فعالیتهای علمی‌اصلاح نباتات تحقیقات در زمینة محصولات زراعی عمده از جمله غلات و ...

فعالیتهای علمی‌اصلاح نباتات تحقیقات در زمینة محصولات زراعی عمده از جمله غلات و ...

مقدمة گردآورنده :

تحقیقات یکی از مهمترین عوامل تعیین کننده توسعة کشاورزی است. فناوریهای جدید در زمینة تولیدات کشاورزی حاصل از تحقیقات دانشمندان و محققان در موسسات تحقیقات دولتی در گوشه وکنار جهان می‌باشد.هدف از تحقیقات کشاورزی دستیابی به راهکارهها و روشهای نوین علمی‌به منظور حل مشکلات و موانع موجود بر سر راه تولید می‌باشد.

فعالیتهای علمی‌اصلاح نباتات در ایران عملاّ از اولین دهة 1300 هجری شمسی شروع به صورت پراکنده در مناطق محدودی از کشور انجام می‌گردید.

با تأسیس مدرسة عالی فلاحت در سال 1306 این کوشش ها سامان یافت و با گذشت زمان تحقیقات در زمینة محصولات زراعی عمده از جمله غلات گسترش چشمگیری پیدا نمود. در سال 1339 موسسة تحقیقات اصلاح و تهیة نهال و بذر تأسیس و مسولیت اصلاح بذر و نهال محصولات عمده زراعی و باغی از نظر کمی‌و کیفی به عهده آن واگذار گردید. مسیر تحول تحقیقات اصلاح نباتات ایران به طور مختصر به سه دوره تقسیم می‌شد:

دورة اول:

این دوره با تأسیس مدرسه فلاحت و سپس دانشکده کشاورزی کرج زیر نظروزارت کشاورزی آغاز و 20 سال به طول انجامید.این دوره بیشترین موانع را در خود داشته است زیرا برای تغییر روشهای قدیمی‌مالکان و کشاورزان آن زمان نیاز به افراد تحصیل کرده و آشنا به کشاورزی نوین بود.

در همین دوره تأسیسات فنی در مزارع آزمایشی در جنب دانشکده ایجاد شد. از حدود سال 1310 تهیه بذر مرغوب آزمایشی باغ فردوس مدرسة عالی فلاحت آغاز و در زمینه غلات،حبوبات، سبزیجات، و انواع بذر و پنبه نمونه هائی از کل کشور جمع آوری و در مزارع کاشته و مطالعه گردید.

از اواخر سال 1311 آزمایشات مقدماتی چغندر قند، غلات، پنبه و ازدیاد بذر در مزارع باغ فردوس مدرسة فلاحت شروع و اولین بنگاه اصلاح نباتات در ایران در سال 1314 در کرج تأسیس گردید؛ که وظیفة اصلی آن اصلاح و تهیة بذر چغندر قند بود. در همان تاریخ مقدمات اصلاح نباتات و تهیة بذر غلات در کرج فراهم شد. در اواخر سال 1315 بنگاه اصلاح نباتات ورامین تأسیس و نسبت به تهیة بذر الیت پنبه و همچنین انواع گندم اقدام نمود.

دورة دوم:

این دوره با خاتمة جنگ جهانی دوم آغاز تأسیس مؤسسه تحقیقات اصلاح و تهیة نهال بذر در سال 1339 ادامه یافت که در واقع این دوره با آغاز پیشرفت و گسترش سریع روشها و ابزارهای کشاورزی نوین در کشورهای پیشرفته شروع گردیدکه در این دوره می‌توان دوران آمادگی و تلاش کادر متخصصین تحصیل کرده در جهت رفع وضع نابسامان بذر و نهال در کشور اقدام به انجام یک رشته مطالعات و آزمایشات مقدماتی نمودند و این امر در مراکز اصلاح و تهیة نهال و بذر کرج و ورامین که امکانات بهتری داشته آغاز شد.از سال 1325 تحقیقات باغبانی و نیز با جمع آوری گونه های مختلفی از میوه جات سردسیری داخلی و خارجی و احداث باغ کلکسیون در کرج آغاز شد و این امر در مورد مرکبات در شمال و خرما در جنوب انجام گردید.از سال 1327 با جدا شدن دانشکده کشاورزی کرج از وزارت کشاورزی امکانات مربوطه به جمع آوری و آزمایش توده های بومی‌گندم موجود در بنگاه اصلاح نباتات کرج متمرکز گردید.

از سال 1330 تحقیقات پنبه نیز شکل جدی تر گرفته و به طور وسیع تر در مراکز ورامین آغاز گردید.

از سال 1335 فکر تأسیس ادارة تهیة بذر گواهی شده در وزارت کشاورزی شکل گرفته و این اداره تأسیس گردید تا نسبت به کنترل مزارع غلات و پنبه در کرج، ورامین اقدام نموده و بعد از کنترل و صدور گواهی بذر مادری بین کشاورزان توزیع گردید.

از سال 1336 تحقیقات برنج در بنگاه کشاورزی لاهیجان آغاز و با ایجاد ایستگاه برنج رشت در سال 1338 توسعه می‌یابد.

دورة سوم:

با توجه به پراکندگی تحقیقات در دستگاههای مختلف کشاورزی از یک طرف و با توجه به اینکه اداره کل زراعت وقت با تشکیلات محدود و امکانات ناچیز مستقیما قادر به هدایت این امر ضرورت تأسیس موسسه ای مستقل با اختیارات وسیع قانونی احساس گردید.

بنابراین تشکیل مؤسسه اصلاح و تهیه نهال بذر بر اساس لایحه قانونی مصوب مجلس شورای ملی که در تاریخ 3/8/1338 به تصویب مجلس سنای وقت رسید مشتمل بر 6 ماده و تبصره موردموافقت قرارگرفت.

ـ وظایفی که موجب قانون به عهده مؤسسه قرار گرفت به شرح زیر بوده است:

1ـ بررسی‌های نژادی و به زراعی برای اکثر محصولات مهم زراعی مثل گندم، ‌جو، ‌پنبه، برنج، دانه‌های روغنی، ذرت، حبوبات، نباتات علوفه ای و کنف.

2ـ تولید بذور مادری و تهیه بذور گواهی شده به منظور تکثیر وتهیه بذر مورد نیاز کشور و نیز ازدیاد وتوزیع نهالهای پیوندی از ارقام انتخابی متناسب با شرایط آب و هوایی مختلف کشور.

3ـ کنترل و گواهی بذرهائی که تولید کنندگان بذر بر اساس ضوابط تعیین شده در وزارت کشاورزی و منابع طبیعی وقت تولید می‌کنند .

ـ مؤسسه در راستای ایفای وظایف موله اقدام به تشکیل 4 اداره کل به شرح زیر نمود:

1ـ اداره کل بررسیهای باغبانی به منظور ازدیاد اولیه ارقام میوه، سبزی و صیفی و سیب زمینی.

2ـ اداره کل بررسیهای زراعی به منظور بررسی وازدیاد اولیه بذور پنبه، گندم،‌ جو، ذرت، برنج و علوفه و حبوبات و سایر نباتات زراعی.

3ـ اداره کل کثیر و گواهی بذر به منظور کنترل بذور تولیدی و صدور گواهی بذر.

4ـ اداره کل تکثیر و توزیع بذر جهت تهیه و توزیع بذور اصلاح شده.

در مرحله بعدی به منظور تجهیز و تکمیل امکانات ایستگاهها از نظر ماشین آلات تأسیسات و تجهیزات، اداره کل امور ایستگاهها نیز در مؤسسه تشکیل گردید.

در همین راستا مؤسسه اقدام به تشکیل لابراتور اصلاح غلات کرج، لابراتور اصلاح بذر چغندر قند در کرج،‌ لابراتور اصلاح میوه در کرج، لابراتور اصلاح بذر در ورامین، لابراتور اصلاح برنج در رشت، لابراتور اصلاح خرما در اهواز و گلخانه‌های مخصوص بذر در کرج و ورامین نمود.

با اقزایش حجم فعالیت‌ها و ضرورت تمرکز روی محصولات خاص و افزایش کارایی و بازده تحقیقات به تدریج تشکیلات مؤسسه تغییر یافت بطوریکه در سال 1348 بخش تحقیقات دانه‌های روغنی و در سال 1349 بخش تحقیقات ذرت (ذرت و یونجه) و در سال 1350 اداره کل بررسیهای باغبانی به بخش تحقیقات باغبانی تغییر یافت و از سال 1357 واحد سبزی وصیفی از آن جدا شد و بصورت بخشی جداگانه به فعالیت خود ادامه داد. در سال 1359 بخش تحقیقات حبوبات و در سال 1362 بخش تحقیقات فیزیولوژیکی و بیوشیمی‌و تکنولوژی تاسیس شد و در نیمه دوم همین سال بخش ژنتیک و آمار نیز در مؤسسه تأسیس گردید. در سال 1337 بخش تحقیقات سیب زمینی، پیاز، حبوبات آبی از این بخش تفکیک و بخش سبزی وصیفی به ورامین منتقل گردید.

با افزایش روند توسعه فعالیتهای تحقیقاتی مؤسسات تحقیقات مستقل تأسیس و از مؤسسه تحقیقات خرما در اهواز و در سال 1357 مؤسسه تحقیقات مرکبات در رامسر تأسیس و این محصولات از موسسه تحقیقات نهال و بذر جدا گردیدند. از سال 1371 موسسه تحقیقات دیم در مراغه تأسیس و کلیة فعالیتهای تحقیقاتی فیزیزلوژی و بیوشیمی‌و تکنولوژی به موسسه تحقیقات بیوتکنولوژی در سال 1378 از دیگر مواد منفک شده از موسسه تحقیقات اصلاح و تهیة نهال و بذر می‌باشد.

لازم به ذکر است که در تشکیلات این موسسات به جزء بیوتکنولوژی در سال 1379، در سال 1376 به تصویب رسیده است.

ـ در حال حاضر موسسة تحقیقات اصلاح و تهیة نهال بذر شامل بخشهای تحقیقاتی زیر است :

1 – بخش تحقیقات غلات.

2- بخش تحقیقات ذرت و گیاهان علوفه‌ای.

3- بخش تحقیقات دانه های روغنی.

4- بخش تحقیقات باغبانی.

5- بخش تحقیقات سبزی وصیفی (در ورامین)

6– بخش تحقیقات سیب زمینی و پیاز.

7 – بخش تحقیقات ژنتیک و ذخائر تواژی (بانک ژن گیاهی ایران).

8 – بخش تحقیقات کنترل و گواهی بذر.

ـ بخش تحقیقات غلات :

سرزمین ایران از نظر مناسبت اقلیمی‌برای زراعت غلات می‌توان به چهار اقلیم (zone) مشخص تقسیم نموده:

1- اقلیم گرم و مرطوب سواحل دریای خزر(zoneI) که شامل استانهای مازندران، گیلان، گلستان و قسمتهایی از استانهای اردبیل ( مغان) و خراسان (شمال غربی بجنورد) می‌شود. این ناحیه نوار باریکی از خاکهای حاصلخیز بین دریای مازندران و رشته کوههای البرز را در بر می‌گیرد و مقدار بارندگی آن بین 500 تا 2000 میلیمتر در سال است. دارای آب و هوای نیمه گرمسیری با زمستانهای ملایم وتابستان های گرم می‌باشد.

2- اقلیم گرم و خشک جنوب (zoneII) که در جنوب رشته کوههای زاگرس و شمال خلیج فارس واقع شده است و شامل استانهای خوزستان، هرمزگان و قسمتهای جنوبی استانهای فارس، کهکیلویه و بویر احمد، لرستان، سیستان و بلوچستان و بخشی از استان خراسان (طبس) می‌باشد. میزان بارندگی آن بین 40 تا 200 میلیمتر در سال است. دارای آب و هوای گرمسیری با زمستانهای ملایم بهار کوتاه و تابستانهای بسیار گرم و طولانی می‌باشد.

3- اقلیم معتدل فلات مرکزی (zoneIII ) که از شمال به رشته کوههای البرز ،از مغرب و جنوب به رشته کوههای زاگرس و از طرف شرق به افغانستان و پاکستان محدود می‌شودو شامل استانهای تهران، یزد و قسمتهایی از استانهای فارس، لرستان، کرمانشاه، کرمان، خراسان و سیستان و بلوچستان می‌شود. در این ناحیه شرایط آب و هوایی با توجه به دوری و نزدیکی از کویر بسیار متفاوت است و میزان بارندگی سالیانه از صفر میلیمتر تا 300 ـ 200 میلیمتر به طرف ارتفاعات می‌باشد.

4- اقلیم سرد کوهستانی (zoneIII ) که در غرب و شمال غربی در امتداد شمال رشته کوههای زاگرس و در شمال شرق در امتداد رشته کوههای بینالود و آلاداغ واقع شده است و شامل استانهای آذربایجان شرقی و غربی کردستان، همدان، چهارمحال بختیاری و قسمتهایی از شمال استانهای خراسان و اصفهان و کهکیلویه و بویر احمد می‌باشد. در این ناحیه تفاوتهای فاحشی ازنظر آب و هوا و خاک در مناطق مختلف وجود دارد که بستگی به ارتفاع از سطح دریای آزاد، وضع قرار گرفتن در معرض تابش آفتاب، جهت بادها وسایر عوامل جفرافیایی ـ اقلیمی‌دارد. تابستانها از گرم تا خیلی خشک و زمستانها از سرد تا خیلی سرد می‌باشند. میزان بارندگی در این ناحیه با توجه به ارتفاع منطقه از 200 تا 1800 میلیمتر در سال تغییر می‌نماید.

گندم وجود محصول عمده زراعی ایران می‌باشند که در شرایط آبی ودیم کشت می‌شوند. از مجموع اراضی زیر کشت کشور حدود 43% یعنی هشت میلیون هکتار به کشت گندم وجود اختصاص می‌یابد که 37% آن در شرایط آبی و 63% در شرایط دیم است.

تحقیقات غلات در ایران از سال 1309 هجری شمسی با عملیات سلکسیون و اصلاح بذر در توده های بومی‌گندم به وسیله وزارت فوائدعامه در مدرسه فلاحت کرج، با هدایت و نظارت مرحوم مهندس عدل آغاز گردید و تا سال 1315 منجر به انتخاب ومعرفی حداقل 4 رقم گندم از جمله کوسه حنائی، شاه پسند، عطائی شد. این فعالیت ها توسط مرحوم مهندس عطائی ادامه یافت. از سال 1327 پس از جدا شدن دانشکدة کشاورزی کرج از وزارت کشاورزی و پیوستن آن به دانشگاه تهران اصلاح بذر غلات زیر نظر وزارت کشاورزی ادامه یافت و با مطالعه روی توده های بومی‌گندم وجود بنگاه اصلاح نباتات کرج که ریاست آن بر عهدة مرحوم مهندس قره باغی بود متمرکز گردید. ایشان اولین دو رگ گیری در ایران را بین دو رقم گندمی‌عطائی و شاه پسند انجام داد. از سال 1332 که همکاری های وزارت کشاورزی با سازمان خوار و بار کشاورزی جهانی FAO شروع شد فعالیتهای تحقیقاتی وسیعی روی گندمهای بومی‌انجام و ارقام زیادی از گندم خارجی وارد مورد مطالعه قرارگرفت.

اقدامات دکتر کوک اولین کارشناس FAO و دکتر مودا در پایه گذاری تحقیقات علمی‌غلات بسیار ارزشمند است. در سال 1337 واحد آزمایشگاهی با وسائل مدرن آن روز ایجادگردید.

در سال 1372 واحد بیماری های غلات در کنار بخش تحقیقات غلات تشکیل گردید و در مرداد1376 کتابخانة وسیعی به همراه سالنهای گرد همائی تحقیقات در کرج تأسیس شد.

بخش تحقیقات غلات برنامه های غلات را در 11 واحد تحقیقاتی زیر انجام می‌دهد:

1- به نژادی گندم.

2- به نژادی جو.

3- به زراعی.

4- بیماریهای غلات.

5- شیمی‌و تکنولوژی غلات.

6- به نژادی گندم دوروم.

7- دابل هاپلوئیدی.

8- آزمایشات بین المللی غلات.

9- ذخائر توارثی و کلکسیون.

10 – آزمایشات ژنتیک.

11- تکثیر بذر.

مطالب بالا خلاصه ای بود از تاریخچة تحقیقات اصلاح بذر و تأسیس موسسة تحقیقات اصلاح و تهیة نهال و بذر که از کتابی که به مناسبت چهلمین سال تأسیس موسسه79- 1339 و توسط عباس سعیدی و رجب چوگان تدوین شده انتخاب گردید و نوشته شد.

و اینجانب دوره کارآموزی خود را بخش یا تولوژی غلات در موسسه تحقیقات اصلاح و تهیة بذر کرج به پایان رساندم که در همین جا از زحمات بی شائبه و خستگی ناپذیر جناب آقای محمدترابی که ریاست بخش یا تولوژی غلات را به عهده دارند و نیز از همکاران محترم ایشان:

آقای دکتر افشاری و آقای مهندس ملیحی پور (قسمت زنگها) خانم مهندس خلقتی (قسمت سپتوریوز) آقای مهندس پاتپور (قسمت بیماریهای جو) آقای مهندس مردوخی (قسمت سیاهک‌ها) خانم مهندس سراج و آقای دکتر هاشمی‌(قسمت فوزاریوم) خانم بکائی (تکنسین آزمایشگاه) و خانمها طلایی و بیات (قسمت تحقیقات گلخانه) که با صبر و تحمل و شکیبائی فراوان اینجانب و دیگر کارآموزان را راهنمایی و یاری رساندند کمال تشکر و قدردانی را دارم.

همچنین از جناب آقای دکتر محمد اشکان (مدیر گروه گیاهپزشکی ورامین) که حق استادی بر من دارند به خاطر زحماتشان سپاسگذاری می‌کنم.

مقدمه :

واحد پاتولوژی از قسمتهای مختلفی تشکیل شده که در هر قسمت بر روی یک نوع بیماری خاص تحقیق و مطالعه می‌شود. البته از امسال تصمیم بر این شد که کارموزآن در یک بخش روی بیماریها کارکنند و این گزارش ماحصل شش هفته کارآموزی در گلخانه بر روی بیماریهای زنگ زرد و البته زنگ قهوه‌ای تهیه شده است. هدف کلی این واحد مطالعه بر روی مورفولوژی، بیولوژی. نحوه بیماریهای مهم غلات و در نهایت به دست آوردن ارقام مقاوم می‌باشد وآنها را به اصلاح گران معرفی می‌نمایند تا آنها با انجام آزمایشات خاص خود ارقامی‌را به عنوان رقم مطلوب در سطح مزارع معرفی نمایند.

غلات نخستین گروه از گیاهانی بودند که مسیر شکارگری و گوشتخواران مطلق انسان را به سمت گیاهخواری تغییر دارند. گندم تقریباً نزد همه نژادها وتیره های آدمی‌به عنوان گرامی‌ترین و پر مصرفترین ماده غذایی بشر تا به امروز شناخته شده است. گندم مهمترین غله در جهان بوده و یکی از قدیمی‌ترین و پرارزش‌ترین گیاهان روی زمین به شمار می‌رود و (کریمی‌1356) گندم احتمالاّ یکی از اولین گیاهانی است که به وسیلة انسان زراعت شده و به همین دلیل مهمترین گیاه زراعتی به شمار می‌آید، زیرا زراعت آن از تمام گیاهان ساده تر تطابق آن در مناطق مختلف که دارای شرایط آب و هوایی متفاوتی می‌باشند، بیشتر از طرف دیگر غذای اولیه و اصلی اغلب مردم جهان را تشکیل می‌دهد. (خدابنده 1362)

گندم بیش از 20% از کالری جمعیت 6 میلیاردی جهان را تأمین می‌کند وتصور می‌شود که کاشت آن از هزاران سال پیش از میلاد مسیح در مصر باستان و بین النهرین رواج یافته است. گندم به دلیل فراوانی و ارزانی در الگوی غذای سه چهارم جمعیت جهان جایگاه مهمی‌داشته در ایران نیز سهم عمده ای از رژیم غذایی مردم را تشکیل می‌دهد. (کریمی‌1356).

کشت گندم به دلیل سازگاری فوق العاده آن با شرایط مختلف در نیمکرة شمالی تاعرض 60 درجه و در نیمکرة‌جنوبی تا 40 درجه متداول است.

بر اساس آمار و اطلاعات منتشر شد از سوی سازمان کشاورزی و خوارو بار جهانیFAO در سال 1997 سطح زیر کشت گندم 228 میلیون هکتار کل گندم تولیدی در جهان برابر 5/601 میلیون تن بوده و در بین کشورهای عمدة تولید کنندة گندم بیشترین عملکرد مربوط به کشورهای آلمان ، فرانسه و چینی و بیشترین سطح زیر کشت مربوط به کشورهای چین و هند و ایالات متحده می‌باشد. (معاونت برنامه ریزی و بودجه وزارت کشاورزی 1337).

ویژگیهای گیاهشناسی گندم :

گندم نباتی است یک ساله از شاخة گیاهان گلدار¹، زیر شاخة نهاندانگان²، ردة تک لپه ایها³ ، راستة گلومیفلور⁴ ، تیرةگرونیان⁵ ، و جنس تریتیکوم⁶ .

ریشة گندم افشان است. ریشه های اصلی و فرعی از محل طوقه خارج شده و همقطر می‌باشند. ساقة آن مانند سایر غلات بندبند و تو خالی بوده و اصطلاحاّ از نوع ماشوره ای است. اغلب ارقام گندم علاوه بر ساقة اصلی دارای ساقه های ثانوی نیز هستند که پنجه نامیده می‌شوند. ساقة در فواصل معین به صورت گره بوده، توپر و مغزدار است. (برگها به تعداد 6 تا 10 عدد بطور متناوب و یک درمیان درطول ساقه و از محل گره‌ها خارج می‌شوند.) هربرگ از دو قسمت مشخص ینام و پهنک تشکیل شد است. ینام به منزلة دمبرگ بوده و ساقه را در فاصلة بین دو گره مانند غلافی در برمی‌گیرد.

گل آذین گندم از نوع سنبله است که در انتهای ساقة تشکیل می‌شود. سنبله دارای یک محور اصلی بوده و روی آن در محل گره ها، سنبلچه‌ها بطور متقابل ایجاد می‌شوند . داخل هرکدام از سنبلچه‌ها معمولاّ از سنبلچه‌ها معمولاّ دو عدد دانه تشکیل می‌شود. دانة گندم بیضیی شکل بوده و طول آن بسته به رقم گندم از 6 تا 10 میلیمتر متغیراست.

مراحل رشدی گندم :

مراحل مختلف رشد ونموگندم از جوانه زدن بذر تا رسیدن دانه قابل تفکیک می‌باشند. بر حسب مورد، تقسیم بندیهای مختلفی توسط محققین انجام شده استکه مقیاس درج به اختصار توصیف می‌گردد:

جوانه زنی: در این مرحله بذر با جذب آب متورم شده، غلاف ریشه چه پوسته های بذر را شکافته وجوانة اولیه ریشه از جنین بذر خارج می‌شود. دو تا سه روزی پس از کاشت، غلاف برگ(Coleoptile ) بذر طویل شده و به تدریج سر از خاک بیرون می‌آورد. این مرحله با خارج شدن برگ از نوک کلئوپتیل خاتمه می‌یابد.

پنجه زنی: پس از جوانه زنی، طوقه تشکیل می‌شود. در ناحیة طوقه گرههای پنجه وجود دارند که از این گرهها، ساقه‌های فرعی گندم یا اصطلاحاّ پنجه‌ها تولید می‌شوند. تعداد پنجه‌ها بر حسب نوع رقم و شرایط رشدی، متفاوت است. در مقیاس درج اعداد از 1 تا5 مراحل مختلف پنجه زنی را نشان می‌دهند.

ساقه رفتن: با طویل شدن اولین ساقه شروع شده و تا ظهور زبانک(Ligule) برگ پرچم ادامه دارد. در این مرحله میان گره‌ها ظاهر شده و طویل می‌گرند. اعداد 6 تا 10 نشان دهندة مراحل ساقه رفتن می‌باشند.

خوشه رفتن: با خروج اولین ریشکها از غلاف برگ پرچم شروع شده و با ظهور کامل خوشه به اتمام می‌رسد. مراحل 1 – 10 تا 5 –10 پیشرفت خوشه دهی را در مقیاس درج نشان می‌دهد.

گلدهی: باخاتمه خوشه دهی ، رشد رویشی نیز به اتمام رسیده و رشد زایشی باگل کردن و دانه بستن دنبال می‌شود این مرحله با شمارة 5-10 مشخص می‌شود.

رسیدن: مرحلة 11 که در مقیاس رسیدن گندم را نشان می‌دهد، با تغیر رنگ ساقه معین می‌شود که از قسمت تحتانی شروع و به طرف سنبله ادامه می‌یابد. رسیدن دانه ها از سنبلچه های میانی شروع شده و در طرفین سنبله امتداد می‌یابد. دراین مرحله دانه گندم برای رسیدن کامل به حالتهای شیری، خمیری و… نیم سخت و سخت در می‌آید.چنانچه پس از گل کردن گندم ، مزرعه مصادف با خشکی یا بادزدگی شود، دانه‌های تولید شده چروکیده وکوچک بوده و قدرت جوانه زنی مطلوبی نخواهد داشت که به این حالت رسیدن اجباری می‌گویند.

زنگهای غلات

مقدمه:

زنگها از مخربترین و گسترده ترین بیماریهای غلات محسوب می‌شوند. آنها تقریباّ در تمام مناطقی که غلات کشت می‌شوند موجب خسارت روی محصول می‌شوند.در تمام مراحل رشدی (گیاهچه ای، پنجه زنی، ساقه رفتن‌، و گلدهی) امکان آلوده شدن گیاه وجود دارد.(Roelfs, et al, 1992 ) .

زنگها در تاریخ گیاهی اهمیت زیادی داشته زیرا که از زمانهای قدیم خسارت قابل توجهی را به مزارع گندم وارد کرده‌اند. شواهد قوی نشان می‌دهند که زنگها، همراه با میزبان‌هایشان طی زمانهای طولانی تکامل یافته اند.مطالعات دیرینه نشان می‌دهد که سرخسها از دورة کربونیفر توسط زنگها آلوده می‌شده اند ( مژدهی 1373 ).

سه نوع مختلف از بیماریهای زنگ در گندم ایجاد آلودگی می‌نماید که عبارتند از: زنگ ساقه یا زنگ سیاه، زنگ برگی یا زنگ قهوه‌ای و زنگ نواری یا زنگ گلوم یازنگ زرد.

نام بیماری از نقطه‌ها یانوارهای خشک، گرد مانند،سیاه، قرمز، یا زرد که از میان اپیدرم گیاه بیرون می‌زنند گرفته شده است. اندازه و رنگ و هالة دور جوشهای زنگ، انواع خاص آلودگی را مشخص می‌کند که بر اساس ارقام زراعی گندم، نژادهای زنگ دوره‌های مختلف متفاوتند. (Wiese, 1992 ) .

اهمیت زنگها :

از لحاظ تاریخی زنگها اهمیت بسیار داشته و در قدیمی‌ترین اسناد کشت گندم ذکر شده‌اند. ظرفیت زنگهای گندم در ایجاد اپیدمی‌های گسترده کاملاً مستند است. میزان کاهش محصول گندم در امریکای شمالی در اثر خسارت زنگها سالانه بیش از یک میلیوم تن برآورد شده است.( Wiese,1992) .

برای بیشتر مناطق گندم کاری جهان آمارهای مشابهی می‌توان ارائه داد. نیمان و همکاران (1342 ) میزان خسارت زنگ زرد رابالغ بر 5/4 درصد کل محصول گندم گزارش کرده‌اند. خسارت ناشی از اپیدمی‌زنگ زرد در سال 1372 بیش از 5/1 میلیون تن گندم تخمین زده شد ( Torabi et al., 1995).

زنگها احتمالاً بیش از هر بیماری و دیگردر مجموعه نوشته‌های مربوط به بیماریهای گندم سهم دارند. اپیدمی‌های زنگ قبل از گلدهی یا در دورة‌ آن، زیان بارتر بوده و به ویژه آلودگیهای برگ پرچم و سنبله ، حتی اگر آلودگی در قسمتهای پایینی گیاه وجود نداشته باشد، آسیب رسان است. زنگ ها علاوه بر کاهش محصول، ارزش کاه آن مقاومت زمستانی را کاهش داده و بوته‌ها را مستعد پذیرش برخی بیماریهای دیگر می‌کند. زنگها مانند سفیدک پودری ، اپیدرم میزبان را تغییر داده تعرق و تنفس راافزایش و فتوسنتز را کاهش می‌دهند.زنگ ها به طور کلی قدرت و شادابی دانه و رشد ریشه را کاهش می‌دهند. بوته‌های گندم مبتلا به زنگ چندان خوش خوراک نیستند و گهگاه مسمومیتی خفیف دردامها ایجاد می‌کنند. ( Wiese, 1991 ) .

تاریخچة زنگ ها :

ارسطو (Aristotle )( 322 – 384 قبل از میلاد) عقیده داشت که زنگ‌ها توسط بخارهای گرم تولید می‌شود و اشاره‌ای به خسارت این بیماری و سالهائی که اپیدمی‌آن به وقوع پیوسته، نموده است.( Roeifs et al ,1992 ). در زمانهای قدیم خسارت ناشی از زنگ ها را دراثر خشم خدایان برای مجازات کشاورزان می‌دانسته‌اند.

Robbing رب النوع زنگ گندم بود که هر ساله در فصل بهار به پای آن مراسم مذهبی توأم با قربانی برپا می‌کردند. ( الهی نیا، 1373). کاوشهای باستان شناسی در فلسطین امروزی حاکی از وجود اوردیوسپورهای زنگ ساقه در 1300 سال قبل از میلاد است.(Roeifs,et al ,1992 ) .

گاد (Gadd) (1777) اولین کسی بود که زنگ زرد را توصیف نمود. اریکسون و هنینگ.

(Erikssan &Hennhng 1894 ) نشان دادند که زنگ نواری توسط یک عامل بیمار جداگانه ای ایجاد می‌گردد و آن را (Puccinia glumarum) نامگذاری کردند. هیلاندر و همکاران (Hylander et al.,1953 ) نام (P.Striiformis) را برای عامل بیماری انتخاب کردند. در ایران زنگ زرد گندم اولین بار در سال 1899 توسط ماگلوس (Maglos) گزارش شد.(بامدادیان،1362) در سال 1326 اسفندیاری آن را بطور سمی‌گزارش کرده است. (اسفندیاری، 1326)

زنگ قهوه‌ای :

مقدمه:

زنگ قهوه‌ای (leaf rust)که عامل آن درگندم ( puccinia recondita Rob exdesm fsp tritici) می‌باشد که یکی از مهمترین بیماریهای گندم است که گستردة جهانی دارد. نخستین مراکزی که بر روی زنگ قهوه‌ای کار کرده‌اند. دانشگاههای Kansas,Purdae با مشارکت و همکاری وزارت کشاورزی ایلات متحدة امریکا و کانادا بودند. کارهای مهمی‌بر روی این بیماری در کشورهای: آرژانتین، استرالیا، برزیل ، مصر، آلمان، ایتالیا، هند، مکزیک، پرتقال، یوگوسلاوی صورت گرفته است، علاوه بر این کشورها معمولاً در چین، ایران، استرالیا، مراکش، هلند، پاکستان، و آفریقای جنوبی نیز کارهایی در این رابطه انجام می‌گیرد.

خرید فایل

دانلودمقاله فعالیتهای علمی‌اصلاح نباتات( تحقیقات در زمینة محصولات زراعی عمده از جمله غلات و ...)

مقدمة : تحقیقات یکی از مهمترین عوامل تعیین کننده توسعة کشاورزی است. فناوریهای جدید در زمینة تولیدات کشاورزی حاصل از تحقیقات دانشمندان و محققان در موسسات تحقیقات دولتی در گوشه وکنار جهان می‌باشد.هدف از تحقیقات کشاورزی دستیابی به راهکارهها و روشهای نوین علمی‌به منظور حل مشکلات و موانع موجود بر سر راه تولید می‌باشد. فعالیتهای علمی‌اصلاح نباتات در ایران عملاّ از اولین دهة 1300 هجری شمسی شروع  به صورت پراکنده در مناطق محدودی از کشور انجام می‌گردید. با تأسیس مدرسة عالی فلاحت در سال 1306 این کوشش ها سامان یافت و با گذشت زمان تحقیقات در زمینة محصولات زراعی عمده از جمله غلات گسترش چشمگیری پیدا نمود. در سال 1339 موسسة تحقیقات اصلاح و تهیة نهال و بذر تأسیس و مسولیت اصلاح بذر و نهال محصولات عمده زراعی و باغی از نظر کمی‌و کیفی به عهده آن واگذار گردید. مسیر تحول تحق ...

دانلودمقاله فعالیتهای علمی‌اصلاح نباتات( تحقیقات در زمینة محصولات زراعی عمده از جمله غلات و ...)

مقدمة : تحقیقات یکی از مهمترین عوامل تعیین کننده توسعة کشاورزی است. فناوریهای جدید در زمینة تولیدات کشاورزی حاصل از تحقیقات دانشمندان و محققان در موسسات تحقیقات دولتی در گوشه وکنار جهان می‌باشد.هدف از تحقیقات کشاورزی دستیابی به راهکارهها و روشهای نوین علمی‌به منظور حل مشکلات و موانع موجود بر سر راه تولید می‌باشد. فعالیتهای علمی‌اصلاح نباتات در ایران عملاّ از اولین دهة 1300 هجری شمسی شروع  به صورت پراکنده در مناطق محدودی از کشور انجام می‌گردید. با تأسیس مدرسة عالی فلاحت در سال 1306 این کوشش ها سامان یافت و با گذشت زمان تحقیقات در زمینة محصولات زراعی عمده از جمله غلات گسترش چشمگیری پیدا نمود. در سال 1339 موسسة تحقیقات اصلاح و تهیة نهال و بذر تأسیس و مسولیت اصلاح بذر و نهال محصولات عمده زراعی و باغی از نظر کمی‌و کیفی به عهده آن واگذار گردید. مسیر تحول تحق ...