلامگرایی.............................................................................................................................81
5-7:مهمترین ویژگیهای حکومت مبارک ..........................................................................................82
5-7-1:فرسودگی حکومت و عدم گردش نخبگان................................................................................82
5-7-2: شخصی بودن قدرت.................................................................................................................82
5-7-3: دموکراسی ظاهری و سرکوب سیاسی....................................................................................82
5-7-4:اقتدارگرایی مبتنی بر هژمونی حزب حاکم: ...........................................................................83
5 ـ 7 ـ 5: سیاست مبارزه با گروههای اسلامگرایان........................................................................... 83
5 ـ 7 ـ 6: سیاست سازش با رژیم صهیونیستی..................................................................................85
5-7-7:فساد گسترده در طبقه حاکم ..................................................................................................85
5-8:چگونگی آغاز حرکتهای انقلابی در مصر....................................................................................87
5-9:بررسی دیدگاههای اخوانالمسلمین و نقش آنها در تحولات مصر..............................................90
5 ـ 10: عوامل سقوط مرسی و آینده اسلامگرایان در مصر...................................................................94
فصل ششم – بیداری اسلامی: لیبی
6-1:مقدمه ..............................................................................................................................................98
6-2: وضعیت و موقعیت لیبی ...............................................................................................................98
6 ـ 3: تاریخ سیاسی لیبی......................................................................................................................99
6-4:ساختار سیاسی-اجتماعی لیبی....................................................................................................100
6-5:ویژگیهای حکومت قذافی ...........................................................................................................102
6-5-1:اتکا به شبکههای قبیلگی و خویشاوندی فقدان نهادهای مدرن.............................................102
6-5-2:اقتدارگرایی و سرکوب سیاسی................................................................................................103
6 ـ 5 ـ 3: مبارزه با گروههای اسلامگرا................................................................................................103
6-5-4: فساد گسترده..........................................................................................................................103
6 ـ 6: بیداری اسلامی در لیبی..............................................................................................................105
6-7: چگونگی آغاز حرکتهای مردمی در لیبی .................................................................................106
6-8: عوامل شکلگیری این حرکتها..................................................................................................107
6 ـ9: شاخصههای مهم انقلاب لیبی.....................................................................................................107
6 ـ 9 ـ 1: جنگ داخلی .......................................................................................................................108
6 ـ 9 ـ 2: حمایت ناتو از انقلابیون .....................................................................................................109
6 ـ 9 ـ 3: حمایت قطر و عربستان سعودی.........................................................................................109
6 ـ 9 ـ 4: اسلام سنتی ، مشروعیت بخش مبارزه مردم ....................................................................110
6 ـ 9 ـ 5: کشته شدن قذافی و پسرش...............................................................................................110
6-10:مواضع و نقش گروهها به ویژه اخوانالمسلمین در تحولات لیبی................................................111
فصل هفتم: جمع بندی، نتایج و پیشنهادها
7-1: مقدمه ...........................................................................................................................................115
7 ـ 2: جمعبندی....................................................................................................................................115
7 ـ 3: نتایج تحقیق..............................................................................................................................126
7 ـ4: پیشنهادها.................................................. ...............................................................................130
منابع و مآخذ.........................................................................................................................................133
سیاست عربستان سعودی در قبال بیداری اسلامی
تحولات بیداری اسلامی که در سال 2011 منطقهی خاورمیانه را درنوردید، سبب ایجاد تغییرات ساختاری و بنیادین در بسیاری از کشورهای این منطقه گردید.ازجمله کشورهایی که باوجود داشتن پتانسیل فراوان تحولات، تغییراتی در ساختار آن صورت نپذیرفت عربستان سعودی بود.این کشور با توجه به رسالتی که برای خود بهعنوان رهبری جهان سنی در مقابل ایران شیعی تعریف کرده در دو جبههی داخلی و منطقهای در قبال این تحولات واکنش نشان داده است. در بعد داخلی با استفاده از سیاست سرکوب و توزیع بستههای مالی و در بعد منطقهای نیز اقدام به مداخلهی مستقیم در تحولات بحرین و همچنین مداخلهی غیرمستقیم در جنگ داخلی سوریه نمود تا از این طریق بتواند تحولات را از منطقهی شبهجزیره عربستان دور سازد تا ضمن جلوگیری از افزیش عمق استراتژیک ایران، از سقوط هم پیمان خود در شبه جزیره ی عربستان جلوگیری کند.
عربستان سعودی که خود را در مقابل قدرت منطقهای ایران میبیند، تحولات سوریه و بحرین را از دریچهی رقابت منطقهای با ایران تعریف میکند و سیاستهای تهاجمی این کشور در عرصهی تحولات منطقهای نیز از این مسئله ناشی شده است .
واژگان کلیدی: بیداری اسلامی، عربستان سعودی، ج.ا. ایران، بحرین، سوریه،رئالیسم تهاجمی
فهرست مطالب
فصل اول – کلیات و طرح تحقیق
1-1-طرح مساله.. 13
1-2-اهداف پژوهش.. 14
1-3-سؤال اصلی.. 15
1-4-فرضیه اصلی.. 15
1-5-متغیرهای اصلی.. 15
1-6-نقطه تمرکز پژوهش.. 16
1-7-اهمیت پژوهش.. 16
1-8-تعریف عملیاتی مفاهیم.. 17
1-9-روش پژوهش و ابزار گردآوری اطلاعات.. 18
1-10-بررسی ادبیات موجود.. 18
1-11-سازماندهی پژوهش.. 21
فصل دوم-چارچوب نظری و مفاهیم
2-1- نظریه رئالیسم.. 23
2-2-نظریه نئورئالیسم.. 25
2-3- رئالیسم تدافعی.. 26
2-4-رئالیسم تهاجمی.. 27
2-4-1-اصول رئالیسم تهاجمی.. 30
2-4-2- الگوهای رفتاری دولتها.. 32
2-4-3- ماهیت قدرت از منظر رئالیسم تهاجمی.. 34
2-4-4- چهار هدف اساسی قدرتهای بزرگ.. 35
2-4-5- نقش عامل داخلی در نظریه رئالیسم تهاجمی.. 40
2-4-6- راهبردهای هژمون منطقهای در قبال هژمون های بالقوه مناطق دیگر 40
2-5-انطباق مفهومی رئالیسم تهاجمی و سیاست عربستان.. 43
فصل سوم- بیداری اسلامی و تحولات داخلی عربستان سعودی
3-1- وضعیت داخلی عربستان و زمینههای شکلگیری اعتراضات.. 50
3-2- معضلات داخلی عربستان سعودی.. 51
3-2-1- سیاسی.. 51
3-2-2- جانشینی و جنگ قدرت میان شاهزادگان.. 52
3-2-3- اقتصادی.. 53
3-2-4-اجتماعی.. 54
3-2-4-1- مساله زنان.. 54
3-2-4-2- شیعیان.. 56
3-3- بیداری اسلامی و تحولات داخلی عربستان.. 59
3-4-جریانات و گروههای تأثیرگذار در تحولات عربستان.. 61
3-4-2- شیعیان عربستان.. 62
3-4-3-جامعهی زنان عربستان.. 65
3-4-4- جوانان و لیبرالها.. 66
3-5- راهبُرد عربستان سعودی در برابر خیزشهای جهان عرب.. 68
3-5-1- رقابت منطقهای با ایران.. 77
3-5-2- فرقهگرایی بهعنوان پاسخ عربستان به بیداری اسلامی.. 78
3-5-3-حمایت آل سعود از دیکتاتورهای ساقطشده عربی.. 80
3-5-4- واکنش آل سعود نسبت به اعتراضات فضای مجازی.. 81
فصل چهارم-عربستان سعودی و تحولات بحرین
4-1- تحولات بحرین.. 85
4-2- عوامل موثر برشکلگیری بحران بحرین.. 87
4-3- واکنش دولت آل خلیفه به تحولات انقلابی این کشور.. 91
4-4- ارزیابی سیاست خارجی عربستان سعودی در قبال تحولات بحرین 96
4-4-1- مبانی و اصول سیاست خارجی عربستان.. 96
4-4-2- الگوی سیاست خارجی عربستان.. 97
4-5- دلایل اهمیت بحرین برای عربستان.. 103
4-5-1- جلوگیری از گسترش تحولات بحرین به عربستان.. 104
4-5-2- مقابله با ایران.. 105
4-5-3- اهمیت اقتصادی بحرین برای خاندان آل سعود.. 108
فصل پنجم- واکنش عربستان در قبال جنگ داخلی سوریه
5-1- دلایل اهمیت سوریه.. 112
5-2- تحولات سوریه؛ بیداری اسلامی یا جنگ نیابتی.. 113
5-3- جایگاه سوریه در بیدارى اسلامى.. 116
5-4- جریانهای تأثیرگذار در تحولات سوریه.. 119
5-4-1- شورای انتقالی سوریه.. 121
5-4-2- ورود القاعده به تحولات سوریه.. 123
5-5- سیاست عربستان در قبال تحولات سوریه.. 124
5-5-1- چگونگی ورود عربستان به تحولات سوریه.. 125
5-5-2-دلایل اتخاذ سیاست تهاجمی عربستان در قبال سوریه.. 127
5-5-2-1- موازنه منطقهای با ایران.. 128
5-5-2-2- تقویت محور مقاومت توسط سوریه.. 129
5-5-2-3- بسط مرجعیت عربستان و گفتمان سلفی گری.. 130
5-6- مواضع ایران و عربستان در تحولات سوریه.. 131
5-7- اقدامات عربستان سعودی در تشدید بحران سوریه.. 133
نتیجه گیری.. 138
فهرست منابع.. 146
عوامل پدید آورنده موج بیداری اسلامی
چکیده
اساس جوامع غربی بر تبعیض پایه ریزی شده است و حکومت های غربی در ساختار مناسبات بین المللی تبعیض قائل هستند که برخورداری تعدادی معدودی کشور از حق وتو نماد عینی آن است.
سیاست اسلامی، عدالت محور بوده و ظلم و تبعیض را مردود می شمرد، گفت: ایراد اساسی دیگر نظام اقتصادی غرب وجود پدیده شومی به نام ربا است که در تضاد با آموزه های دینی اسلام است.
اسلام با تجمیع ثروت جامعه در دست عده معدودی مخالف است . در کشورهای غربی ثروت جامعه در دست گروه معدودی قرار دارد و یک درصد جامعه بخش عمده ثروت را در اختیار دارند.
اسلام با سرکوب مردم بشدت مخالفت می کند و رژیم های این کشورها در واقع با سرکوب مردم تیشه به ریشه خود می زنند.
مقدمه
اگر بخواهیم با نگاهی همهجانبه به چشماندازهای آیندهی امت اسلامی بنگریم، [باید بدانیم که] این چشماندازهای آینده در گرو بیداری اسلامی معاصر و توسعه و رشد تمدنی آن میباشد.
بنابراین برای اینکه بتوانیم با یک نگاه واقعی و متد علمی سنجیده در مسیر آینده گام برداریم و به نقش بزرگی که مؤسسات دینی، کمیتههای علمی و علمای اسلام در این ساختار تمدنی برعهده دارند، پیببریم، لازم است مفهوم بیداری اسلامی را شناخته و عوامل درونی و بیرونی آن را مورد بررسی قرار دهیم.
بیداری اسلامی پدیدهیی اجتماعی است که به معنای بازگشت بیداری و هوشیاری امت اسلامی است تا به خودباوری رسیده و به دین و کرامت و استقلال سیاسی، اقتصادی و فکری خود مباهات کرده، و در راستای ایفای نقش طبیعی خود به عنوان «بهترین امت برای مردم» تلاش کند.
این بیداری فرخنده عوامل و ریشههای تاریخی دارد که بایستی آنها را مورد بررسی قرار دهیم.
ج) پروژه ای برای تشدید اسلام هراسی
ـ حادثه 11 سپتامبر، قلب قدرت مادی مسلط بر جهان را هدف گرفت. در این باره باید گفت، هرچند کشتن افراد بیگناه و استفاده از روشهای غیرانسانی از نظر اسلام محکوم است، نباید تردید کرد که در کنار هر حرکت اصیل و درست، خطر حرکتهای انحرافی متصور است؛ بنابراین آنچه القاعده در 11 سپتامبر انجام داد، از نظر اصالت و محتوا مردود است، ولی از لحاظ شکلی و صوری آسیبپذیر بودن بزرگترین نظام غربی را آشکار ساخت و هم جهانیان از جمله مسلمانان شاهد این صحنهها بودند.
آمریکا هرگز نمیخواست این اتفاق بیفتد، زیرا امنیت که خون در رگهای نظام سرمایهداری است، آسیب دید در حالی که هنوز دهه نخست رهبری تکپایهای آمریکا به پایان نرسید، این حادثه ضربه مهمی به این ساختار بود.
فهرست مطالب:
چکیده. 1
مقدمه. 2
الف) ریشه های تاریخی.. 3
ب) آغاز یک تحول تاریخی.. 3
ج) پروژه ای برای تشدید اسلام هراسی.. 5
ه) انگیزههای مسلمانان برای تغییرات جدید کدام است؟ 6
و) نگرانیها 7
ی) رسانههای جدید برترین سلاح موجود برای این انقلابها 9
ز) غرب در برابر شرایط جدیدچه خواهد کرد؟ 10
ر) جایگاه ایران در این انقلابها 11
ضرورت رویکرد فرهنگی مسلمانان.. 13
وحدت اسلامی; بستر ساز تعاون فرهنگی.. 14
مطهری: انقلاب اسلامی و آینده اسلام. 16
عوامل پدید آورنده موج بیداری اسلامی در جهان.. 20
۱ ) ایدئولوژی و عقیده مشترک: 20
۲ ) دشمن مشترک: 20
۳ ) طرح ایده وحدت اسلامی: 21
۴ ) مدیریت بحرانهای خاورمیانهای مثل فلسطین، لبنان و عراق از سوی ایران بود: 21
۵ ) الگوی مردم سالاری دینی: 22
ابعاد تاثیر (چیستی تاثیر) 22
تاثیر انقلاب اسلامی بر راهبردهای امنیتی آمریکا 24
نتیجه. 25
منابع.. 27
منابع
1) سوره والعصر .
2) رک: تلخیص الشافی .
3) انسان و سرنوشت، مقدمه، ص سه و چهار .
4) نامه مفید، سال چهارم، ش 16، ص 99 (در گفت و گو با دکتر صادق طباطبایی).
5) انسان و سرنوشت، مقدمه، ص شش .
6) علل گرایش به مادیگری، ص 160 - 159 .
7) بحثی درباره مرجعیت و روحانیت، ص 243 .
8) پیرامون انقلاب اسلامی، ص 57 .