روانشناسی دین ، بررسی مسئله دین است از جنبه درونی و فردیِ آن . این گستره سعی می کند با تحلیل روانی انسان ( از طریق روانشناسی ) ، ریشة پیدایش دین و همین‌طور پیامدهای این گرایش را مورد مطالعه قرار دهد. در این باب ، نظریه های موافق و مخالف بسیاری ارائه شده است .
علل و انگیزه های بروز دیدگاه روان‌شناسانه دین ، سیر تاریخی آن ، تئوری‌ها و نظریه های قابل توجه در این زمینه ، همچنین پیامدهای تبیین شخصی و روانی دین که از مهم‌ترین آنها می توان به پلورالیسم دینی اشاره کرد ، درفصل اول این رساله مورد مداقه قرار گرفته است .
از مهم‌ترین و محوری ترین مسائل مورد بحث در روانشناسی دین ، می‌توان از بحث ‘تجربه دینی’ نام برد که به عنوان گوهر و اساس این دیدگاه ، مورد توجه و دقت نظر متفکرین ، متألهان و همچنین روان‌شناسان قرار گرفته است . یکی از مهم‌ترین فرضیه های مورد بررسی در این مبحث ، معرفت زایی تجربیات دینی است و اینکه آیا تجربه دینی می‌تواند از لحاظ معرفت‌شناسی ، عینیت داشته باشند ؟
بیان نظریات مختلف در مورد این مسئله ، که در فصل دوم به آنها اشاره شده ، تا حدودی اظهار نظر در مورد آن را آسان می‌نماید .
نقد و بررسی موضوع نیز ، همراه با بیان نظرات متفکرین معاصر و نتیجه گیری کلی از بحث ، اجمالاً در فصل پایانی رساله آمده است .
ما حصل بحث :
ـ روانشناسی دین ، نگاهی درونی ، روانی و فردی به دین است ، بدون در نظر گرفتن جنبه های اجتماعی ، فرهنگی و … آن .
ـ تبیین شخصی و درونی دین ، از بسیاری از تعارضات میان عقاید دینی و سایر ابعاد زندگی جلوگیری کرده و خواه و ناخواه ، اصطکاک همیشگی میان دین و علم را
از بین می برد.
ـ از طریق ارجاع تجربیات شخصی و فردی به پیش فرض‌های دینی و زمینه های مذهبی افراد ، تجربیات دینی قابل تعریف بوده و به عنوان مهم‌ترین عامل تحویل دین به روانشناسی ، مورد بررسی و دقت نظر قرار می گیرد .
ـ تجربیات دینی از لحاظ معرفت شناسی می توانند عینیت داشته باشند و اعتقادآور باشند ( اما فقط برای صاحب تجربه و نه ناظران ، بلکه برای ناظران خارجی ، تنها جنبه آشنایی دارد )
ـ از بارزترین نتایج تبیین و تفسیر درونی و فردی دین ، اعتقاد به پلورالیسم دینی
( کثرت گرایی دینی ) است که امروزه با گسترش این روند در جوامع غربی ، حقانیت مکاتب توحیدی و اعتقاد به صراط مستقیمی واحد ، به زیر سؤال رفته و تا حدودی تضعیف شده است .
ـ دین از طریق تجربه درونی و شخصی قابل ادراک است ، و این ادراک بر اساس فطرت کمال‌جوی انسان و طبیعت وی استوار است .
ـ تجربیات دینی در صورت عینیت یافتن ، می تواند معرفت زایی کرده و اعتقادات دینی را توجیه نمایند؛ اما این مسئله در مورد شخص تجربه کننده صادق می باشد و برای شخص ناظر هیچ الزام و ضرورتی ، برای اعتقاد از طریق تجربه دینی وجود ندارد.
فهرست مطالب
چکیده | ||
| مقدمه ………………………………………………………………………………… 1 | ||
فصل اول | ||
| رابطه روانشناسی و دین ………………………………………………………… 11 | ||
| تعریف دین ……………………………………………………………………… 15 | ||
| بررسی تئوریهای روانشناسانة دین …………………………………………… 21 | ||
| ـ تئوری تحولی پیاژه ………………………………………………………… 22 | ||
| ـ تئوری اریکسون ……………………………………………………………. 25 | ||
| ـ آلپورت ……………………………………………………………………… 27 | ||
| ـ یونگ ………………………………………………………………………… 30 | ||
| ـ هیوم ………………………………………………………………………….. 35 | ||
| ـ فروید ………………………………………………………………………… 42 | ||
| علل گرایش به دین ……………………………………………………… 47 | ||
| پیامدهای گرایش به دین ………………………………………………… 50 | ||
| ـ جیمز…………………………………………………………………………… 51 | ||
| | ||
| تجربة دینی ……………………………………………………………………… 59 | ||
| تعارض علم و دین ……………………………………………………………… 60 | ||
| کثرت‌گرایی دینی ……………………………………………………………… 68 | ||
فصل دوم | ||
| تعریف تجربة دینی ……………………………………………………………… 76 | ||
| پیشینة تاریخی تجربة دینی …………………………………………………… 79 | ||
| اقسام تجربة دینی ……………………………………………………………… 83 | ||
| دیدگاههای مختلف در مورد انواع تجربه‌های دینی ………………………… 86 | ||
| ـ تجربة دینی نوعی احساس است ………………………………………… 86 | ||
| ـ تجربة دینی نوعی تجربة مبتنی بر ادراک حسی است ………………… 95 | ||
| ـ تجربة دینی ارائه نوعی تبیین مافوق طبیعی است ……………………… 98 | ||
| نمونه‌های تجربة دینی ………………………………………………………… 104 | ||
| آیا تجربه‌های دینی هستة مشترکی دارند …………………………………… 118 | ||
| تجربه‌های عرفانی ……………………………………………………………… 120 | ||
| ـ آیا تجارب عرفانی معرفت‌زا است ……………………………………… 131 | ||
| | ||
| آیا تجربة دینی می‌تواند اعتقاد دینی را توجیه کند ………………………… 135 | ||
| فصل سوم | ||
| نگاهی نقادانه به موضوع ……………………………………………………… 149 | ||
| ـ تقدم شرک بر یکتا پرستی………………………………………………… 164 | ||
| ـ موهوم پنداری باورهای دینی …………………………………………… 165 | ||
| ـ گناه نخستین………………………………………………………………… 166 | ||
| ـ خدای پدرگونه …………………………………………………………… 167 | ||
| ـ مفهوم جنسیت …………………………………………………………… 168 | ||
| ـ تعمیم ناروا ………………………………………………………………… 170 | ||
| فهرست منابع و مآخذ (فارسی) …………………………………………… 180 | ||
| فهرست منابع و مآخذ (انگلیسی) ………………………………………… 184 | ||
چکیده انگلیسی………………………………………………………………… 185 |