نحوه تجلی افکار و اندیشه های رضی در دیوان
برای شناخت و شناساندن شخصیتهای برجسته علمی، یکی از بهترین روشها بررسی آثار مکتوب آنان است که بازتاب آرا و اندیشه ها و تجلیگاه علم و دانش آنهاست از آنجائیکه شناخت دقیق افکار و اندیشه های هر یک از بزرگان می تواند چراغ روشنگری فراروی نسل جوان باشد ما را بر آن داشت تا برای تحقق این آرمان مقدس، دست به دامن آسمان پرستاره ی علم ادب ببریم تا چراغی برگیریم.
لذا در این کهکشان، ستاره ای را رصد کردیم که هرچند غبار غرض ورزی وجهل آمیخته با گذشت زمان، چهره ی عالمتاب او را تا حدودی پوشانده است و آنگونه که شایسته شخصیت او بوده برای جهان علم و ادب شناخته نشده است.
وی شخصیت بی نظیری است که با داشتن مناصب فقاهت و زعامت و نقابت علویان و مناصب مختلف سیاسی، هیچگاه شیفته مظاهر و زخارف دنیوی نشد و لذا بواسطه ی اتصال به حقیقت هستی، اهل دل بود. عاطفه ی سرشار، روحیه ی حساس، وقریحه ی وقاد او باعث گردید که برای بیان حقایق و ثبت وقایع سلاح قدرتمند خود را بکار گیرد و در جهت تحقق اهداف و آرمانهایش گوش به ندای دل دهد که نتیجه آن اشعار نغز و دلنشین و سخنان زیبای اوست که دیوان شعری با چنین گلهایی فراهم آورد. با توجه به اینکه دیوان اشعار این نادره ی دوران بازتاب اندیشه های عمیق و آئینه ی تمام نمای سلوک عرفانی اوست ایجاب می کند که برای شناسایی اندیشمند فرزانه و شاعر گرانمایه، دیوان اشعار او را درکنار آثار گرانبها و ارزشمند فقهی و کلامی اش کاملاً مورد نقد و بررسی علمی و ادبی قرار گیرد.
اهداف: لذا در این کار تحقیقی هدف ما بر آن بوده است که آرا و اندیشه های یگانه ی دوران را از میان اثر ارزنده ی ادبی اش( دیوان اشعار) مورد ارزیابی و نقد بررسی قرار داد تا از میان اشعار به بازخوانی نظریات و افکار عالمانه ی « شاعر فقیه» بپردازیم. بنابراین در شناخت ابعاد شخصیتی این ادیب گرانقدر نیازمند آن هستیم که پاسخ های قانع کننده ای در قبال پرسش های زیر داشته باشیم:
1- نحوه ی تجلی افکا رو اندیشه های رضی در دیوان چگونه بوده است؟
2- تأثیر شریف رضی بر ادبای پس از خود و ادبیات عرب به چه میزان بوده است؟
3- جلوه های انتساب به دودمان علوی و میزان تأثیر آن بر شخصیت وی چقدر می باشد؟
4- گردآورنده نهج البلاغه واقعاً کیست؟ و تأثیر آن بر ادبیات عرب چگونه و تا چه اندازه ای بوده است؟
فرضیه ها:
با توجه به اینک رضی یک فقیه برجسته و آشنا به ظرایف علوم اسلامی است ولی اشعار خود را مرکب اندیشه های علمی و ادبی و مباحث فلسفی قرارداده و برای بیان مقاصد وتشریح مسائل علمی و عملی بهره های فراوان از آن برده است و در هر جائی که نیاز بوده به طرح مباحث اخلاقی و مبانی فلسفی انسان شناسی و معادشناسی پرداخته است. سبک منحصربه فرد او در هجویات نمونه ی بازر اخلاق اسلامی است. و یا غزلهای عاری از وصف« می» و توصیف نوازندگان و خوانندگان زیباروی، حاکی از محتوای مکتب و تعالیم عرفانی وی است.
وی با تأسیس اولین دانشگاه مدرن علوم اسلامی و تربیت شاگردان فاضل و فقهای نامداری چون شیخ طوسی(ره) و نگارش و گردآوری کتاب گوهربار
« نهج البلاغه» تأثیر انکارناپذیری بر ادبیات جهان اسلام و عرب و ادبای پس از خود برجای گذاشت. لذا او با این اقدام خدمت ارزنده ای به جهان ادبیات و علم و اندیشه ی بشری نمود. ولی کار پرثمر او دچار تردید واقع شده و در برخی از محافل سخن از گردآورنده و یا نگارنده نهج البلاغه به میان می آید که او واقعاً کیست؟
ما نیز د راین مجموعه با توجه به اسلوب نگارش نهج البلاغه و تطبیق آن با سبک نوشتاری رضی در کتابهای ماندگارش و با بیان دلایل وشواهد و قرائن ثابت نمودیم که افتخار گردآوری نهج البلاغه همچنان برای رضی بوده و خواهد بود.
انتساب رضی به خاندان علوی وشرافت ذاتی این خاندان باعث گردید که نیروی عجیبی در رضی بوجود آید و چنان مقتدرانه پا به عرصه گذاشت ک در مطالبه ی علنی حقوق خانوادگی خویش در امر خلافت از هیچ مقامی و منصبی هراس به دل نداشت و لذا جسورانه خلیفه ی عباسی را مورد خطاب قرار می دهد و گاهی هم خواسته های قلبی خود را در قالب ستایش پدر به منصه ی ظهور می رساند.حتی برای ابراز انزجار از خلافت عباسی به خلیفه ی فاطمی که در جد و مرام تا اندازه ای با او مشترک بوده اظهار علاقه و محبت می کند.
مرثیه های رضی هم از این خواسته ی او خالی نیست و شاید اوج قدرت او در نکوهش خلافت اموی و عباسی باشد. وی در ضمن سوگنامه های حضرت سیدالشهداء(ع) با شیوه ای نو، به بیان وقایع تاریخی و ستم های قدرتمندان غاصب می پردازد.
محتوا:
پایان نامه ی حاضر در قالب دو باب تدوین شده است که در باب اول به بررسی اوضاع اجتماعی و ادبی قرن چهارم پرداخته که در این فصل علاوه بر بررسی اوضاع سیاسی و اجتماعی، به نقش آل بویه در حرکت فکری و فرهنگی قرن چهارم و مظاهر فرهنگی و ادبی این قرن در قالب محصولات فرهنگی نظیر: شعر، نثر، نقد و علم لغت می پردازد.
در فصل دوم این باب به بررسی زندگی نامه ی سیدرضی از ولادت تا وفات می پرازد که در این میان به شجره نامه ی او ، پدر، مادر، و فرزندان بطور کامل توجه شده است و مطالب مفصلی را در باره مقام و منزلت پدرش سیدابواحمد موسوی و نقش اصلاح گرانه ی او در جامعه آن روز و وساطت میان خلفا و سلاطین و بزرگان آورده ایم و در ضمن نکاتی هم درقالب همین بحث درباره ی خصوصیات اخلاقی او بیان کردیم.
در ادامه ی سخن از اساتید و مشایخ رضی و تربیت یافتگان مکتب او و نقش مجتمع عظیم علمی، فرهنگی «دارالعلم» در نهضت فکری و تأسیس مجامع شبیه به آن بطور مفصل بحث شده است. رضی در کنار مناصب و مشاغل رسمی و اشتغال کامل، دست از تدریس و تألیف برنداشت و لذا علاوه بر بیان اسامی تألیفات و فعالیتهای علمی و بررسی شاگردان از اثربسیار ارزشمند او« نهج البلاغه» هم غافل نشده و لذا به بررسی نگاره ها و پژوهش های صورت گرفته در زمینه ی نهج البلاغه و پاسخ به شبهات مطرح شده درباره ی متن و گردآورنده آن نیز پرداخته ایم.
در باب دوم که به موضوع اصلی تحقیق مرتبط می شود به بررسی ونقد دیوان اشعار رضی و نسخه های خطی کتابخانه های ایران و جهان می پردازد و دیوان اشعار او را از جهت محتوایی با استفاده از مفاهیم و مضامین وموضوعات قصاید مورد نقد کامل قرار می دهد.
این باب از شش فصل به ترتیب موضوعات شعری و حجم آنها تدوین یافته است که در هرکدام از این فصول، با طرح مباحثی به بیان ابعاد و ویژگی ها و ساختار و موضوع و مضامین قصاید دیوان و قالبهای شعری پرداخته ایم که عبارتند از: مدایح، رثا و سوگنامه ها، فخرو حماسه، غزلیات و حجازیات، هجویه ها و پند و اندرزهای حکیمانه.
لازم به یادآوری است که در هر فصل به تناسب نیاز به شرح و ترجمه ی برخی قصاید و غزلیات نیز اهتمام تمام صورت گرفته است.
رضی با سرودن ترانه های سرزمین یار(حجازیات) به همه ی دلسوختگان عاشق و عاشقان دلسوخته فهماند و نشان داد که می توان بی آنکه آلوده ی ناپاکی و فساد شوند در مسیر عشق الهی قدم بردارند؛ و در حقیقت از عشق زمینی راهی به وسعت هستی بسوی معشوق اصلی گشود. او ثابت کرد که می توان شب را درکنار محبوب بسر برد بی آنکه به گناه آلوده شد. رضی با طرحی ابتکاری در هجویات بی آنکه متعرض عیوبی شود که احساسات را جریحه دار می سازد، دست به روشی زد که در آن از روش هجویات برای اصلاح اخلاق ناپسند و رفتار زشت مخاطب استفاده نمود. وی عیبهای اشخاص را متذکر می شود نه اینکه متعرض آبروی او شود بلکه وضعیتی پیش آید که خود شخص به اصلاح خویش بپردازد.
رضی که خود حکیم وارسته است لذا در انتظار فرصتهایی است که درهای حکمت را نثار افراد ومخاطب خویش کند. به حق باید گفت که رضی شایسته ی القابی چون« اشعر قریش» و« رائدالعفاف» است.
پیشینه ی بحث:
هر چند که در زمینه ی آثار علمی و ادبی رضی تحقیقاتی صورت گرفته است ولی در مقایسه با شعرای همردیف و همطراز او بسیار اندک است. و شاید یکی از دلایل اصلی آن نبودن منابع کافی در زمینه ی نقد آثار ادبی وی و یا عدم دسترسی آسان به کتابهای اوست و شاید هم مفقود بودن خیلی از آثار وی باشد. ولی با وجود همه ی کمبودها، کارهای قابل توجهی انجام شده است که در جای خود قابل تقدیر و امتنان می باشد. از جمله ی کارهای صورت گرفته، پایان نامه های دانشگاهی است که با وجود همه مشکلات در راه شناخت و نقد زندگی سیدرضی، تلاشهای پسندیده ای کرده اند. ولی به تناسب موضوع تحقیق به بررسی بخشی از زوایای علمی و ادبی پرداخته شده و غالب تألیفات حوزوی نیز با بررسی محوریت نهج البلاغه موضوعات گوناگون با جنبه های فقهی و کلامی او را مورد توجه قرار داده اند.
باب اول
اوضاع سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و ادبی
دوران سید رضی
فصل اول:
بخش اول : اوضاع سیاسی و اجتماعی و ادبی
شکوفایی ادب عربی در عصر و دوران حکومت چندین قرن عباسیان در تاریخ اسلام از جایگاه بسزایی برخوردار است ودستآوردهای این دوران بر هیچ صاحبنظر منصفی پنهان و ناشناخته نیست ولی امپراطوری عظیم عباسیان با تمام توان و قدرتی که داشت بالاخره دوران اقتدار و عظمتش به سرآمد و دستگاه عظیم خلافت با همه ی شکوه و جلال ظاهری اش دچار ضعف و ناتوانی شدید گردید و خلفا دیگر آن نفوذ و قدرت سابق را نداشتند. اختلافات داخلی در ارکان قدرت و نفوذ و فشار قدرتهای رقیب و خارجی چون ایرانیان، فاطمیان، و ... باعث ناتوانی خلفا و در نتیجه سلب اختیار از آنان شد. با پیروزی دیلمیان و نفوذ در بغداد، از خلیفه ی عباسی جز نام و تشریفات ظاهری و گاهی مذهبی چیزی باقی نمانده بود؛ و در حقیقت قدرت مطلقه در حوزه ی حکومت امپراطور عظیم عباسیان در دست سلاطین آل بویه که به میل خود و به تناسب شرایط خلیفه ای را عزل می کردند و خلیفه ی دلخواه خود را بجای او برمی گزینند. نیمه دوم قرن چهارم شاهد وقایع بسیار بزرگی بود که در خلافت فرسوده ی عباسیان تأثیرات بسزایی داشت. این دوره که بنام «عصر دویلات» نیز معروف شده است، قدرت سیاسی عباسیان تقریباً به چند بخش تقسیم گردید که هر یک دولتهای کوچکی بودند که در حفظ حاکمیت خود همیشه با یکدیگر در ستیز و کشمکس بودند که مهمترین آنها عبارت است از: عباسیان در عراق، فاطمیان در شمال آفریقا، آل بویه در عراق و ایران، حمدانیان در حلب و موصل، امویان در اندلس، غزنویان در هند وافغانستان، سامانیان در بخارا، آل زیار در گرگان، عقیلی ها در موصل، و خاندان شاهین در بطائح و برخی از قبایل عرب نیز بر اطراف عراق و شام سلطه یافته بودند. علاوه بر آن تهاجم های رومیان بر مرزهای سرزمینهای اسلامی وزدوخوردهای قرمطیان عراق نیز وجود داشت. [1]
از وقایع مهم این قرن درواقع روی کارآمدن دولت آل بویه در عراق و ایران است که حتی به نام آنان سکه کردند.[2]
با سرکارآمدن دولتهای متعدد تحولات گسترده ای در سرزمینهای اسلامی بوجود آمد چنانچه اشاره کردیم دائماً بین این دولتهای کوچک اختلافات و کشمکش بود که نمود اصلی این اختلافات به جهت اختلاف مذهبی در ایام برگزاری حج ابراهیمی بود و گاهی منازعات چنان اوج می گرفت که باعث می شد برخی از کاروانهای وابسته به دیار مورد مناقشه آن سال به مراسم حج نبایند و عملاً مانع آنها می شدند و از طرفی اختلافات میان آنها موجب گردید که به علت عدم تسلط کافی به راهها، راهزنان و دزدان حرفه ای زیادی وجود آیند که راه کاروانیان را می بستند و تمامی دارائیهای آنان را به غارت می بردند.
از میان همه دولتهای مذکور، تا اندازه ای دولت فاطمیان مصر د ر بلاد مقدسه ی مکه ی مکرمه و مدینه ی منوره از قدرت نفوذ قابل توجهی برخوردار بودند و اکثراً به نام آنان خطبه خوانده می شد. حتی« القادر بالله عباسی برای فرستادن کاروان عراقی به مکه ی مکرمه در سال 396 هجری از ابوالفتح کاردار فاطمینان در مکه اجازه گرفت و او هم به شرط ایراد خطبه به نام فاطمیان به آنها اجازه داد و خلیفه ی عباسی نیز پذیرفت.»[3]
در ضعف خلافت و خلفای عباسی همین کافی است که آنها حتی اختیار انتخاب وزیر و وکیل را نیز برای خود نداشتند؛ این در شرایطی بود که سلاطین آل بویه هرکسی را که می خواستند عزل ونصب می نمودند. ضعف خلفا در اصل از زمان المقتدر آغاز شد که در زمان خلافت بیش از سیزده سال نداشت، و آنچنان خلفا ناتوان شدند که خلیفه ای چون «المستکفی» و «الطائع» را از تخت پائین کشیدند و عمامه ی آنها را بر گردنشان پیچیدند و با وضعیت فضیحت بار و تحقیرآمیزی به زندان بردند. اما آل بویه خود نیز از آفت قدرت و ثروت در امان نماند و لذا پس از مدتی برای تصاحب قدرت یا افزایش قدرت و ثروت به جان هم افتادند. اولین طمع کار خاندان بویه عضد الدوله بود که برای افزایش سلطه و نفوذش به ملک پسر عمویش بختیار( عراق) حمله کرد و پس از پیروزی ابن بقیه وزیر بختیار را به پای فیل بستند و پس ازمرگش چندین روز به دار آویختند.[4]
از میان خاندان آل بویه صمصام الدوله نیز چندان اقبال خوبی نداشت و مورد تهاجم سپاه ایرانی به فرماندهی برادرش شرف الد وله قرار گرفت که ناچار به واگذاری تخت و تاج به وی شد بعد از وفات شرف الدوله برادرش بهاءالدوله زمام حکومت را بدست گرفت و خانواده و بستگانش تلاش زیادی کردند، تا قدرت را از چنگ او خارج سازند، ولی موفقیتی به دست نیاوردند. بنابراین بهاءالدوله از سال 379 هـ. تا سال 403 هجری نزدیک به بیست وچهار سال سلطان بلامنازع عراق بود[5].
رضی از زمان عزالدوله بختیاربن معزالدوله که هشت سال بیشتر نداشت تا زمان سلطان الدوله یعنی سال 406 هجری در چنین اوضاع و احوال سیاسی بزرگ شد؛ و از زمان زندانی شدن پدرش وارد عرصه سیاست گردید و همین امر انگیزه ی او را در ایجاد ارتباط با خلفای عباسی وسلاطین آل بویه تقویت نمود و لذا طرح رابطه ی دوستی با خلفایی چون «الطائع لله» و «القادر بالله» پی ریزی کرد. آغاز رابطه اش با الطائع لله مقارن با دستگیری و زندانی شد. رضی برای شروع، اولین ستایش نامه ی خود را در ستایش الطائع با این قصیده و مطلع شروع نمود:
أغارُ عَلی ثََراکَ مِنََ الرّیاحِ |
| و أسألُ عَن غَدیرکَ و المِراحِ[6] |
ستایش و مرایح الطائع همچنان ادامه یافت تا اینکه از خلافت برکنار شد و حتی غمنامه های ستایش آمیزی پس از برکناری نیز تا زمان مرگ الطائع ادامه داشت که همین کارباعث شد که القادر به اخلاص و وفاداری او پی برد و به دوستی و رابطه ی خالصانه ی او یقین پیدا کرد و لذا مقدمه ی روابط آنها گردید. دوره ی القادربالله تقریباً دوره ی فعالیتهای پرشتاب سیاسی رضی بحساب می آید. رضی در معادلات سیاسی این را بخوبی دریافته بود که خلفاء قدرت چندانی ندارند بلکه گردانندگان اصلی خلافت و مملکت پادشاهان و وزرای آل بویه است؛ بنابراین نوک پیکان روابط را متوجه دربار دیلمیان نمود. و حتی با اینکه ارتباطش با القادر در حد تعارف و تشریفات بود پس از قرابت و پیوند با بهاءالدوله روابط میان او والقادر نیز به شدت قوت گرفت.
در همین زمان با مساعد شدن اوضاع به نفع رضی و علویان و قدرت گرفتن رضی و حمایت شدن از جانب دولت شیعه مذهب آل بویه، فرصت برای ابراز اهداف و آرمانهای درونی اش مناسب شد و لذا علناً و بدون واهمه خواسته ی دیرینه اش را در خطاب به القادر در قصیده ی:
عطفاً امیرالمؤمنین فانّنا |
| فی دَوحَة العلیاء لانتفرّقُ [7] |
صراحتاً بیان کرد که به دنبال آن و با سرودن بیت« إلا الخلافة....» القادر چنین گفت: «علی رغم اَنف الشریف» یعنی برخلاف میل رضی چنین نیست و اکنون خلیفه من هستم. لذا این مسئله نشان از تضاد و اختلاف آشکار آنها دارد که برگرفته از قدرت و نفوذ رضی در ارکان قدرت می باشد.
در این زمینه یکی از کارهای بسیار حساس و آشوب برانگیز رضی اظهار علاقه و محبت به خلیفه ی فاطمی است که حتی چندین بار تصمیم به ترک بغداد گرفت تا به دیاری برود که« خلیفه علوی» در آنجا حکمرانی می کند خلیفه ای که با رضی هر دو از نژاد علی و پیامبر هستند.[8]
1- ابن جوزی و المنتظم مطبعة دارالمعارف الطبعه الاولی حیدرآباد 1939 ج 70 ص 69 و ا لکامل ابن اثیر دارصادر دار بیروت 1966
1.- تاریخ آداب الغة العربیه جرجی زندان دار مکتبه الحیات الطبقه الثانیه بیروت 1978 م 2/224
2- ابن اثیر الکامل 7/204
1.وی همان کسی است ه الانباری قصید ی مشهورش را درباره وی سرود
عبدالفتاح الحلو مقدمه ی تحقیق دیوان الشریف الرضی الجمهوریه العراقیه وزارة الاعلام، الطبعة الاولی
2. عبدالفتاح الحلو مقدمه ی تحقیق دیوان الشریف الرضی الجمهوریه العراقیه وزارة الاعلام، الطبعة الاولی 1977 م
1.- دیوان رضی 1/240 و مقدمه دیوان رضی عبدالفتاح الحلو 1/281
2.- همان منبع 2/39 از قصیده« لمن الهروج تهز هن الأینق....»
1.- دیوان رضی 2/576 المنتظم ابن جوزی ج 7 /ص 381
مامقامی علی الهوان و عندی مقول صارم و أ نف حمی
البس الذل فی دیار الأعادی و بمصر الخلیفه العلویی
من أبوه أبی و مولاه مولا ی إذا ضامنی البعید القصی
لن عرقی بعرقه سیداالنا س جمیعاً محمد و علی
بررسی افکار و احوالات امین الدوله
میرزا علی خان معروف به امین الدوله به سال1260هجری قمری(1222هجری شمسی)در تهران متولد شد. وی فرزند میرزا محمدخان مجدالملک (سینکی لواسانی) که وی خواهر زاده میرزا آقا خان نوری دومین صدراعظم ناصر الدین شاه بوده است.
امین الدوله خط و انشاء را از پدر آموخت، مقدمات زبان عربی را در تهران آموخته بود. و در سفری که همراه پدر به بغداد رفت به تکمیل زبان عربی و آموزش زبان ترکیبی اسلامبولی پرداخت وقتی پدرش مجد الملک به کارپردازی آذربایجان منصوب شد همراه پدر بود. و در آنجا زبان فرانسه را آموخت و همان وقت به آموزش ترکی آذربایجان مشغول شد.
پس از مراجعت از بغداد و خدمت در حضور شاه نیابت اول وزارت خارجه در سن نوزده سالگی به او داده شد ضمن نیابت اول جزء پیشخدمتان خاصه شاه گردید و مفتخر به لقب منشی حضور تا سال1290 ، در سال 1288 مسئولیت چاپارخانه های دولتی (پست خانه) به وی محول شد. دو سال بعد ملقب به امین الملک گردید و احراز وزارت رسائل (ریاست دفتر مخصوص شاه) را اخذ نمود. در اولین سفر ناصر الدین شاه به همراه او بود ولی از آلمان برگشت. به خاطر پشتکاری که داشت در سال 1294 متصدی امور ضرابخانه دولتی تبریز (علاوه بر شغلهای قبلی) به وی داده شد. یکسال بعد سفیر مخصوص شاه به ایتالیا جهت تسلیت مرگ ویکتور امانول شد. به دلیل لیاقت و امانتی که از ایشان آشکار شد وزارت وظایف و اوقاف نیز بر سایر مشاغل او افزوده گشت. در سال 1299 ملقب به امین الدوله کرد و در سال 1304 منصب ریاست مجلس وزراء و دارالشوری کبری که اعظم مناسب دولتی است به وی محول شد. در سه سفر ملتزم در رکاب ناصرالدین شاه بود، بعد از یک دوره حدودا ده ساله و دوری از سیاست مجددا توسط (مظفرالدین شاه) به پیشکاری و وزارت آذربایجان و حامل فرمان و ششمین ولیعهدی برای محمدعلی میرزا شد و در آنجا نیز اقدامهای فرهنگی انجام داد از جمله افتتاح مدرسه رشدیه . در سال 1314 به دستور شاه به تهران آمد. به وی پستهای زیادی پیشنهاد شد و مدتی وزیر اعظم شد و 5 ماه بعد صدراعظم شد (16 صفر یا 15 محرم 1316) 5-1314 وی ناصر الملک را به عنوان وزارت مالیه انتخاب نمود ، همچنین وی هیئت بلژیکی را جهت اقدامات اصلاحی مالی به ایران فراخواند. در سال 1314 بر اثر فشارهایی که به وی از دربار و مخالفین وارد نمود مجبور به استعفا از صدارت شد با برکناری وی ناصر الملک نیز برکنار گردید. و چون از صدارت معزول شد به زیارت مکه رفت مدتی در لشت نشای رشت اقامت نمود تا اینکه شاه او را از ایران اخراج نمود (به داغستان) رفت و او در هنگام سفر به اروپا نامه های انتقادآمیزی به شاه نوشت پس از مدتی دوری دوباره مظفرالدین شاه نامه محبت آمیز، به وی می نویسد و او به گیلان برمی گردد تا اینکه در لشت نشا در سال 1322 برابر با 1283 هجری شمسی فوت می کند.
امین الدوله از جمله رجال برجسته عصر قاجار به شمار می رود به طوری که افکار و اندیشه های او در تحولات داخلیو خارجی ایران تاثیر زیادی داشته است. در مورد او قضاوتهای متناقض فراوانی ارائه شده است به طوری که از وی دو شخصیت متفاوت یعنی اصلاح طلب و محافظه کار ساخته اند. نظر به اهمیت شخصیت امین الدوله بر آن شدیم تا با یک بررسیعمیقو علمی به دور از هر گونه غرضورزی، هویت واقعی وی را برای صاحبان فکر و اندیشه معرفی نماییم.
فهرست مطالب
چکیده | 1 |
مقدمه | 2 |
کتاب شناسی | 3 |
بخش اول - زندگی نامه امین الدوله فصل اول - شرح حال میرزا علی خان امین الدوله از تولد تا ورود به دربار 1- کودکی و نوجوانی میرزا علی خان امین الدوله 2- مجد الملک پدر امین ادوله 3- کسانی که القاب امین الدوله کسب نموده اند. | 18 19 19 34 36 |
فصل دوم – زندگی سیاسی امین الدوله( اوضاع سیاسی - اجتماعی، اقتصادی ) 1- امین الدوله و واقعه رژی 2- سلطنت مظفرالدین شاه 3- امین الدوله و پیشکاری آذربایجان 4-وزارت اعظمی امین الدوله 5- امین الدوله و فراماسونری فصلسوم– عملکرد سیاسی امین الدوله 1- سیاست داخلی 2- امین الدوله و روحانیون 3- سیاست خارجی 4- روس و انگلیس 5- گروگذاری بنادر جنوب | 37 37 45 46 47 52 56 56 56 60 61 65 |
بخشدوم– اقدامات امین الدوله فصل اول- اقدامات اقتصادی 1- اصلاحات مالی و تفکر استقراض 2- تشکیلات پستی در دوره ناصرالدین شاه 3- ریاست میرزا علی خان منشی حضور در پست (دوره اول از سال 1288-1290 هجری قمری ) 4- تاریخچه پیدایش سانسور در پست خانه و کناره گیری میرزا علی خان امین الدوله ازکار پستخانه 5-دورهدومریاستامینالملک(امین الدوله از1292-1294هجری قمری ) 6-تاثیر پست خانه در روند اصلاحات جامعه ایران 7- شرح مختصری از خدمات پست خانه در جنبش مشروطیت 8- گمرکات 9- کارخانه قند 10- پارک امین الدوله فصل دوم – اقدامات فرهنگی 1- مدارس رشدیه 2- نهضت مدارس جدید 3- تشکیل انجمن ها 4- ادبیات سیاسی | 67 67 68 75 79
82
83 84 85 87 90 91 95 95 99 102 104 |
بخش سوم– رابطه امین الدوله با رجال فصل اول – امین الدوله و دیگران 1- رابطه امین الدوله با میرزا ملکم خان 2-رابطه امین الدوله و مشیر الدوله 3- رابطه امین الدوله با جعفر قلی میرزا ملک فصل دوم – دیدگاه نویسندگان درباره امین الدوله 1- دیدگاه اعتماد السلطنه 2- دیدگاه حسین قلی خان نظام السطنه مافی خصوص امین الدوله 3- دیدگاه میرزا مهدی خان ممتحن الدوله 4- دیدگاه افضل الملک 5- دیدگاه ملک الشعرای بهار 6-دیدگاه عبدالحسین نوایی فصل سوم–مقایسه ی بین شخصیت امین الدوله وامین السلطان 1- امین السلطان 2- امین الدوله 3-سفرهای امین الدوله و مقایسه آن با امین السلطان فصل چهارم – عزل 1- عزل و فوت امین الدوله 2- فوت امین الدوله فصل پنجم- آثار مکتوب 1-خاطرات سیاسی میرزا علی خان امین الدوله 2- سفرنامه مکه 3- شیوه نگارش امین الدوله بخش چها رم– افکار و عقاید امین الدوله فصل اول – تاریخچه اصلاحات در ایران 1- اقدامات کلی 2- سیر نوگرایی در ایران
3- عباس میرزا 4- امیر کبیر 5- میرزا حسین خان سپهسالار فصل دوم – اندیشه ها واقدامات 1- تاثیر افکار غرب در اندیشه امین الدوله 2- زمینه فکری و خصوصیات اخلاقی 3- دیدگاه امین الدوله در خصوص نظام حکومت 4- دیدگاه امین الدوله در خصوص راهکارهای نجات ایران 6- دیدگاه امین الدوله در خصوص امتیازات 7- دیدگاه امین الدوله در خصوص اصلاحات 8- دیدگاه امین الدوله در خصوص اقتصاد 9- دیدگاه امین الدوله در خصوص قشون و ارتش فصل سوم اخلاف و بازماندگان 1-- فرزندان 2-میرزا محسن خان امینی ( امین الدوله ) 3- اشرف الملوک فخر الدوله 4-سرلشکر حسن امینی مجدی 5- دکتر علی امینی 6- ابوالقاسم امینی 7- سرتیپ محمود امینی | 107 108 108 112 114 120 120 124 125 126 128 128 130 130 133 136 140 140 144 145 145 150 153 155 156 156 156
157 159 161 164 164 165 174 176 177 177 180 181 183 183 183 184 185 186 189 190 |
نتیجه گیری | 192 |
منابع و مآخذ | 198 |
پیش بینی افسردگی بر اساس افکار ناکارآمد و فراشناخت در نواجوانان
هدف پژوهش حاضر، پیش بینی افسردگی براساس افکار ناکارآمد و فراشناخت در نوجوانان بود. 600 نفر ) 150 پسر پایه دوم، 150 پسر پایه سوم، 150 دختر پایه دوم و 150 دختر پایه سوم(از دانش آموزان دوره راهنمایی شهر محمودآباد که در سال تحصیلی 90-89 تحصیل می کردند،به روش خوشه ای تصادفی به عنوان نمونه انتخاب شدند.گردآوری داده ها،به کمک پرسشنامه های نگرش ناکار آمد ،فراشناخت کودکان و خودسنجی افسردگی انجام شد.داده های آماری با بهره گیری از تحلیل عوامل و ضریب آلفای کرونباخ برای بررسی ساختار و اعتبار پرسشنامه ،ضریب همبستگی پیرسون، و تحلیل رگرسیون چندگانه مورد تحلیل قرار گرفت در موردسنجش اعتبار و روایی پرسشنامه فراشناخت نتایج نشان داد پرسشنامه فرا شناخت از روایی برخوردار و ثبات درونی پرسشنامه از ضریب آلفای کرونباخ 69/0 محاسبه شد که نشان دهنده این است که میزان پایایی پرسشنامه در حد متوسط است.
در مورد اعتبار و روایی پرسشنامه افکار ناکارآمد نتایج نشان داد پرسشنامه افکار ناکارآمد از روایی برخوردار و ثبات درونی پرسشنامه از ضریب آلفای کرونباخ 74/0 محاسبه شد که نشان دهنده این است که میزان پایایی پرسشنامه در حد بالایی است . نتایج تحلیل رگرسیون نشان داد عوامل فراشناختی ،پیش بینی کننده افسردگی می باشند .در زمینه پیش بینی افسردگی توسط فراشناخت و افکار ناکارآمد نتایج نشان داد افکار ناکارامد و فراشناخت توانایی پیش بینی افسردگی در فرد را دارند .
کلید واژه ها:افکارناکارآمد، فراشناخت،افسردگی
فهرست مطالب
فصل اول: مقدمه
1-1- کلیات .............................................................................................................................................. 2
1-2- بیان مساله....................................................................................................................................... 4
1-3-اهداف تحقیق.................................................................................................................................. 6
1-3-1- هدف کلی............................................................................................................................ 6
1-3-2- اهداف جزئی....................................................................................................................... 6
1-4- ضرورت و اهمیت تحقیق........................................................................................................... 6
1-5- سؤالات تحقیق.............................................................................................................................. 9
1-6- فرضیه های تحقیق................................................................................................................... 10
1-7- تعاریف متغیرها.......................................................................................................................... 10
1-7-1- تعاریف نظری متغیرها.................................................................................................. 10
1-7-2- تعاریف عملیاتی متغیرها............................................................................................... 11
فصل دوم: پیشینه پژوهش
2-1- مبانی نظری تحقیق................................................................................................................... 13
2-1-1- مقدمه.................................................................................................................................. 13
2-1-2- افسردگی............................................................................................................................ 13
2-1-2-1- افسردگی چیست................................................................................................. 13
2-1-2-2- اصطلاح افسردگی................................................................................................ 14
2-1-2-3- ملاکهای تشخیصی حملةافسردگی اساسی DSMIV............................... 15
2-1-2-4- نشانه های افسردگی .......................................................................................... 16
2-1-2-5- طبقه بندی ........................................................................................................... 19
2-1-2-6- شیوع ...................................................................................................................... 20
2-1-2-7- نظریه های افسردگی.......................................................................................... 21
2-1-2-7-1- عوامل بیولوژیک ...................................................................................... 22
2-1-2-7-2- نظریه های روانکاوی .............................................................................. 24
2-1-2-7-3- رویکرد شناختی بک .............................................................................. 25
2-1-2-7-4- نظریة درمان عقلانی ـ عاطفی (الیس)............................................... 28
2-1-2-7-5ـ نظریه های یادگیری ............................................................................... 28
2-1-2-7-6ـ رویکرد پردازش اطلاعات ....................................................................... 29
2-1-2-7-7ـ نظریة اسناد................................................................................................ 30
2-1-2-7-8-تفاوت افسردگی کودکان و بزرگسالان.................................................. 30
2-1-3- فراشناخت.......................................................................................................................... 33
2-1-3-1- تعریف فراشناخت................................................................................................ 34
2-1-3-2- مدل فراشناختی اختلالات روانشناختی:....................................................... 34
2-1-3-3- متغیرهای فراشناخت از دیدگاه ولز................................................................ 36
2-1-3-4- نظریه بروئر............................................................................................................. 42
2-1-4- افکار ناکارآمد................................................................................................................... 43
2-2- پیشینه تحقیقات انجام شده در ایران و جهان.................................................................... 49
2-2-1- پیشینه پژوهش ها در داخل کشور.................................................................................. 49
2-2-2- پیشینه پژوهش ها در خارج کشور................................................................................... 54
2-3- جمع بندی .................................................................................................................................. 58
فصل سوم: روش پژوهش
3-1- مقدمه.............................................................................................................................................. 64
3-2- نوع تحقیق..................................................................................................................................... 64
3-3- قلمرو تحقیق............................................................................................................................... 65
3-4- جامعه آماری................................................................................................................................. 65
3-5- نمونه و روش نمونه گیری........................................................................................................ 65
3-6- ابزار جمعآوری دادهها و روایی و پایایی آنها........................................................................ 66
3-6-1- مقیاس نگرش های ناکارآمد.......................................................................................... 66
3-6-2- مقیاس فراشناخت کودکان............................................................................................ 66
3-6-3- مقیاس خودسنجی افسردگی........................................................................................ 67
3-7- روش جمعآوری دادهها............................................................................................................. 68
3-8- روشهای تجزیه و تحلیل دادهها ........................................................................................... 68
فصل چهارم: نتایج
4-1- مقدمه............................................................................................................................................. 70
4-3- تحلیل روانسنجی پرسشنامه فراشناخت نوجوانان.............................................................. 76
4-3-1- بررسی روایی پرسشنامه فرا شناخت ........................................................................ 76
4-3-2- بررسی اعتبار پرسشنامه فرا شناخت ....................................................................... 80
4-4- بررسی اعتبار و روایی پرسشنامه افکارناکارآمد در نوجوانان............................................ 82
4-5- پیش بینی افسردگی براساس عوامل فراشناخت................................................................ 86
4-6- پیش بینی افسردگی براساس افکار ناکارآمد و فراشناخت.............................................. 88
فصل پنجم: بحث و نتیجهگیری
5-1- مقدمه............................................................................................................................................. 90
5-2- یافته ها ......................................................................................................................................... 90
5-3- محدودیتهای تحقیق................................................................................................................ 93
5-4-پیشنهاد ها .................................................................................................................................... 94
فهرست منابع
منابع فارسی ............................................................................................................................................ 95
منابع انگلیسی......................................................................................................................................... 100
پیوست ......................................................................................................................................................... 104
فهرست جداول
جدول 4-1- جنس آزمودنی ها................................................................................................................ 71
جدول 4-2- شغل پدر آزمودنی ها........................................................................................................ 72
جدول 4-3- شغل مادر آزمودنی ها......................................................................................................... 73
جدول4 -4- تحصیلات پدر آزمودنی ها............................................................................................... 74
جدول 4-5- تحصیلات مادر آزمودنی ها................................................................................................ 75
جدول 4-6- جدول واریانس تشریح شده.............................................................................................. 77
جدول4-7- ماتریس ساختار عاملی چرخش یافته.............................................................................. 79
جدول 4-8- پایایی پرسشنامه فراشناخت............................................................................................ 80
جدول 4-9- پایایی پرسشنامه فراشناخت به ازای حذف هر یک از سوالات............................. 81
جدول 4-10- پایایی هر یک از عامل های فراشناخت................................................................... 81
جدول 4-11- جدول واریانس تشریح شده........................................................................................... 82
جدول4-12- ماتریس ساختار عاملی چرخش یافته........................................................................... 84
جدول 4-13- پایایی پرسشنامه فکار ناکار آمد..................................................................................... 85
جدول 4-14- پایایی پرسشنامه افکار ناکار آمد به ازای حذف هر یک از سوالات................... 85
جدول شماره 4-15 بررسی رابطه افسردگی با باورهای فراشناختی و افکارناکارآمد................ 86
جدول شماره 4-16- پیش بینی افسردگی بر اساس عوامل فراشناخت..................................... 87
جدول شماره 4-17- پیش بینی افسردگی بر اساس افکارناکارآمد و فراشناخت..................... 88
فهرست نمودارها
نمودار(4-1) جنسیت آزمودنی ها............................................................................................................ 71
نمودار(4-2) شغل پدر آزمودنی ها........................................................................................................... 72
نمودار(4-3) شغل مادر آزمودنی ها......................................................................................................... 73
نمودار (4-4) تحصیلات پدر آزمودنی ها.............................................................................................. 74
نمودار (4-5) تحصیلات مادر آزمودنی ها............................................................................................... 75
بررسی افکار و احوالات امین الدوله
توجه :
شما می توانید با خرید این محصول فایل " قلق های پایان نامه نویسی (از عنوان تا دفاع)" را به عنوان هدیه دریافت نمایید.
چکیده
میرزا علی خان معروف به امین الدوله به سال1260هجری قمری(1222هجری شمسی)در تهران متولد شد. وی فرزند میرزا محمدخان مجدالملک (سینکی لواسانی) که وی خواهر زاده میرزا آقا خان نوری دومین صدراعظم ناصر الدین شاه بوده است.
امین الدوله خط و انشاء را از پدر آموخت، مقدمات زبان عربی را در تهران آموخته بود. و در سفری که همراه پدر به بغداد رفت به تکمیل زبان عربی و آموزش زبان ترکیبی اسلامبولی پرداخت وقتی پدرش مجد الملک به کارپردازی آذربایجان منصوب شد همراه پدر بود. و در آنجا زبان فرانسه را آموخت و همان وقت به آموزش ترکی آذربایجان مشغول شد.
پس از مراجعت از بغداد و خدمت در حضور شاه نیابت اول وزارت خارجه در سن نوزده سالگی به او داده شد ضمن نیابت اول جزء پیشخدمتان خاصه شاه گردید و مفتخر به لقب منشی حضور تا سال1290 ، در سال 1288 مسئولیت چاپارخانه های دولتی (پست خانه) به وی محول شد. دو سال بعد ملقب به امین الملک گردید و احراز وزارت رسائل (ریاست دفتر مخصوص شاه) را اخذ نمود. در اولین سفر ناصر الدین شاه به همراه او بود ولی از آلمان برگشت. به خاطر پشتکاری که داشت در سال 1294 متصدی امور ضرابخانه دولتی تبریز (علاوه بر شغلهای قبلی) به وی داده شد. یکسال بعد سفیر مخصوص شاه به ایتالیا جهت تسلیت مرگ ویکتور امانول شد. به دلیل لیاقت و امانتی که از ایشان آشکار شد وزارت وظایف و اوقاف نیز بر سایر مشاغل او افزوده گشت. در سال 1299 ملقب به امین الدوله کرد و در سال 1304 منصب ریاست مجلس وزراء و دارالشوری کبری که اعظم مناسب دولتی است به وی محول شد. در سه سفر ملتزم در رکاب ناصرالدین شاه بود، بعد از یک دوره حدودا ده ساله و دوری از سیاست مجددا توسط (مظفرالدین شاه) به پیشکاری و وزارت آذربایجان و حامل فرمان و ششمین ولیعهدی برای محمدعلی میرزا شد و در آنجا نیز اقدامهای فرهنگی انجام داد از جمله افتتاح مدرسه رشدیه . در سال 1314 به دستور شاه به تهران آمد. به وی پستهای زیادی پیشنهاد شد و مدتی وزیر اعظم شد و 5 ماه بعد صدراعظم شد (16 صفر یا 15 محرم 1316) 5-1314 وی ناصر الملک را به عنوان وزارت مالیه انتخاب نمود ، همچنین وی هیئت بلژیکی را جهت اقدامات اصلاحی مالی به ایران فراخواند. در سال 1314 بر اثر فشارهایی که به وی از دربار و مخالفین وارد نمود مجبور به استعفا از صدارت شد با برکناری وی ناصر الملک نیز برکنار گردید. و چون از صدارت معزول شد به زیارت مکه رفت مدتی در لشت نشای رشت اقامت نمود تا اینکه شاه او را از ایران اخراج نمود (به داغستان) رفت و او در هنگام سفر به اروپا نامه های انتقادآمیزی به شاه نوشت پس از مدتی دوری دوباره مظفرالدین شاه نامه محبت آمیز، به وی می نویسد و او به گیلان برمی گردد تا اینکه در لشت نشا در سال 1322 برابر با 1283 هجری شمسی فوت می کند.
امین الدوله از جمله رجال برجسته عصر قاجار به شمار می رود به طوری که افکار و اندیشه های او در تحولات داخلیو خارجی ایران تاثیر زیادی داشته است. در مورد او قضاوتهای متناقض فراوانی ارائه شده است به طوری که از وی دو شخصیت متفاوت یعنی اصلاح طلب و محافظه کار ساخته اند. نظر به اهمیت شخصیت امین الدوله بر آن شدیم تا با یک بررسیعمیقو علمی به دور از هر گونه غرضورزی، هویت واقعی وی را برای صاحبان فکر و اندیشه معرفی نماییم.
فهرست
عنوان مطلب | صفحه |
چکیده | 1 |
مقدمه | 2 |
کتاب شناسی | 3 |
بخش اول - زندگی نامه امین الدوله فصل اول - شرح حال میرزا علی خان امین الدوله از تولد تا ورود به دربار 1- کودکی و نوجوانی میرزا علی خان امین الدوله 2- مجد الملک پدر امین ادوله 3- کسانی که القاب امین الدوله کسب نموده اند. | 18 19 19 34 36 |
فصل دوم – زندگی سیاسی امین الدوله( اوضاع سیاسی - اجتماعی، اقتصادی ) 1- امین الدوله و واقعه رژی 2- سلطنت مظفرالدین شاه 3- امین الدوله و پیشکاری آذربایجان 4-وزارت اعظمی امین الدوله 5- امین الدوله و فراماسونری فصلسوم– عملکرد سیاسی امین الدوله 1- سیاست داخلی 2- امین الدوله و روحانیون 3- سیاست خارجی 4- روس و انگلیس 5- گروگذاری بنادر جنوب | 37 37 45 46 47 52 56 56 56 60 61 65 |
بخشدوم– اقدامات امین الدوله فصل اول- اقدامات اقتصادی 1- اصلاحات مالی و تفکر استقراض 2- تشکیلات پستی در دوره ناصرالدین شاه 3- ریاست میرزا علی خان منشی حضور در پست (دوره اول از سال 1288-1290 هجری قمری ) 4- تاریخچه پیدایش سانسور در پست خانه و کناره گیری میرزا علی خان امین الدوله ازکار پستخانه 5-دورهدومریاستامینالملک(امین الدوله از1292-1294هجری قمری ) 6-تاثیر پست خانه در روند اصلاحات جامعه ایران 7- شرح مختصری از خدمات پست خانه در جنبش مشروطیت 8- گمرکات 9- کارخانه قند 10- پارک امین الدوله فصل دوم – اقدامات فرهنگی 1- مدارس رشدیه 2- نهضت مدارس جدید 3- تشکیل انجمن ها 4- ادبیات سیاسی | 67 67 68 75 79
82
83 84 85 87 90 91 95 95 99 102 104 |
بخش سوم– رابطه امین الدوله با رجال فصل اول – امین الدوله و دیگران 1- رابطه امین الدوله با میرزا ملکم خان 2-رابطه امین الدوله و مشیر الدوله 3- رابطه امین الدوله با جعفر قلی میرزا ملک فصل دوم – دیدگاه نویسندگان درباره امین الدوله 1- دیدگاه اعتماد السلطنه 2- دیدگاه حسین قلی خان نظام السطنه مافی خصوص امین الدوله 3- دیدگاه میرزا مهدی خان ممتحن الدوله 4- دیدگاه افضل الملک 5- دیدگاه ملک الشعرای بهار 6-دیدگاه عبدالحسین نوایی فصل سوم– مقایسه ی بین شخصیت امین الدوله وامین السلطان 1- امین السلطان 2- امین الدوله 3-سفرهای امین الدوله و مقایسه آن با امین السلطان فصل چهارم – عزل 1- عزل و فوت امین الدوله 2- فوت امین الدوله فصل پنجم- آثار مکتوب 1-خاطرات سیاسی میرزا علی خان امین الدوله 2- سفرنامه مکه 3- شیوه نگارش امین الدوله بخش چها رم– افکار و عقاید امین الدوله فصل اول – تاریخچه اصلاحات در ایران 1- اقدامات کلی 2- سیر نوگرایی در ایران 3- عباس میرزا 4- امیر کبیر 5- میرزا حسین خان سپهسالار فصل دوم – اندیشه ها واقدامات 1- تاثیر افکار غرب در اندیشه امین الدوله 2- زمینه فکری و خصوصیات اخلاقی 3- دیدگاه امین الدوله در خصوص نظام حکومت 4- دیدگاه امین الدوله در خصوص راهکارهای نجات ایران 6- دیدگاه امین الدوله در خصوص امتیازات 7- دیدگاه امین الدوله در خصوص اصلاحات 8- دیدگاه امین الدوله در خصوص اقتصاد 9- دیدگاه امین الدوله در خصوص قشون و ارتش فصل سوم اخلاف و بازماندگان 1-- فرزندان 2-میرزا محسن خان امینی ( امین الدوله ) 3- اشرف الملوک فخر الدوله 4-سرلشکر حسن امینی مجدی 5- دکتر علی امینی 6- ابوالقاسم امینی 7- سرتیپ محمود امینی | 107 108 108 112 114 120 120 124 125 126 128 128 130 130 133 136 140 140 144 145 145 150 153 155 156 156 156
157 159 161 164 164 165 174 176 177 177 180 181 183 183 183 184 185 186 189 190 |
نتیجه گیری | 192 |
منابع و مآخذ | 198 |
پیوست ها و تصاویر | 208 |
تأملی در افکار و ایده ها و اشعار سه شاعر (نسیم شمال ،لاهوتی و میرزادة عشقی )
قسمتی از متن:
اوضاع سیاسی، اجتماعی ایران قبل از مشروطه
از سال 1157 که کریمخان زند در گذشت تا سال 1212که فتحعلیشاه بدرود زندگی گفت پنجاه واند سال بود، در این زمان کم در اروپا تکانهای سختی پیدا شده،و داستانهای تاریخی بیمانندی از شورش فرانسه ،پیدایش ناپلئون و جنگهای پیاپی آن،و جنبش توده ها و پیشرفت فن جنگ، پدید آمدن افزارهای نوین و مانند اینها روی داده ،و در نتیجه آنها دولتهای بزرگ و نیرومندی پیدا شده بود. کشور ایران از آن تکانها ودگرگونیها بی بهره مانده و نا آگاهانه با شیوه کهن خود بسر میبرد.
پادشاهان قاجار علاوه بر انکه خود کاری نمی کردند به دیگران نیز فرصت خدمت نمی دانند، در زمان محمد شاه ،میرزا ابوالقاسم قائم مقام ،وزیر کاردانی بود ولی محمد شاه او را کشت و جایش را به میرزا آقاسی داد. در زمان ناصر الدین شاه[2] ،میرزا تقی خان امیر کبیر به اداره وزیر کاردانی بود که در اداره امور شایستگیهای زیادی از خود نشان داد.ناصر الدین شاه او را کشت وبه جایش میرزا آقا خان نوری را نشاند. توده مردم نیز در ان عصر منشا هیچ اثری نبوده ،وجودشان کالعدم بود لکن چند اتفاق به ظاهر ساده برای اولین بار در پیشینه سیاسی ایران،پای مردم را نیز به میان کشید و آحاد مردم را وارد حیاط سیاسی تازه ای ساخت مردمی که از جور وظلم حکام داخلی و تعدی قدرتهای خارجی به تنگ آمده بودند،به یکباره در واقعه تحریم تنباکو وارد میدان سیاست شده ،با نظام حاکم در افتادند. و سرانجام با مبازرات پی در پی قادر به لغو آن شدند.
در سالهای پایانی حکومت ناصرالدین شاه امتیازات زیادی به بیگانگان داده شد که باعث ناخشنودی ملت از حکومت قاجاریان و آغاز مبارزاتی گردید که در نهایت منجر به صدور فرمان مشروطیت و تشکیل مجلس شورای ملی گردید.
پس از ناصرالدین شاه در سال 1275 نوبت شاهی به پسرش مظفرالدین[3] رسید.با وجود اینکه این شاه جربزه پدر ش را نداشت و امیدی به نیکی حال ایران به دست وی نمی رفت.اما نسبت به نابسمانی اوضاع اظهار همدردی و نیکخواهی می نمود، و از ناتوانی کشور و آشفتگی کارها سخن رانده نویدها می دادو مردم نیز که پس از واقعة تنباکو از نزدیک در جریان امور قرار گرفته بودند، از این سخنان خوشدل می گردیدند .پس از رسیدن به حکومت نیز با عزل میرزا علی اصغر خان اتابک (امین السلطان)از صدارت و تأسیس چند مدرسه مدرن به همکاری امین الدوله و برخی اقدامات دیگر ، پادشاهی اصلاح طلب نشان میداد.در بهار سال 1278 امین الدوله از کار برخاست و مجدداٌ امین السلطان صدر اعظم شد و در این زمان بود که اولین وام با سود پنج درصد از روسها گرفته شدو همچنین داستان گمرک وبکار گماردن بلژیکیان مطرح شد.مردم مظفرالدین شاه را ساده دل و ناتوان شناخته و همه بدیها را از میرزا علی اصغر خان اتابک می دانستند.این مرد افزار کارش خوشرویی با مردم و دلجوئی از هواداران خود و پول دادن به ملایان و دیگران بودو بدین ترتیب کار خود را پیش می برد،ولی سرانجام آن افزار کار کند گشت و کسانی به دشمنی برخاستند که پول نمی گرفتند و فریب نمی خوردند. بالاخره در اواخر شهریور 1282 بود که در اثر نارضایتی مردم اتابک از کار افتاد و عین الدوله بجای وی نشست.
عین الدوله بکار آغاز کرد،و چون در زمان اتابک یکی از نکوهندگان کارهای او بود مردم به او گمان نیک داشتند،اما کم کم بد رفتاری او نسبت به طلبه ها خبث نهادش را آشکار کرد و مردم به چگونگی رفتار عین الدوله و اندازه خود کامگی او پی بردند.
مهاجرت صغری
در زمان عین الدوله تصویری از نوز و دیگر بلژیکیان بدست افتاد که درآن زنان و مردان بزمی ساخته اند و هر یکی از مردان رختی از رختهای ایرانیان را برتن کرده،وخود نوز نیز به شیوة ملایان عبا به دوش انداخته.دو سال بعد که این عکس بدست علما افتاد ،بهبهاتی و پیروان او فرصت را غنیمت یافته ،به بدگویی برخاستند و چندین نسخه از روی آن چاپ کرده میان مردم پراکنده گردانیدند. در ظاهر افتادن نوز خواسته می شد اما هدف اصلی عزل عین الدوله بود.
در فارس نیز حکومت شاهزاده شعاع السلطنه بر دوش مردم سنگینی می کرد. در مشهد نیز حکومت آصف الدوله به همان میزان ستمگرانه بود، به دستور او عده ای از سربازانش به سمت زائران امام رضا (ع) آتش گشودند[4] و در تهران نیز هفت،هشت تن از تجار ، توسط علاءالدوله ، حاکم این شهر ، به اتهام افزایش قیمت شکر به چوب و فلک بسته شدند. در نتیجه تمامی این مظالم ، خاصه این اقدام آخر شمار عظیمی از تجار در مسجد شاه متحصن شدند و به فاصله کوتاهی ، تعداد زیادی از روحانیون به آنها پیوستند. پس از چند روز تحصن و سخنرانیهای کوبنده سید جمال الدین واعظ اصفهانی و صلاحدید آقایان طباطبائی و بهبهانی قرار بر این شد که همگی در زاویه مقدسه حضرت عبدالعظیم (ع)مجاور شوند. بدین ترتیب روز چهارشنبه شانزدهم شوال 1323 علما تهران به آنجا مهاجرت نمودند، که بعدها به مهاجرت صغری معروف شد. عین الدوله وقتی دید رشته امور از هم گسیخته شده و روز بروز بر تعداد مهاجرین افزوده می شود،بناچار برای آقایان پیغام فرستاد که یکنفر امین از طرف خودتان بفرستید که شفاهاً با شاه مذاکره نماید،مردم ابتدا برادر آقای طباطبایی را انتخاب کردند ولی وقتی متوجه رابطه نهانی او با عین الدوله شدند،برای سخنان او ارجی قائل نشدند و سرانجام سفیر عثمانی را برای این کار برگزیدند.و درخواستهای خود را چنین نوشتند :
1 :نبودن عسگر گاریچی در راه قم
2 :بنای عدالتخانه ای در ایران
3: اجرای قانون اسلام درباره آحاد و افراد بدون ملاحظه از احدی
4:عزل مسیو نوز از ریاست گمرک ومالیه دولت
5:عزل علاءالدوله از حکومت تهران[5]
کسروی در این باره میگوید:((آگاهی از این پیشامد بروزنامه های اروپا هم رسید و آن را با ستایشی از علماء یاد کردند،ولی آنها عدالتخانه را پارلمان یا مجلس شوری معنی کردند.[6] ))
سرانجام کوچندگان صلاح را در بازگشت دیدند،اما خواهیم دید که به عدالتخانه تنها خرسندی ندادند و آخرین خواست خود را که مجلس میبود آشکار گردانیدند و روز جمعه بیست ودوم دی ماه با شکوه بسیار به شهر بازگشتند.
نقش روابط عمومی در گسترش افکار عمومی
ارتباط جمعی یا عمومی
ارتباط جمعی یا عمومی تعبیر جدیدی است که جامعه شناسان آمریکایی برای مفهوم MassMedia به کار بردهاند. این واژه که از ریشه لاتین media (وسایل) و اصطلاح انگلیسی Mass یا توده تشکیل شده است. از نظر لغوی به معنای ابزارهایی است که از طریق آنها میتوان با افرادی به طور جداگانه یا با گروههای خاص و همگون و جماعت کثیری از مردم به صورت یکسان دسترسی پیدا کرد. امروزه این وسایل عبارتند از: روزنامه، رادیو، تلویزیون، سینما و اعلانات. بدیهی است که در میان ابزارهای پخش پیام روزنامه و رادیو و تلویزیون دارای نکات مشترکی است چرا که پیامهای آنها به صورت متناوب پخش میشود.
بنابراین در تعریف ارتباط جمعی میتوان گفت:
ارتباط جمعی یا عمومی انتقال اطلاعات با وسایلی چون (روزنامه- کتاب- امواج، رادیو، تلویزیون و …) برای گروه غیر محدودی از مردم با سرعت زیاد است این نوع ارتباط هم به نوبه خود دارای ویژگیهایی است.
1- ناآشنا بودن و پراکنده بودن پیامگیران:
در این قسمت اشاره به سطح اطلاعات و آگاهیهای افراد مختلف جامعه نسبت به موضوعات مختلف دارد و همچنین پراکندگی و گسترده بودن افرادی که در حوزه گیرنده پیام قرار دارند.
2- بازگشت پیام یا بازخورد با تاخیر
به علت گستردگی پیام در هنگام فرستادن ان و همچنین گسترده بودن مخاطبین تاثیر و بازخورد پیام با تاخیر مواجه خواهد شد.
3- سرعت عمل زیاد
که به نوع ارتباط در وسایل ارتباط جمعی بستگی دارد که معمولاً در رسانههایی همچون تلویزیون و رادیو این سرعت بیشتر دیده میشود.
4- تکثیر پیام
پیام به سرعت انتشار مییابد و حتی افکار عمومی نیز در این تکثیر نقش ویژهای دارند.
5- ارتباط سطحی و ناپایدار:
به دلیل گسترده بودن موضوعات در پیامها و تسریع بودن آن تاثیر آن در افراد به صورت سطحی خواهد بود.
6- پیامهای انبوه
با گسترده شدن وسایل ارتباط جمعی به مراتب پیامها نیز به فراوانی افزایش خواهد یافت.
7- قابل رویت نبودن آثار پیام
این مشکل ویژه در این گونه وسایل ارتباط جمعی همواره فکر اندیشمندان را به خود مشغول کرده که چگونه تاثیر پیام را در افراد مختلف با آگاهیهای متفاوت بتوانند در آنها مشاهده نمایند.
افکار عمومی (Public opinion) یکی از جنجالیترین موضوعات در علوم اجتماعی است که از دو واژه poll (نظرخواهی) و Public (عمومی، عامه) گرفته شده است. افکار عمومی برخاسته از ضمیر باطن یک ملت و نوعی واکنش مردم است نسبت به موضوعی که در سرنوشت آنها تاثیر میگذارد این واژه در اصل (Doxa) به معنی نظر بوده است.
آلن بیرو در تعریف آن مینویسد: افکار عمومی عبارتند از «طرز تلقی و واکنش جمعی و مشهود اکثریت افراد یک جامعه در مقابل رویدادهای اجتماعی که اغلب مهم تلقی میشوند.»
گابریل تارد که او را بنیانگذار افکار عمومی علمی میدانند درباره آن میگوید:
«افکار عمومی داوری تودههای مردم درباره مسایل روز است» به عبارتی دیگر افکار عمومی نظرات اکثریت مردم را در یک زمان معین نشان میدهد. هنگامی که مسالهای برای مردم مهم باشد و با منافع آنها ارتباط پیدا بکند افکار عمومی شکل میگیرد، ممکن است بر اساس پیش داوری باشد و یا از شایعه تاثیر بپذیرد.
مطالعه افکار عمومی و شناخت آن که ارتباط نزدیکی به شناخت مردم دارد. از قرنها پیش مورد توجه سیاست گذاران (اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و اقتصادی) بوده است. به دنبال آن از دهها سال پیش در کشورهای مردم سالار جهان تبدیل به یک مساله موثر و با اهمیت شده است و مردم و حکومتهای این گونه کشورها هر روز جایگاه والاتری برای ان قایل میشوند در واقع باید گفت این گونه کشورها همواره بر اساس نظرات مردم به تصمیمگیری میپردازند و یا اقدامات خود را اصلاح مینمایند. آگاهی از افکار عمومی مردم از مهمترین نیازهای هر دولت است آنان به خوبی میدانند که افکار عمومی در یک سیستم دموکراتیک میتواند شخص یا گروهی را بر قدرت بنشاند و یا از آن خارج سازد. در حکومتهای مردم سالار اطلاع از این که مردم به چه فکر میکنند و نظراتشان نسبت به مسایل چگونه است از اهمیت زیادی برخوردار است. چرا که بدین وسیله نهادها، سازمانها، موسسات، کارخانجات و شخصیتها به مقبولیت خدمات خود پی میبرند و از طریق بازسازی خود یا گاه با نفوذ بر افکار عمومی آن را جلب و یا به سمت منافع خود سوق میدهند.
ناسیونالیزم رمانتیک در افکار و آثار صادق هدایت
مواضع هدایت، نوشتههایش، منش او و حتی انتخاب دوستان متجدد و همنشینی با این گروه حکایت از شیفتگی به غرب است. عدهای حضور فراوان او در کافهها و میخانهها را تمایل به زندگی به سبک اروپایی میدانند که البته این با روحیه خراباتی و بیغمی و فرار از غم در او نیز سازگار است.
در نوشتههای متعددی که در طول نیم قرن گذشته درباره هدایت تدوین شده است به کمتر اثری برمیخوریم که از همرائی او با ناسیونالیستهای زمانهاش سخن رانده باشند. این نوشتهها در رد و یا اثبات او عمدتاً حول احوالات شخصی و اتوبیوگرافی هدایت و یا نامههایش به دوستان و یا نقد آثار وی در نهایت مرگاندیشی این نویسنده پر سرو صدا اشارت دارد. اگر چه در عرصههای نقد ادبی، مقالات متعددی درباره هدایت نوشته شده و یا برخی در پی تجلیل از شخصیت فکری او برآمدهاند، برخلاف آن جمعی نیز او را آماج حملات خود قرار دادهاند. ولی هر چه در مورد او نوشته و یا گفتهاند کمتر به هدایت سیاسی پرداختهاند. او قبل از هر چیز نویسندهای است با سبک خاص خویش که توانسته است در تاریخ ادبیات معاصر ایران جای بازنماید و بخشی از صفحات تاریخ نقد ادبی را به خود اختصاص دهد. ولی تعامل او با مناسبات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی روزگارش چیست؟ آیا آثارش میتوانسته در خلأ و بدور از شروشور زمانه بر صفحات کاغذ نقش بندد؟ عقبماندگی فکری، فرهنگی دوره نامبرده، تنشهای سیاسی، تحقق شبه مدرنیسم رضاخانی، ایدئولوژیسازی برای رژیم، فضای استبدادی، استعمار خارجی، در مجموع شرائط داخلی و بینالمللی، حضور ایدئولوژی دست چپ در بخشی از پیکره جامعه، اصلاحطلبی برخی دیگر، آرأ برآمده از مغرب زمین و... چه تاثیری بر او داشته است؟ و او چه تصرفاتی در عرصههای مختلف بوجود آورده است؟صرف نظر از اهمیت پرداختن به زوایای فوق، تاثیرگذاری و یا تاثیرپذیری او از نکته مهم و ظریف عصر او یعنی "ناسیونالیسم رمانتیک" که با نام دیگرانی همچون تقیزاده و یا... رقم میخورد، خود مبحث قابل توجهی است. چرا که وی از سویی درگیر چنین دغدغهای است و از سوی دیگر بسیاری از آثارش ریشه در همین موضوع دارد. هدایت از نخبگان نسل دوم ناسیونالیست ایران است که فعالیتهای فرهنگی خود را به موازات گروههای ناسیونالیست رسمی و دولتی تا سالهای پایانی عمر خود ادامه داد.
هدایت باید بصورت ترکیبی و جامع بررسی شود. کسانیکه با یک زاویه خاص به او نگاه کردند دچار آفت تکبینی شدند و در قضاوتهای خود سرانجام به تحلیلهای نابجا و ناروا رسیدند. هدایت موجود پیچیده و دارای جنبههای متفاوت و البته همسوست. در جریان شناسائی و معرفی اولین جنبهها باید بصورت ترکیبی و در یک راستا مورد توجه قرار گیرد. اگر او یک انسان دم غنیمتی است، نهیلیست و منیتانگار است و روحیه تجدد مآب دارد، اگر بیدین و ملحد است و اگر دچار شکاکیت و از سویی بدبینی است و... هدایت با چنین خصائصی هدایت شده است. که این همه را باید از خلال نوشتههای ادبی، اعم از نمایشنامهها، رمانها، سفرنامهها و نامههایش به دوستان و آشنایان بررسی کرد. ملیگرائی او نیز جنبهای دیگر از مختصات او را تشکیل میدهد.
بنابراین مطالعه این جنبه در آثار هدایت نباید ما را از ابعاد دیگر او غافل کند. با این وصف، بعد ملیگرایانه او منفک از بیدینی او نیست و بلکه روی دیگر سکه دینزدا و روحانیت ستیز اوست. در جریان ورود به آرای ملیگرایانه وی اجمالاً باید از روح الحاد حاکم بر غالب آثار او پردهبرداری شود. در دوره فعالیت فرهنگی هدایت، یعنی دوره حاکمیت پهلوی اول سه مقوله ایران، دین اسلام و غرب از مسائل مهم و کلیدی و محوری مورد بحث جامعه روشنفکری ماست که خود را در سه مؤلفه نیاکانپرستی افراطی، دینستیزی و فرنگی مآبی نشان میدهد. هدایت نیز ملهم از همین فضا و تاثیرات آنست، از اینرو در جریان بررسی زوایای مختلف فکری او و از جمله ترویج ناسیونالیسم گذشتهگرا بررسی تعامل هر سه مقوله با او لازم است.ناسیونالیسم در ابتدای قرن بیستم خود را در هر دو زمینه سیاست و فرهنگ به نمایش گذاشت. نظم و نثر این دوره بیتأثیر از الهامات ناسیونالیستی نیست. آنگاه که این ناسیونالیسم در پیوند با مدرنیسم و دینزدائی عصر قرار میگیرد شاکله ادبیات فارسی این دوره را پی میریزد. این سمتگیری در آثار هدایت نیز تجلی بسیار دارد. آثار هدایت در زمینه ناسیونالیسم رمانتیک بر دو قسماند: برخی بوضوح و بصورت مستقیم به موضوع مورد نظر اشاره دارد. از جمله در "پروین دختر ساسان" و بعضی دیگر با زبان اشاره و غیر آشکار در پناه یک رمان یا نمایشنامهای از این چشمانداز او حکایت دارد. در اینجا هدایت و حلقه ربعه را بهعنوان یک جریان موثر از جریانات سیاسی معاصر ایران بررسی مینمائیم. شایسته است که قبل از پرداختن به شخصیت و ابعاد مختلف فکری هدایت و ناسیونالیسم او، از مفهومی کلیدی و نسبت هدایت با آن را بازشناسیم.