بررسی وضعیت اجتماعی و اقتصادی زنان سرپرست خانوار
طرح مسئله
زنان سرپرست خانوار مقوله است که در چهارچوب رفاه خانواده امر مهمی تلقی می شود و حقیقتاً زن و خانواده دو مقوله غیر قابل تفکیک از یکدیگرند. واقعیات موجود در جامعه نشان از آن دارد که علی رغم اعلامیه ها و بیانیه ها و تاسیس نهادها و سازمان های بین المللی مختلف در تحقق حقوق زن، مسئولیت و هزینه ها قابل توجه و طاقت فرسای تامین معاش خانواده که بر عهده این قشر آسیب پذیر اجتماعی می باشد در بسیاری از موارد سخت و یا حتی غیر ممکن است و در صورت تحقق نیز زندگی سرشار از سختی ها و محنت ها را متحمل این مادران پدر نما می کند. در این میان زنان سرپرست خانوار دارای مسئولیت سنگین اقتصادی و اجتماعی در خانواده هستند. آنان هم مادران فرزندان خود هستند و هم پدران آنان. اصطلاح زنان سرپرست خانوار به زنانی اطلاق میشود که مسئولیت تامین معاش زندگی یا اداره امور خود و یا خانواده خود را بطور دائم یا موقت عهده دار هستند.
زنان سرپرست خانوار از جمله گروهای آسیب پذیر اجتماعی هستند که گاه عواملی چون طلاق ، فوت یا اعتیاد همسر، از کار افتادگی و رها شدن توسط مردان موجب آسیب پذیر شدن این طیف وسیع در جامعه می شود. تصور این واقعیت که اگر موقعیت آنان در جامعه سنتی و پدر سالارانه باشند نیز درد آور است. براساس آمار های رسمی کشور امروز زنان سرپرستی 4/9درصد خانوار ایرانی را بر عهده دارند (غفاری.1382.6) درآمد کمتر زنان سرپرست خانوار موجب فقر نسبی آنان نسبت به مردان سرپرست خانوار می شود.
متاسفانه در جامعه کنونی ما زندگی زنان پس از ترک شوهر غالبا با ابهامات و مخاطراتی روبروست از جمله سرپرستی فرزندان به تنهایی، سختی مشکلات اقتصادی، زندگی در تنهایی و همراه با افسردگی و ناامیدی و همچنین نگرش غلط جامعه نسبت به زنان مطلقه و بیوه در فقدان همسرشان آنان را در روابط اجتماعی و حضور در اجتماع با مشکلات عدیده ای روبرو می کند. نگاه های معنی دار، سخنان تلخ و گزنده، از دست دادن حمایت های عاطفی همسر، فقر اقتصادی و تمایل به تنها ماندن و حفظ حیثیت و شخصیت خود پاره ای از مشکلات تمام ناشدنی این قشر زحمت کش است.
فهرست مطالب:
فصل اول
طرح مسئله ..................................................................................6
اهمیت موضوع ............................................................................7
سوالات تحقیق ..........................................................................10
فصل دوم
تعریف مفهومی عومل موثر درعنوان مسئله...............................................12
ادبیات نظری.............................................................................13
نظریات اسلام...........................................................................14
نظریههای روانشناسی.....................................................................16
نظریات جامعه شناسی....................................................................18
چارچوب نظری ..........................................................................20
پیشینه تحقیق..............................................................................22
فرضیات تحقیق..........................................................................33
فصل سوم
روش تحقیق...............................................................................35
جامعه آماری..............................................................................35
محدود مکانی...............................................................................35
محدود زمانی..............................................................................36
حجم نمونه.................................................................................36
نحوه جمع آوری داده ها..................................................................36
روش تجزیه و تحلیل داده ها..............................................................36
تعاریف نظری............................................................................37
تعاریف عملیاتی.........................................................................38
عوامل اقتصادی..........................................................................38
عوامل اجتماعی...........................................................................39
فصل جهارم
آمار توصیفی..............................................................................41
آمار استنباطی............................................................................52
جداول دو بعدی..........................................................................52
آزمون فرضیات..........................................................................54
فصل پنجم
پاسخ سوالات تحقیق....................................................................60
پیشنهادات..............................................................................63
مشکلات..................................................................................65
پیوست ها ضمائم........................................................................65
فهرست منابع............................................................................66
در این تحقیق به بررسی مشکلات زنان شاغل و غیرشاغل سرپرست خانوار می پردازیم. این تحقیق در پنج فصل ارائه می شود. روش اصلی این تحقیق به واسطه خصلت موضوع مورد تحقیق،گستردگی جمعیت مورد مطالعه، پیمایش میباشد. جامعه آماری مورد نظر برای این تحقیق ، زنان شاغلی و غیرشاغل سرپرست خانوار که در شهرستان زندگی میکنند،هستند.با توجه به فرمول کوکران تعداد حجم نمونه را به دست آوردهایم، و تعداد آن برابر با 384 نفر شده است.
در این تحقیق از یک پرسشنامه استفاده شده است که به تایید استاد راهنما رسیده و بین حجم نمونه پخش شد. سوالات مربوط به این متغیر بر اساس طیف لیکرت طراحی شده است. در این زمینه برای تحلیلتوصیفی دادهها از روش های آمار توصیفی همچون فروانی مطلق،فراوانی نسبی و میانگین استفاده شده است و همچنین در قسمت تحلیل استنباطی از تکنیک آمار استنباطی شامل(ضریب همبستگی پیرسون، سطح معناداری همبستگی) بهره گرفت شده است.
در این تحقیق شش فرضیه مور آزمایش قرار گرفته است. متغیرهای رضایت شغلی، ارزشگذاری شغلی زنان، میزان مشارکت اجتماعی زنان ، سلامت روانی زنان شاغل، پایگاه اقتصادی-اجتماعی و انجام اعمال دینی با میزان مشکلات زنان شاغل و غیرشاغل سرپرست خانوار مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گرفت.
فهرست مطالب
چکیده. ز
فصل اول
کلیات تحقیق
مقدمه:2
1-1 بیان مسئله:2
1-2 اهمیت و ضرورت موضوع.. 3
1-3 فرضیه های تحقیق:4
1-4 اهداف تحقیق:4
1-4-1 هدف اصلی.. 4
1-4-2 اهداف فرعی.. 5
1-5 موانع تحقیق:5
1-6 تعریف کلید واژه ها:5
فصل دوم
ادبیات تحقیق
مقدمه. 12
بخش اول: ادبیات تحقیق... 12
2-1 تاریخچه اشتغال زن در ایران و جهان.. 14
2-1-1 مسأله ی اشتغال زنان در جهان.. 14
2-1-2 مسئلهی اشتغال زنان در ایران.. 17
2-1-3 اشتغال زن از دیدگاه ادیان.. 19
2-1-3-1 مسیحیت.... 19
2-1-3-2یهودیت.... 20
2-1-3-3 زرتشت.... 20
2-1-3-4 اسلام و اشتغال زنان.. 20
2-2 فمینیسم.. 22
2-2-1 اصطلاحشناسی فمنیسم.. 23
2-2-2 خطوط کلی اندیشه فمنیسم.. 24
2-2-3 امواج فمنیستی.. 24
2-2-4 مبانی فمنیسم.. 25
2-2-5 اهداف و خواستههای جنبشهای فمنیستی.. 26
2-2-6 رهیافتهای فمنیسم درباره تفاوت جنسی.. 26
بخش دوم: تحقیقات پیشین... 28
2-2 تحقیقات داخلی و خارجی.. 28
2-2-1 تحقیقات خارجی.. 28
2-2-2 تحقیقات داخلی.. 29
بخش سوم: مبانی نظری.... 36
2-3 مبانی نظری تحقیق.. 36
2-3-1 مشارکت اجتماعی زنان.. 36
2-3-1-1 عوامل موثر بر مشارکت اجتماعی زنان.. 37
2-3-2 نکات قابل توجه در فعالیت اجتماعی زنان.. 38
2-3-2-1 آثار نامطلوب فردی و خانوادگی.. 39
2-3-2-2 آثار نامطلوب اجتماعی.. 39
2-3-3 انگیزه های اشتغال زنان.. 40
2-3-3-1 انگیزه اقتصادی:40
2-3-3-2 استقلال طلبی:40
2-3-3-3 کسب منزلت اجتماعی:40
2-3-4 زنان سرپرست خانوار. 40
2-3-5 دیدگاه های نظری مرتبط با زنان سرپرست خانوار. 42
2-3-5-1 نظریههای روانشناسی.. 43
2-3-5-2 نظریات جامعه شناسی.. 45
2-4- مدل تحلیلی پژوهش.... 48
فصل سوم
روششناسی تحقیق
3-1 روش پژوهش.... 50
3-2 جامعه آماری... 50
3-3 حجم نمونه. 50
3-4 روش نمونه گیری... 51
3-5 ابزار گردآوری داده ها51
3-6 سنجش روایی و پایایی پرسشنامه. 51
3-6-1 سنجش روایی پرسشنامه. 51
3-6-2 سنجش پایایی پرسشنامه. 52
3-7 شاخص سازی... 52
فصل چهارم
تجزیه و تحلیل اطلاعات
4-1 مشخصات فردی... 59
4-1-1 متغیر سن.. 59
4-1-2 متغیر وضعیت تأهل.. 60
4-1-3 متغیر تعداد فرزندان.. 60
4-1-4 متغیر تحصیلات پاسخگو. 61
4-1-5 متغیر شغل پاسخگو. 61
4-1-6 متغیر درآمد ماهیانه ی پاسخگو. 62
4-2 توزیع فراوانی پاسخهای گویه ها و میانگین آنها64
4-2-1 توصیف گویه های متغیر میزان مشکلات و نارضایتی شغلی زنان شاغل سرپرست خانوار. 64
4-2-2 توصیف گویه های متغیر میزان مشارکت اجتماعی.. 65
4-2-3 توصیف گویه های متغیر میزان سلامت روانی.. 66
4-2-4 توصیف گویه های متغیر میزان ارزشگذاری شغلی.. 67
4-2-5 توصیف گویه های متغیر انجام اعمال دینی.. 68
4-2-6 توصیف گویه های متغیر میزان عزت نفس.... 69
4-3 توصیف متغیرهای اصلی پژوهش: جداول یک بعدی... 70
4-3-1 متغیر پایگاه اقتصادی – اجتماعی.. 70
4-3-2 متغیر میزان رضایت شغلی.. 70
4-3-3 متغیر میزان مشارکت اجتماعی.. 71
4-3-4 متغیر میزان سلامت روانی.. 71
4-3-5 متغیر میزان ارزش گذاری شغلی.. 71
4-3-6 متغیر انجام اعمال دینی.. 72
4-3-7 متغیر میزان عزت نفس.... 72
4-4 جداول دو بعدی... 73
4-4-1 رابطه بین پایگاه اقتصادی-اجتماعی و عزت نفس.... 73
4-4-2 رابطه بین میزان مشکلات و نارضایت شغلی زنان سرپرست خانوار و عزت نفس.... 74
4-4-3 رابطه بین میزان مشارکت اجتماعی زنان و عزت نفس.... 75
4-4-4 رابطه بین میزان سلامت روانی و عزت نفس.... 76
4-4-5 رابطه بین میزان ارزشگذاری شغلی و عزت نفس.... 77
4-4-6 رابطه بین انجام اعمال دینی و عزت نفس.... 78
4-5 آزمون فرضیات پژوهش.... 79
4-5-1 آزمون فرضیه نخست.... 79
4-5-2 آزمون فرضیه دوم. 79
4-5-3 آزمون فرضیه سوم. 79
4-5-4 آزمون فرضیه چهارم. 80
4-5-5 آزمون فرضیه پنجم.. 80
4-5-6 آزمون فرضیه ششم.. 80
4-6 یافته ها و تحلیل های چند متغیره و مدل رگرسیونی تحقیق.. 81
4-7 تحلیل مسیر. 82
فصل پنجم
نتایج و ارائه پیشنهادات تحقیق
5-1 خلاصه ی تحقیق.. 84
5-2 نتیجه گیری تحقیق.. 88
5-3 محدودیت های تحقیق.. 89
5-4 ارائه راهکار و پیشنهادات... 90
5-4-1 پیشنهاداتی به زنان شاغل:90
5-4-2 وظایف و تدابیر نظام و نهادهای دولتی:91
5-4-3 تدابیر اجتماعی.. 91
5-4-4 پیشنهاد به متولیان امور اجتماعی و دولت:92
5-4-5 محدودیت های تحقیق.. 92
5-4-6 پیشنهادات برای تحقیقات آتی:92
پیوست: پرسشنامه. 93
منابع:98
فهرست جداول
جدول شماره 4-1-1. توزیع فراوانی برحسب سن.. 59
جدول شماره 4-1-2.توزیع فراوانی برحسب وضعیت تأهل.. 60
جدول شماره 4-1-3. توزیع فراوانی برحسب تعداد فرزندان.. 60
جدول شماره 4-1-4. توزیع فراوانی برحسب تحصیلات پاسخگو. 61
جدول شماره 4-1-5. توزیع فراوانی برحسب شغل پاسخگو. 61
جدول شماره 4-1-6. توزیع فراوانی برحسب درآمد ماهیانه ی پاسخگو. 62
جدول شماره 4-1-12. توزیع فراوانی برحسب وضعیت شغلی پدر. 62
جدول شماره 4-1-13. توزیع فراوانی برحسب وضعیت شغلی مادر. 63
جدول شماره 4-2-1.توزیع فراوانی برحسب متغیر میزان مشکلات و نارضایتی شغلی زنان شاغل سرپرست خانوار. 64
جدول شماره 4-2-2. توزیع فراوانی برحسب متغیر میزان مشارکت اجتماعی.. 65
جدول شماره 4-2-3. توزیع فراوانی برحسب متغیر میزان سلامت روانی.. 66
جدول شماره 4-2-4. توزیع فراوانی برحسب متغیر میزان ارزش گذاری شغلی.. 67
جدول شماره 4-2-5. توزیع فراوانی برحسب متغیر انجام اعمال دینی.. 68
جدول شماره 4-2-6. توزیع فراوانی برحسب متغیر میزان عزت نفس.... 69
جدول شماره 4-3-1. فراوانی برحسب پایگاه اقتصادی – اجتماعی.. 70
جدول شماره 4-3-2. توزیع فراوانی برحسب میزان رضایت شغلی.. 70
جدول شماره 4-3-3. فراوانی برحسب میزان مشارکتاجتماعی.. 71
جدول شماره 4-3-4. فراوانی برحسب میزان سلامت روانی.. 71
جدول شماره 4-3-5. فراوانی برحسب میزان ارزش گذاری شغلی.. 71
جدول شماره 4-3-6. فراوانی برحسب انجام اعمال دینی.. 72
جدول شماره 4-3-7.فراوانی برحسب میزان عزت نفس.... 72
جدول شماره 4-4-1. رابطه بین پایگاه اقتصادی-اجتماعی و عزت نفس.... 73
جدول شماره 4-4-2. رابطه بین میزان رضایت شغلی زنان سرپرست خانوار و عزت نفس.... 74
جدول شماره 4-4-3. رابطه بین میزان مشارکت اجتماعی زنان و عزت نفس.... 75
جدول شماره 4-4-4. رابطه بین میزان سلامت روانی و عزت نفس.... 76
جدول شماره 4-4-5. رابطه بین میزان ارزش گذاری شغلی و عزت نفس.... 77
جدول 4-5-1.آزمون رابطه پایگاه اقتصادی-اجتماعی و عزت نفس.... 79
جدول 4-5-2. آزمون رابطه بین میزان رضایت شغلی و عزت نفس.... 79
جدول 4-5-3. آزمون رابطه بین میزان مشارکت اجتماعی و عزت نفس.... 79
جدول 4-5-4. آزمون رابطه بین میزان سلامت روانی و عزت نفس.... 80
جدول 4-5-5. آزمون رابطه بین میزان ارزش گذاری شغلی و عزت نفس.... 80
جدول 4-5-6. آزمون رابطه بین انجام اعمال دینی و عزت نفس.... 80
جدول شماره 4-6. رگرسیون چند متغیره پیش بینی عزت نفس زنان شاغل به روش گام به گام. 81
جدول شماره 4-6-1. ضرایب رگرسیون استاندارد و غیر استاندارد. 81
جدول شماره 4-6-2. متغیر خارج از معادله رگرسیون.. 81
جدول شماره 4-7. محاسبه تأثیرات مستقیم و غیرمستقیم متغیرهای مستقل بر متغیر وابسته. 82
مقایسه بین اضطراب کودکان بی سرپرست با گروه کنترل
مقدمه
بهداشت روان یک زمینه تخصصی در محدوده ی روان پزشکی است و هدف آن ایجاد سلامت روانی به وسیله پیشگیری از ابتلاء به بیماری روانی، کنترل عوامل موثر در بروز بیماری های روانی، تشخیص زودرس بیماری های روانی، پیشگیری از عوامل ناشی از برگشت بیماری های روانی و ایجاد محیط سالم برای برقراری روابط صحیح انسانی است برای بهزیستی، رفاه اجتماعی و سازش منطقی با پیامدهای زندگی(محرمی،1388)
بهداشت روانی ، روان پزشکی پیش گیر ، بهداشت روانی اجتماعی و یا روان پزشکی اجتماعی به کلیه روشهایی اطلاق می شود که برای جلوگیری از ابتلاء به درمان بیماری های روانی و توان بخشی بیماری های روانی به کار می رود(محرمی،1388).
اضطراب عبارت است از یک احساس منتشر نا خوشایند و مهم و دلواپسی با منشاّ ناشناخته که به فرد دست می دهد و شامل عدم اطمینان ، درماندگی و برانگیختگی فیزیولوژی است. وقوع مجدد موقعیت هایی که قبلاِّ استرس زا بوده اند یا طی آنها به فرد آسیب رسیده است باعث اضطراب در افراد می شود همه انسانها در زندگی دچار اضطراب می شوند. ولی اضطراب مزمن و شدید غیرعادی و مشکل ساز است. تحقیقات و بررسی ها نشان می دهند که اضطراب در خانم ها ، طبقات کم درآمد و افراد میانسال و سال خورده بیشتر دیده می شود(مختاری ، 1386).
هیلگارد اضطراب را اینگونه تعریف می کند: حالت نگرانی و دلشوره که با ترس پیوند دارد و پر اضطراب را چنین تعریف می کند: اضطراب معمولاِّّّّّّّّّّّّ به یک حالت هیجانی ناخوشایند و مهم اطلاق می شود که با پریشانی ، هراس ، تشویش همراه است.
اضطراب در دنیای مدرن و پیشرفته ی امروزی ئاژه جدید و ناشناخته ای نیست اکثریت افراد آگاهی هایی جزیی در مورد واژه ی اضطراب دارند و دردسرهای زندگی ماشینی و مدرن روز به روز به این مشکلات دامن می رند. با یک مقایسه سطحی متوجه می شویم هر اندازه ساختارهای اجتماعی از هم گسسته می شود و روابط عاطفی بین انسان ها سردتر می شود به همان اندازه سلامت روانی افراد جامعه به خطر می افتد و این مخاطرات شکل حادتر اضطراب را بوجود می آورد.
اثبات این نکته که تشدید اضطراب و افسردگی می تواند آسیب های جدی به سلامت جسمی افراد وارد نماید جواب بسیاری از معادلات مجهول علم پزشکی و البته به روان پزشکی را به دست می دهد.
در حقیقت انسان محور توسعه است و سلامت انسان راز و رمز توسعه به حساب می آید برای بسیاری از متخصصان سلامت ، سلامت روان ، در حوزه های بسیار مورد توجه است (کیت تودور) از نگاهی دیگر ارزشی تامینی و ++و ارتقاء سلامت روان چنان است که در سوره مبارکه مائده آمده است «هر کسی نفسی را به زندگی برگرداند مثل آن است که به همه آدمیان حیات بخشیده است» این نکته قابل تامل است که در نگاه دینی حیات فقط حیات جسمی نیست و آن چیزی که گمان می رود در کلمه حیات آیه شریفه مستتر می باشد نگاه روحی و جسمی توأمان است. حال با نگاهی به مطالب فوق اهمیت سلامت روان و تاثیر اضطراب در به مخاطره انداختن این مهم : جایگاه تحقیقات بسیاری با اهمیت به نظر می آید.
تحقیقی که ما با توجه به گفته ها بدان رسیدیم « بررسی رابطه بین اضطراب در بین کودکان بین سرپریت با گروه کنترل است)
در تحقیقاتمان سعی می کنیم که به چند سوال پاسخ دهیم که :
الف) اضطراب چه تفاوتی در کودکان بی سرپرست و گروه کنترل دارد؟
ب) میزان اضطراب در بین کودکان پسر بیشتر است یا دختر؟
ج) امکانات رفاهی تاچه حد در کاهش اضطراب کودکان موثر است؟