بررسی تأثیر مؤلفههای کیفیت عملکرد از منظر مشروعیت بر رضایت والدین دانش آموزان
ارتقای کیفیت در سازمانها، همواره یکی از مهمترین مباحث در راستای ادامه حیات و پیشرفت سازمانها بوده است. مدارس غیرانتفاعی بهعنوان یک سازمان خدماتی نیازمند حفظ و بهبود کیفیت عملکردشان هستند. هدف از تحقیق حاضر، بررسی تأثیر مؤلفههای کیفیت عملکرد از منظر مشروعیت بر رضایت والدین دانش آموزان دبیرستانهای غیرانتفاعی دخترانه شهر تهران است. روش پژوهش توصیفی، و جامعه آماری متشکل از والدین (یکی از والدین) دانش آموزان دبیرستانهای غیرانتفاعی دخترانه شهر تهران بودند که با استفاده از نرمافزار G-Power، 384 نفر از والدین به عنوان نمونه انتخابشده و به روش نمونهگیری خوشهای در دسترس، پرسشنامه 42 سؤالی محقق ساخته میان آنان توزیع شد. تجزیه و تحلیل دادهها با استفاده از ضریب همبستگی اسپیرمن و تحلیل رگرسیون صورت گرفت و در نهایت مشخص شد که ارتباط معناداری میان هر یک از مؤلفههای کیفیت عملکرد از منظر مشروعیت شامل مؤلفههای پاسخگویی، اعتبار، ایمنی، مسائل ملموس و اطلاعات به ترتیب اهمیت با رضایت والدین در دبیرستانهای غیرانتفاعی دخترانه شهر تهران وجود دارد.
واژگان کلیدی: کیفیت عملکرد از منظر مشروعیت، اطلاعات، اعتبار، پاسخگویی، ایمنی، مسائل ملموس،رضایت
فهرست مطالب:
فصل اول: کلیات تحقیق..................................................................................................... 1
1-1- مقدمه........................................................................................................................................................... 2
1-2- بیان مسئله................................................................................................................................................... 2
1-3-اهمیت و ضرورت تحقیق................................................................................................................................ 5
1-4-اهداف تحقیق................................................................................................................................................. 7
1-5- فرضیههای تحقیق........................................................................................................................................ 8
1-6- الگوی مفهومی تحقیق................................................................................................................................... 9
1-7- محدودیت های انجام تحقیق..................................................................................................................... 10
1-8- تعاریف نظری و عملیاتی واژهها................................................................................................................. 10
فصل دوم: ادبیات تحقیق.................................................................................................. 14
2-1- مقدمه......................................................................................................................................................... 15
2-2- کارکردهای آموزش و پرورش..................................................................................................................... 16
2-3- سیستم آموزش ایران................................................................................................. 18
2-3-1- مدارس غیرانتفاعی............................................................................................ 22
2-3-1-1- اهداف مدارس غیرانتفاعی............................................................................ 22
2-3-1-2- ویژگیهای مدارس غیرانتفاعی....................................................................... 23
2-4-کیفیت................................................................................................................... 25
2-4-1-کیفیت آموزشی................................................................................................. 27
2-4-2- الگوهای مطرح درزمینه کیفیت آموزشی................................................................... 29
2-5- مشروعیت.............................................................................................................. 36
2-5-1- کیفیت عملکرد از منظر مشروعیت.......................................................................... 39
2-5-1-1- اطلاعات................................................................................................... 40
2-5-1-2- اعتبار ..................................................................................................... 42
2-5-1-3- پاسخگویی................................................................................................ 44
2-5-1-4- ایمنی...................................................................................................... 46
2-5-1-5- مسائل ملموس........................................................................................... 47
2-6- مشتری....................................................................................................................................................... 49
2-6-1- رضایت مشتری.................................................................................................................................. 51
2-6-1-1- شاخصهای رضایت مشتری...................................................................................................... 54
2-7- جمعبندی................................................................................................................................................... 56
فصل سوم: روش تحقیق.................................................................................................... 58
3-1- مقدمه......................................................................................................................................................... 59
3-2- روش پژوهش............................................................................................................................................. 59
3-2-1- روشها و ابزار گردآوری دادهها.............................................................................................................. 59
3-3- جامعه آماری.............................................................................................................................................. 60
3-4- حجم نمونه و روش نمونهگیری................................................................................................................. 60
3-5- روایی و پایایی پرسشنامه........................................................................................................................... 61
3-6- تحلیل پرسشنامه........................................................................................................................................ 62
3-7- شیوههای تجزیهوتحلیل اطلاعات ............................................................................................................. 64
3-8- مکان پژوهش............................................................................................................................................. 65
3-9- جمعبندی................................................................................................................................................... 66
فصل چهارم: تجزیهوتحلیل دادهها...................................................................................... 67
4-1- مقدمه ................................................................................................................. 68
4-2- آمار توصیفی متغیرهای جمعیت شناختی ....................................................................... 68
4-2-1-جنسیت ............................................................................................................................................. 68
4-2-2-سن .................................................................................................................................................... 70
4-2-3-سطح تحصیلات ............................................................................................................................... 71
4-2-4-میزان آشنایی با ساختار مدارس غیرانتفاعی ................................................................................... 72
4-3- توصیف پاسخها ......................................................................................................................................... 74
4-3-1- توصیف پاسخهای مؤلفه اطلاعات..................................................................................................... 74
4-3-2- توصیف پاسخهای مؤلفه اعتبار ......................................................................................................... 76
4-3-3- توصیف پاسخهای مؤلفه پاسخگویی ................................................................................................ 78
4-3-4- توصیف پاسخهای مؤلفه ایمنی ........................................................................................................ 80
4-3-5- توصیف پاسخهای مسائل ملموس..................................................................................................... 81
4-3-6- توصیف پاسخهای رضایت (متغیر وابسته)........................................................................................ 83
4-4- بررسی رابطه بین مؤلفههای کیفیت عملکرد از منظر مشروعیت و رضایت والدین با استفاده از ضریب همبستگی اسپیرمن 84
4-4- 1- بررسی رابطه بین مؤلفه اطلاعات و رضایت والدین .................................................................... 84
4-4-2- بررسی رابطه بین مؤلفه اعتبار و رضایت والدین .......................................................................... 85
4-4-3- بررسی رابطه بین مؤلفه پاسخگویی و رضایت والدین .................................................................. 86
4-4-4- بررسی رابطه بین مؤلفه مسائل ملموس و رضایت والدین ........................................................... 87
4-4-5- بررسی رابطه بین مؤلفه ایمنی و رضایت والدین .......................................................................... 87
4-5- نتایج آزمون رگرسیون ........................................................................................................................ 89
4-6- جمعبندی ............................................................................................................................................ 92
فصل پنجم: نتیجهگیری و پیشنهادها................................................................................. 93
5-1- مقدمه .................................................................................................................. 94
5-2-نتایج آزمون فرضیهها ............................................................................................. 94
5-2-1- آزمون فرضیه فرعی اول ................................................................................... 94
5-2-2- آزمون فرضیه فرعی دوم ................................................................................... 96
5-2-3- آزمون فرضیه فرعی سوم .................................................................................. 97
5-2-4- آزمون فرضیه فرعی چهارم ................................................................................ 98
5-2-5- آزمون فرضیه فرعی پنجم ................................................................................. 99
5-3- پیشنهادهای پژوهش .............................................................................................. 102
5-3-1- پیشنهاد بر اساس مؤلفه اطلاعات....................................................................... 103
5-3-2- پیشنهاد بر اساس مؤلفه اعتبار.......................................................................... 104
5-3-3- پیشنهاد بر اساس مؤلفه پاسخگویی.................................................................... 104
5-3-4- پیشنهاد بر اساس مؤلفه ایمنی.......................................................................... 105
5-3-5- پیشنهاد بر اساس مؤلفه مسائل ملموس............................................................... 105
5-4- پیشنهاد برای پژوهشهای آتی ................................................................................... 105
5-5- جمعبندی ........................................................................................................... 106
منابع و مآخذ................................................................................................................ 107
منابع فارسی ................................................................................................................ 108
منابع لاتین ................................................................................................................. 110
پیوستها...................................................................................................................... 113
پیوست الف: پرسشنامه ................................................................................................... 114
پیوست ب: خروجیهای نرمافزار SPSS ............................................................................... 117
خروجیهای مربوط به آمار توصیفی ..................................................................................... 118
خروجیهای مربوط به سؤالات پژوهش ................................................................................. 124
خروجیهای مربوط به آمار استنباطی ................................................................................... 141
پیوست ج: شاخص های رضایت مشتری ................................................................................ 151
چکیده انگلیسی............................................................................................................. 156
فهرست جداول
عنوان صفحه
جدول 2-1- روند آموزش .................................................................................................. 17
جدول 2-2- الگوهای کیفیت آموزشی ................................................................................... 33
جدول 3-1- تعداد دبیرستانهای غیرانتفاعی دخترانه مناطق تهران ............................................... 60
جدول 3-2- آلفای کرونباخ متغیرها به تفکیک ......................................................................... 62
جدول 3-3- چگونگی تخصیص سؤالات پرسشنامه به متغیرهای پژوهش .......................................... 63
جدول 4-1- تعداد و درصد پرسشنامههای جمعآوریشده برحسب جنسیت ....................................... 69
جدول 4-3- تعداد و درصد پرسشنامههای جمعآوریشده برحسب سن ............................................ 70
جدول 4-4- اطلاعات مربوط به آمار توصیفی سن ..................................................................... 71
جدول 4-6- اطلاعات مربوط به آمار توصیفی سطح تحصیلات ....................................................... 72
جدول 4-8- اطلاعات مربوط به آمار توصیفی ثبتنام فرزندان در مدارس غیرانتفاعی در مقاطع قبلی ......... 73
جدول 4-9- اطلاعات مربوط به آمار توصیفی ثبتنام فرزندان در مقطع تحصیلی خاص در مدارس غیرانتفاعی 74
جدول 4-10- فراوانی، درصد فراوانی، مد، میانه و میانگین پاسخهای مؤلفه اطلاعات ............................. 76
جدول 4-11- فراوانی، درصد فراوانی، مد، میانه و میانگین پاسخهای مؤلفه اعتبار ................................ 78
جدول 4-12- فراوانی، درصد فراوانی، مد، میانه و میانگین پاسخهای مؤلفه پاسخگویی ......................... 80
جدول 4-13- فراوانی، درصد فراوانی، مد، میانه و میانگین پاسخهای مؤلفه ایمنی ............................... 82
جدول 4-14- فراوانی، درصد فراوانی، مد، میانه و میانگین پاسخهای مؤلفه مسائل ملموس ..................... 84
جدول 4-15- فراوانی، درصد فراوانی، مد، میانه و میانگین پاسخهای متغیر وابسته (رضایت) ................... 86
جدول 4-16- بررسی رابطه بین اطلاعات و رضایت والدین .......................................................... 87
جدول 4-17- بررسی رابطه بین اعتبار و رضایت والدین ............................................................. 89
جدول 4-18- بررسی رابطه بین پاسخگویی و رضایت والدین ....................................................... 90
جدول 4-19- بررسی رابطه بین مسائل ملموس و رضایت والدین .................................................. 91
جدول 4-20- بررسی رابطه بین ایمنی و رضایت والدین ............................................................. 92
جدول 4-21- شاخصهای روابط بین متغیرهای پژوهش در مدل موردمطالعه .................................... 93
جدول 4-22- شاخصهای روابط بین متغیرهای پژوهش در مدل موردمطالعه..................................... 94
جدول 5-1 نتایج آزمون فرضیهها با استفاده از ضریب همبستگی و تحلیل رگرسیون .......................... 105
فهرست اشکال
عنوان صفحه
شکل 2-3- مدل عمومی رضایت/ عدم رضایت ......................................................................... 54
شکل 2-4- مدل مفهومی بر اساس ضریب همبستگی اسپیرمن ...................................................... 92
شکل 4-1- مدل مفهومی اصلاح شده بر اساس معادله رگرسیونی چندمتغیره ..................................................95
فهرست نمودارها
عنوان صفحه
نمودار 4-2- نمودار دایرهای جنسیت برحسب درصد ................................................................... 69
نمودار 4-5- نمودار میلهای سن برحسب تعداد ......................................................................... 71
نمودار 4-7- اطلاعات مربوط به سطح تحصیلات والدین برحسب تعداد 72
مشروعیت حکومت اسلامی از دیدگاه آیت الله خمینی
در طول تاریخ اقلیت شیعه ظالمانه و بی رحمانه شدیداً توسط حکام وقت تحت فشار بودند و سرکوب می شده است. بنابراین اندیشة تشکیل حکومت اسلامی بر مبنای فقه شیعه همواره یکی از آرزوهای شیعیان بوده است. بعد از به قدرت رسیدن صفویه در ایران مجالی برای دخالت علما در سیاست و امور حکومتی فراهم آمد که پس از روی کار آمدن سلسلة قاجار در ایران این عرصه گسترش یافت. با به قدرت رسیدن پهلوی اول در ایران نهاد مذهب به شدت سرکوب شد و از جانب حکومت روحانیون مورد بی مهری قرار گرفتند. همین عامل بعدها باعث نفرت روحانیون و مردم از رضاشاه گردید که به دلیل عدم حمایتی مردم از او در شهریور 1320 وی از سلطنت خلع گردید که متعاقب آن فضای باز سیاسی در کشور به وجود آمد. آقای خمینی که در سال 1306 یعنی اوج قدرت رضاشاه در سن 25 سالگی به مقام اجتهاد رسید، در یک خانوادة فقیر روستایی در خمین به دنیا آمد وی در کودکی پدر و مادرش را نیز از دست داد (پدرش در درگیری با یکی از خوانین محلی کشته شد) او که شاهد تحقیر دین و روحانیت از جانب پهلوی اول بود به شدت از رضاشاه و محمدرضا شاه و کلاً سلسلة پهلوی منزجر گردید و تصمیم گرفت تا ریشه های حیات نظام شاهنشاهی را که به تصورش مایة ظلم و فساد و بدبختی مردم و عقب ماندگی کشور و از همه مهمتر تضعیف دینی شده بود را خشک کند. این مسئله در زمان حیات آقای بروجردی میسر نبود. بعد از فوت ایشان یک خلاء بزرگی در مرجعیت پدید آمد. آقای خمینی در این زمان فرد گمنامی بود ولی به واسطة تلاش برخی افراد نظیر آقای خلخالی به عنوان مرجع تقلید اعلم به مردم معرفی شد، همین مسئله و به خصوص مبارزات وی و دستگیری و تبعیدشان موجب مطرح شدن وی در عرصة داخلی و خارجی گردید. این مبارزات عبارتند از:
16 مهرماه 1341 در خصوص مخالفت با انجمنهای ایالتی و ولایتی و تحریم رفراندوم. در 2 بهمن 1341، حادثة فیضیه، دستگیری وی در 15 خرداد 1342 و متعاقب آن قیام مردم و سرکوب آن توسط شاه و بعد سخنرانی در مسجد اعظم قم و نطق تند و کوبندة وی در مخالفت با کاپیتالسیون علیه حکومت پهلوی و شخص شاه و به دنبال آن 13 آبان ماه 1343 بازداشت و تبعیدش به ترکیه- 12 مهر 1344 انتقال وی از ترکیه به بغداد و حرکت ایشان از سامراء به کربلا و بعد نجف و 23 آبان 1344 شروع درسهای حوزه ای در نجف که بخشی از اندیشة تشکیل حکومت اسلامی در آن گنجانده شده بود. پیام ایشان در 12 اردیبهشت 1356 به مناسبت چلهم شهدای قم، 2 مهر 1357 محاصرة منزلش توسط عوامل رژیم صدام، 10 مهر 1357 تبعیدش به کویت و از آنجا به فرانسه و در نهایت 12 بهمن 1357 بازگشت وی به ایران و متعاقب آن 22 بهمن 1357 پیروزی انقلاب.
تمامی مسائل فوق و به خصوص فضای حاکم بر دوران تبعید باعث تولید و تبیین اندیشة سیاسی آقای خمینی در خصوص ضرورت تشکیل حکومت اسلامی و نظریة ولایت فقیه گردید. نگرش جدید وی در فقه شیعه با رویکرد حکومتی و جهانی از دیگر کارهای اوست تفکری که منجر به احیای اسلام سیاسی در تشیع گردید که متعاقب آن اندیشه امت واحد اسلامی مطرح شد و به تبع آن نهضتهای اسلامی ظهور کردند. البته ایده تشکیل حکومت فقها در زمان قاجار توسط ملا احمد نراقی مطرح شده بود اما آقای خمینی چهارچوب آنرا بسط داد و تفکر تشکیل حکومت اسلامی که تا قبل از پیروزی انقلاب اسلامی در غالب تئوری بود، را توانست بر مبنای درک خود از اسلام در قالب جمهوری اسلامی در عمل اجرا کند. وی طرح نظریه ولایت فقیه را در خلال مکتوبات و سخنرانیهای متعددی ارائه کرد. از اولین تألیفاتش که صریحاً به حکومت دینی و نظارت روحانیون در ادارة کشور اشاره می کند، کتاب «کشف الاسرار» است که در سال 1321 به رشتة تحریر درآمد و پیرامون آن در این پژوهش بحث شده است. از دیگر آثار او «الرسائل» «البیع» و «تحریر الوسیله» است که در آنها نیز به طور متفرق و به تناسبهای گوناگون، منصب حکومت و دخالت در مسائل سیاسی و اجتماعی و اصلاح زندگی دنیوی را برای فقیه لازم می داند و به گونه ای پراکنده به مبحث ولایت سیاسی فقیه عادل پرداخته است. اما مهمترین و صریحترین اثر مکتوب وی در باب زعامت سیاسی فقیه، کتاب ولایت فقیه یا حکومت اسلامی است که بخشی از درس خارج وی در نجف بوده و به طور مبسوط و علنی تری به مسئله پرداخته است و در دهه های پیش از انقلاب به مثابة مانیفست «مبارزان مسلمان در داخل کشور» بود.
علاوه بر آن بخشی از دیدگاهها و سخنرانیهای او در باب حکومت اسلامی پس از پیروزی انقلاب مطرح گردید.
و اما پرسشی که مطرح می شود این است که: ولایت مطلقة ولی فقیه چه تاثیری بر مشروعیت حکومت اسلامی از دیدگاه آقای خمینی دارد؟
فهرست مطالب
پیشگفتار................................................................................................................ 1
فصل اول (کلیات)................................................................................................... 5
طرح مسئله............................................................................................................. 6
اهداف تحقیق.......................................................................................................... 9
اهمیت تحقیق.......................................................................................................... 9
سؤال اصلی........................................................................................................... 9
سؤالات فرعی........................................................................................................ 9
فرضیات تحقیق...................................................................................................... 9
متغیرها و مفاهیم عملیاتی...................................................................................... 10
روش تحقیق........................................................................................................... 10
مشکلات و موانع تحقیق......................................................................................... 10
سازماندهی تحقیق................................................................................................. 10
فصل دوم- تاریخچه تکوین اندیشة سیاسی شیعه از بدو پیدایش تا به قدرت رسیدن آقای خمینی 11
الف- تشیع در حال شکل گیری قبل از غیبت......................................................... 12
ب- تشیع وآمیختگی آن با نحلههای فکری مختلف و پدیداری چارچوبهای آن..... 22
ج- دوران اتمام آمیختگی و شکل گیری تشیع رسمی........................................... 27
فصل سوم- مشروعیت حکومت اسلامی از دیدگاه آقای خمینی........................... 34
اندیشة سیاسی آقای خمینی در خصوص اصل ضرورت تشکیل حکومت اسلامی... 35
مفهوم حکومت اسلامی از دیدگاه آقای خمینی...................................................... 36
ضرورت عقلی ایجاد حکومت اسلامی از دیدگاه آقای خمینی............................... 37
هدف از ایجاد حکومت اسلامی.............................................................................. 37
ویژگیهای حکومت اسلامی.................................................................................... 37
شرایط زمامدار حکومت اسلامی در عصر غیبت.................................................. 38
منابع حقوق اسلامی و ضرورت (ولایت فقیه) در زمامداری حکومت اسلامی...... 38
دلایل نقلی در اثبات ولی فقیه از دیدگاه آقای خمینی............................................. 38
تشکیل حکومت اسلامی توسط فقها در عصر غیبت از دیدگاه آقای خمینی.......... 40
حدود و اختیارات زمامدار حکومت اسلامی (ولی فقیه) از دیدگاه آقای خمینی..... 41
قلمرو حکومت دینی از دیدگاه سایر فقها و مقایسة آن با دیدگاه آقای خمینی...... 43
مهمترین فرازهای نظریة سیاسی ولایت فقیه........................................................ 45
نظریة انتقادی........................................................................................................ 46
نتیجه گیری............................................................................................................ 48
منابع و مأخذ......................................................................................................... 50
مشروعیت ولایت فقیه
(مشروعیت ) یکی از قدیمی ترین و اساسی ترین مباحث نظام سیاسی است که از یونان باستان ، توسط افلاطون و ارسطو و سپس از سوی متفکرانی همچون سیسرو ، آگوستین قدیس ، توماس آکویناس ، فارابی ، ابن رشد ، غزالی ، ماوردی ، ابن سینا و سایر شخصیت های مشرق و مغرب زمین مورد توجه قرارگرفته و با تقسیم حکومت به آریستوکراسی ، دموکراسی ، مونارکی ، جمهوری و مانند این ها به بحث ازمصادیق حکومت های مشروع و نامشروع پرداخته شده است . هر حکومت ، دولت و یا نظام سیاسی برای حدوث و بقای خود ناچار به بازشناسی مبانی مشروعیت نظام سیاسی خویش است تا با پشتیبانی از مبانی بتواند در امور عمومی و اجتماعی مردم تصرف کند و حق فرمانروایی را از آن خود قرار دهد ؛ زیرا در زمینه ی مشروعیت سیاسی ، مهمترین پرسش های ذیل پاسخ داده می شود و حق حاکمیت از آن حاکم و لزوم اطاعت از سوی مردم را توجیه می نماید . این که مشروعیت به چه معناست و در کدام یک ازحوزه های علوم سیاسی مورد بحث قرار می گیرد ؟و نیز منبع و منشا مشروعیت در نظام های سیاسی چیست و چه رابطه ای میان مشروعیت با مقبولیت و کارآمدی برقرار است ؟ آیا قدرت ، اقتدار ، زور و غصب حکومت ، منشا مشروعیت و مقبولیت آن میگردد و در تثبیت حق حاکمیت توان مند است ؟ آیا مشروعیت مبتنی بر سنت ، مقبولیت آفرین است و آیا توافقات عقلایی و قراردادهای اجتماعی مشروعیت سازند و آیا ویژگی های رهبران فرزانه می تواند منشا مشروعیت قرار گیرد ؟ و ده ها پرسش دیگر .
مشروعیت با دو رکن مهم از نظام های حکومتی سروکار دارد ، نخست با رکن حاکم و این که چرا و به چه دلیل توده ی مردم باید از فرمان ها و دستورهای حاکم اطاعت کنند و بر چه اساسی باید فلان حاکم ، حکمرانی نماید و دوم ، رکن نظام حکومتی و این که چرا برای نمونه حکومت دموکراسی ، لیبرالیستی ، نخبه گرایی ، اشراف سالاری و مانند این ها باید تحقق یابند و اصلاً ملاک مشروعیت حکومت ها چیست ؟ ایا حکومت زورمدارانه و استبدادی ، مشروعیت دارد یا تنها مشروعیت نوع حکومت از طریق رضایت و اراده ی عموم مردم و یا از ناحیه ی انطباق آن با اراده و فرامین حق تعالی تحقق پذیر است ؟
مشروعیت در حوزه ی اندیشه ی سیاسی ، از بحران مفهومی و کاربردی ایمن نیست و بر این اساس پاره ای از نویسندگان با نیافتن خاست گاه آن ، به برداشت های متفاوتی دست یافتند و با خلط میان معنای لغوی و اصطلاحی و نیز آمیختگی میان مشروعیت هنجاری و غیر هنجاری و همچنین مشروعیت ایدئولوژیکی و ساختاری و شخصی ، به تذبذب و اعوجاج فکری گرفتار شدند.
قانونی بودن ، انطباق با سنت ها ، قانونیت همراه با رضایت مردم ، برخورداری از ویژگی های اخلاقی ، توجیه عقلی اعمال قدرت حاکم ، حقانیت تام ، مقبولیت و اراده ی عمومی یا اکثریت توده ی مردم ، مطابقت با آموزههای دینی و.. نمونه هایی از تعاریف ارائه شده از این واژه می باشد .
فهرست مطالب
مقدمه
1-تعاریف مشروعیت
2-منابع مشروعیت
3-مشروعیت در اندیشه ی سیاسی اسلام
مشروعیت حکومت پیامبر (ص ) و اهل بیت (ع)
مشروعیت حکومت فقیه
1-برهان عقلی و نقلی
2-دلایل نقلی
روایت عمر بن حنظله
شبهات ولایت فقیه
مبانی مشروعیت مطلقه فقیه
پیشگفتار
ملت ایران در پی انقلاب شکوهمند اسلامی خویش در سال 1357 با اکثریتی قاطع به برپایی نظام مکتب و مبتنی بر نظریه «ولایت فقیه» رأی مثبت دادند. بر اساس این نظریه، در عصر غیبت کبری حضرت مهدی «عج» باید در رأس حکومت اسلامی حتما یک فقیه عادل و جامع شرایطی که دارای صلاحیتهای لازم علمی و عملی برای رهبری است که او از طریق خبرگان منتخب مردم تعیین شده است، قرار بگیرد. چنین رهبری تمامی مسوؤلیتهای ناشی از ولایت امر و امامت امت را به عهده دارد و ضامن عدم انحراف ارکان مختلف حکومتی از وظایف اصیل اسلامی خود میباشند.
ولایت فقیه مقولهایست که ریشه در باورهای اسلامی دارد و این باورها و عقاید اسلامی نیز اولا علمی و ثانیا قابل بحث و بررسی هستند ولی بدیهی است که هر کدام از آنها بایستی در بستر واقعی خود مورد بررسی و ارزیابی قرار بگیرند. اصل موضوع ولایت فقیه سخن تازهای نیست بلکه سابقهای هزار ساله در فقه شیعه دارد و در معنای قدیمیاش حکومت بر صغار و ایتام و منصب قضاوت تعمیم یافته که در فصل اول با بررسی دورههای تاریخی فقها با نگاهی مختصر به آن پرداختهایم اما امام خمینی دایره معانی آنرا به مثابه نظریه دولت مطرح ساخت که شامل معانی گذشته و اما اعم از آنها بود یعنی با این تفاوت که امام قلمرو اختیارات فقیه را به حکومت و قدرت سیاسی گسترش داد و نظریه حکومت اسلامی را به وجود آورد و هم چنین طرح مقوله ولایت مطلقه فقیه از ابتکارات امام خمینی است بگونهای که ایشان صراحتا میفرمایند:
« حکومت شعبهای از ولایت مطلقه رسولا.. است که یکی از احکام اولیه اسلام و محکوم بر تمام احکام فرعید حتی نماز ، روزه و حج است».
ولایت فقیه شکل حکومتی امام است که به دنبال حاکمیت دین و مقرارت آن در جامعه است نه حاکمیت افراد ولی از آنجا که دین سالاری لزوما دیندارسالاری را به دنبال دارد در نهایت به سالاری علمای عادل میانجامد.
در پژوهش حاضر در ابتدا به کلیاتی در مورد واژه «ولایت» «مطلقه» «فقیه» و هم چنین پیشینه بحث ولایت فقیه پرداخته شد است و در بخشهای دیگر به بررسی دلایل و استدلالات عقلی و نقلی و هم چنین مشروعیت آن از دید امام خمینی خواهیم پرداخت.
فهرست مطالب
مقدمه ..................................... 1
فصل اول: کلیات ............................ 3
بخش اول: مفهوم لغوی و اصطلاحی ولایت مطلقه فقیه 4
1-1-1- ولایت ............................... 5
1-1-2- مطلقه .............................. 6
1-1-3- فقیه ............................... 7
بخش دوم: پیشینه بحث ولایت فقیه ............. 8
1-2-1- حکومت در مباحث فقهی ................ 10
الف) فقهای دوره اول ....................... 11
ب) فقهای دوره دوم ......................... 13
ج) فقهای دوره سوم ......................... 14
د) فقهای دوره چهارم ....................... 15
هـ) فقهای دوره پنجم ....................... 16
فصل دوم: مبانی مشروعیت ولایت مطلقه فقیه .... 20
بخش اول: دیدگاه امام خمینی ................ 21
2-1-1- احادیث مرتبط با ولایت فقیه .......... 25
2-1-3- وظایف ولی فقیه برای تشکیل حکومت اسلامی 26
2-1-3- بحث آزادی در نظام ولایت فقیه ........ 27
بخش دوم: نظریه مشروعیت ولایت فقیه .......... 28
2-2-1- بررسی دلایل عقلی نظریه مشروعیت ولایت فقیه 29
2-2-2- بررسی دلایل نقلی نظریه مشروعیت ولایت فقیه 31
2-2-3- شمهای از سیره عملی امام خمینی، احیا گردین 34
نتیجهگیری ................................. 38
منابع فارسی ............................... 40
اثبات مشروعیت مالکیت دوره ای از دیدگاه فقهی و حقوقی
مقدمه
طرح مسئله:
مسئله مالکیت دوره ای به طور مشخص از زمانی در ایران مطرح شد که شرکتی به نام «شرکت مجتمع های توریستی و رفاهی آبادگران ایران» اقدام به فروش هفتگی آپارتمان ها و ویلاهای توریستی واقع در ساحل جزیره کیش نمود.
این شرکت در آگهی ها و برگه های تبلیغاتی خود از عنوان «تایم شر» مالکیت زمانی«بیع زمانی» استفاده نمود.
شروع فعالیت این شرکت به ویژه استفاده از اصطلاحات و عناوین بحث انگیز فوق، موجب مطرح شدن این موضوع در محافل حقوقی گردید چرا که عنوان بیع زمانی و مالکیت زمانی یا مالکیت دورهای در حقوق ایران و خصوصاً در فقه، بی سابقه و ناشناخته بود.
البته باید دانست که شرکت مزبور، صرفاً جهت جهانگردان و رونق صنعت جهانگردی که لازمه آن، ارتباط با جهان خارج است واژه «تایم شر» را در تبلیغات خود در روزنامه ها و دیگررسانه ها به کار برده و از آن به بیع زمانی تعبیر کرده است.
بنابراین آنچه که دغدغه ی اصلی تحقیق را تشکیل می دهد بررسی فقهی و حقوقی این شیوه قرارداد مالکیت دوره ای است.
مفهوم مشروعیت در نظام سیاسی
(مشروعیت ) یکی از قدیمی ترین و اساسی ترین مباحث نظام سیاسی است که از یونان باستان ، توسط افلاطون و ارسطو و سپس از سوی متفکرانی همچون سیسرو ، آگوستین قدیس ، توماس آکویناس ، فارابی ، ابن رشد ، غزالی ، ماوردی ، ابن سینا و سایر شخصیت های مشرق و مغرب زمین مورد توجه قرارگرفته و با تقسیم حکومت به آریستوکراسی ، دموکراسی ، مونارکی ، جمهوری و مانند این ها به بحث ازمصادیق حکومت های مشروع و نامشروع پرداخته شده است . هر حکومت ، دولت و یا نظام سیاسی برای حدوث و بقای خود ناچار به بازشناسی مبانی مشروعیت نظام سیاسی خویش است تا با پشتیبانی از مبانی بتواند در امور عمومی و اجتماعی مردم تصرف کند و حق فرمانروایی را از آن خود قرار دهد ؛ زیرا در زمینه ی مشروعیت سیاسی ، مهمترین پرسش های ذیل پاسخ داده می شود و حق حاکمیت از آن حاکم و لزوم اطاعت از سوی مردم را توجیه می نماید . این که مشروعیت به چه معناست و در کدام یک ازحوزه های علوم سیاسی مورد بحث قرار می گیرد ؟و نیز منبع و منشا مشروعیت در نظام های سیاسی چیست و چه رابطه ای میان مشروعیت با مقبولیت و کارآمدی برقرار است ؟ آیا قدرت ، اقتدار ، زور و غصب حکومت ، منشا مشروعیت و مقبولیت آن میگردد و در تثبیت حق حاکمیت توان مند است ؟ آیا مشروعیت مبتنی بر سنت ، مقبولیت آفرین است و آیا توافقات عقلایی و قراردادهای اجتماعی مشروعیت سازند و آیا ویژگی های رهبران فرزانه می تواند منشا مشروعیت قرار گیرد ؟ و ده ها پرسش دیگر .
مشروعیت با دو رکن مهم از نظام های حکومتی سروکار دارد ، نخست با رکن حاکم و این که چرا و به چه دلیل توده ی مردم باید از فرمان ها و دستورهای حاکم اطاعت کنند و بر چه اساسی باید فلان حاکم ، حکمرانی نماید و دوم ، رکن نظام حکومتی و این که چرا برای نمونه حکومت دموکراسی ، لیبرالیستی ، نخبه گرایی ، اشراف سالاری و مانند این ها باید تحقق یابند و اصلاً ملاک مشروعیت حکومت ها چیست ؟ ایا حکومت زورمدارانه و استبدادی ، مشروعیت دارد یا تنها مشروعیت نوع حکومت از طریق رضایت و اراده ی عموم مردم و یا از ناحیه ی انطباق آن با اراده و فرامین حق تعالی تحقق پذیر است ؟
مشروعیت در حوزه ی اندیشه ی سیاسی ، از بحران مفهومی و کاربردی ایمن نیست و بر این اساس پاره ای از نویسندگان با نیافتن خاست گاه آن ، به برداشت های متفاوتی دست یافتند و با خلط میان معنای لغوی و اصطلاحی و نیز آمیختگی میان مشروعیت هنجاری و غیر هنجاری و همچنین مشروعیت ایدئولوژیکی و ساختاری و شخصی ، به تذبذب و اعوجاج فکری گرفتار شدند.
قانونی بودن ، انطباق با سنت ها ، قانونیت همراه با رضایت مردم ، برخورداری از ویژگی های اخلاقی ، توجیه عقلی اعمال قدرت حاکم ، حقانیت تام ، مقبولیت و اراده ی عمومی یا اکثریت توده ی مردم ، مطابقت با آموزههای دینی و.. نمونه هایی از تعاریف ارائه شده از این واژه می باشد .
1-تعاریف مشروعیت
اینک به پاره ای از تعاریف در زمینه ی مشروعیت اشاره می شود :
1 ـ مشروعیت عبارت است از توجیه عقلانی ( اعمال سلطه و اطاعت ) . اگر اطاعت ، غیر عقلانی باشد ، مستند به سنت جاری (Traditional) یا محبوبیت حاکم ( فره ایزدی یا (Charisma خواهد بود .1
2 ـ مشروعیت یعنی توجیه عقلی ( اعمال قدرت حاکم ) و این که حاکم برای اعمال قدرت خود چه مجوزی دارد و مردم چه توجیه عقلی را برای اطاعت از حاکم ارایه می کنند . مشروعیت ، متضمن توانایی نظام سیاسی در ایجاد و حفظ این اعتقادات است که نهادهای سیاسی موجود ، مناسب ترین نهادها برای جامعه هستد . مشروعیت ارتباط نزدیکی با مفهوم تعهد و التزام به فرمان برداری دارد .[1]
3 ـ مشروعیت به معنی قانونی بودن یا طبق قانون بودن است . این کلمه دراروپای سده ی میانه هم به همین معنا به کار می رفت . سیسرو (Cicero) این واژه را برای بیان قانونی بودن قدرت به کار برد . بعدها واژه ی مشروعیت در اشاره به روش های سنتی ، اصول قانون اساسی و انطباق با سنت ها به کار رفته است . بعد از آن هم مرحله ای فرا رسید که در آن ، عنصر رضایت به معنی آن افزوده شد و ( رضایت ) ، پایه و اساس فرمانروایی مشروع دانسته شد . [2]
4 ـ وقتی حکومت ، مشروعیت دارد که مردم تحت فمان ، اعتقاد راستین داشته باشند بر این که ساختار ، عملکردها ، اقدامات ، تصمیمات ، سیاست ها ، مقامات ، رهبران یا حکومت از شایستگی ، درست کاری یا خیر اخلاقی از حق صدور قواعد الزام آور برخوردار باشند .[3]
5 ـ ژان بیندال ، مشروعیت را چنین تعریف می کند که مردم به طور طبیعی و بدون تردید ، سازمانی را که به آن تعلق دارند ،[4] می پذیرند .
6 ـ ج ـ ک . رابرت می گوید : ( مشروعیت همان اصلی است که دلالت می کند بر پذیرش همگانی دست یافتن شخص یا گروه معینی به مقامی سیاسی ، به طور کل از راه اعمال قدرت یا در برخی موارد ویژه بر این اساس که اعمال قدرت برای دست یابی به آن مقام با برخی اصول و رویه های عمومی اجرای اقتدار هماهنگ است ) .[5]
7 ـ نظریه ی مختار : مشروعیت (Legitimacy) که از صفت (Legitimate) اشتقاق یافته ، در لغت به معنای ( قانونی ) ترجمه شده است . این اصطلاح از روزگاران قدیم در فلسفه و کلام سیاسی ، مورد توجه قرار گرفته و از قرن نوزدهم در جامعه شناسی سیاسی که یکی از شاخه های علوم سیاسی می باشد مطرح گردید . فلسفه ، کلام و یا فقه سیاسی به مسائل هنجاری و باید و نباید های حقوقی و ارزشی درحوزه ی سیاست می پردازند . بر این اساس ، مشروعیتی که در این شاخه های علوم سیاسی مورد بحث قرار می گیرد ، ( مشروعیت هنجاری ) نام دارد .و جامعه شناسی سیاسی ، تلاش فکری در جهت توضیح و تبیین پدیده ها و رفتارها و ساخت های سیاسی به وسیله ی عوامل اقتصادی ، فرهنگی و اجتماعی است . موضوع این رشته ی سیاسی ، روابط دولت و جامعه و تاثیرات جامعه بر روی دولت است. این علم به بررسی محیط اجتماعی ـ سیاسی می پردازد .[6]
به همین دلیل ، مباحث مربوط به جامعه شناسی سیاسی از جمله مسله ی مشروعیت و منابع آن ، کاملاً غیر هنجاری است . یعنی از هست ونیست های روابط میان دولت و ملت سخن به میان می آورد و به بایستی ونبایستی های حقوقی و ارزشی نظر ندارد .
( مشروعیت به مفهوم مقبولیت ) و مورد رضایت مردم در حوزه ی جامعه شناسی سیاسی و ( مشروعیت به مفهوم حقانیت ) در برابر غصب (Usurpation) یعنی ناحق بودن حکومت در حوزه ی فلسفه ، کلام و حقوق سیاسی مورد بحث قرار می گیرد . در فلسفه ی سیاسی ، پرسش اصلی آن است که حق حاکمیت از آن کیست و چه کسی باید حکومت کند و آیا نوع حکومت و یا شخص حاکم ، حق است یا ناحق ؟ مشروعیت دارد یا ندارد ؟ حقانیت دارد و یا غاصب است ؟
در جامعه شناسی سیاسی ، پرسش بدین گونه است که چگونه یک حکومت ، کارآمد خواهد بود و دوام و مقبولیت و رضایت مردمی پیدا می کند ؟ یک حاکم معین در جامعه ی دینی یا غیر دینی ، با چه فاکتورها و شرایط و عواملی ، محبوبیت می یابد ؟ آیا زور و غلبه و فشار سیاسی ، منشا استقرار و استمرار نظام سیاسی می شود ؟ آیا وراثت ، شیخوخیت ، نژاد پرستی ، ملی گرایی ، اشراف سالاری ، نخبه گرایی ، ویژگی های اخلاقی و شخصی و وارستگی و فرهمندی عرفانی ، منابع مشروعیت جامعه شناسانه به شمار می روند ؟مشروعیت در جامعه شناسی سیاسی ، و به حق و ناحق بودن حکومت و حاکم کار ندارد و به مقبولیت مردمی و پایگاه اجتماعی حکومت نظر دارد که آن هم مقوله ای تشکیکی بوده و دارای مراتبی است ؛ یعنی هیچ دولتی صد در صد مقبول یا نامقبول نیست . آیا مشروعیت هنجاری و یا ناهنجاری یا فلسفی و جامعه شناختی ، ارتباط مستقیم با قدرت دارد ؟ حکومت و حاکمی که مشروعیت فلسفی ، کلامی و حقوقی را به دست آورد ، قدرت و اقتدار او مشروع است ودر غیر این صورت ، نامشروع و ناحق می باشد ؛ حتی اگر نفوذ اجتماعی فراوانی داشته باشد ونیز حاکم و حکومتی که به دلایل و عوامل معرفتی ، اجتماعی ، روان شناختی مقبولیت مردمی و رضایت اجتماعی پیدا کند ، قدرت بالفعل سیاسی نیز به دست می آورد ؛ گرچه با نگاه فلسفی و کلامی ن مشروع و حق نباشد ؟
2-منابع مشروعیت
اندیشمندان علوم سیاسی از دو زاویه ی فلسفی و جامعه شناختی به بحث منابع مشروعیت پرداخته اند .
ماکس وبر سه نوع مشروعیت سنتی ، کاریزمایی و قانونی را به عنوان منابع مشروعیت بر می شمارد .
1) مشروعیت سنتی (Traditional)
که مبتنی بر اعتقاد متداول میان سنت ها و فرهنگ های مختلف است واز قدیم الایام اعتبار داشته و حکومت های وراثتی ،شیخوخیت ، پدر سالاری ، نژاد پرستی ، اشراف گرایی و غیره را به خود اختصاص داده است .
2) مشروعیت فره مندانه و کاریزمایی (Charismatic)
که مبتنی بر فرمان برداری غیر عادی و استثنایی از یک فرد به جهت تقدس ، قهرمانی و یا سرمشق بودن وی و از نظامی که او ایجاد کرده و به او الهام شده است .
3) مشروعیت قانونی که مبتنی بر اعتقاد به قانونی بودن مقرارت موجود و حق اعمال سیادت فراخوانده است . البته مراد ماکس از قوانین در این جا توافقات عقلایی است .[7]
دیوید ایستون ، بر اساس سه نوع منبع به توصیف سه قسم ازمشروعیت می پردازد :
1 ـ مشروعیت ایدئولوژیک : وقتی که منبع مشروعیت ایدئولوژی ، حاکم بر جامعه باشد ، آن را مشروعیت ایدئولوژیک می نامند . نظام سیاسی در واقع تجسم کمال مطلوب ها ، هدف ها و مقصدهایی است که اعضای جامعه را در تفسیر راه و توضیح حال کمک می کند و تصوری از آینده در ذهن می آفریند . ایدئولوژی ،هدف های نظام سیاسی را تصویر و اعلام می کند .
2 ـ مشروعیت ساختاری : هر نظام سیاسی ، اصولی در مورد واگذاری قدرت سیاسی و اعمال اقتدار دارد و بر پایه ی این اصول از مردم می خواهد که اعتبار ساختارها و هنجارهای رژیم را بپذیرند . اگر اعتبار ساختارها و هنجارهای رژیم پذیرفته شود ، مشروعیت ساختاری به وجود می آید .
3 ـ مشروعیت شخصی : اگر رهبران ، شخصیت و رفتار برجسته ای داشته باشند و اگر مردم آن ها را قابل اعتماد و علاقه مند و متوجه به مسائل خود بدانند یا از آن ها بخواهند جامعه را به طرز دیگری اداره کنند و آن ها هم بپذیرند ، واقعیت غیر قابل انکاری پدیدار می شود که آن را مشروعیت شخصی می نامند .[8]
گریس جونز منابع مشروعیت نظام سیاسی انگلستان را بدین شرح گفته است :
1 ـ تداوم نهادهای سیاسی و اجتماعی
2 ـ سنت عدم خشونت
3 ـ باورهای دینی
4 ـ باور به ارزش ها
5 ـ روند آزادی و یک دلی انتخاباتی
6 ـ جامعه ی هماهنگ و یک پارچه و تداوم سنت های آن
7 ـ فرهنگ سیاسی انطباق پذیر
به عقیده ی فردریک منابع مشروعیت عبارت اند از :
1 ـ دینی ، 2 ـ فلسفی ، 3 ـ حقوقی ، 4 ـ روشی ، 5 ـ تجربی ،[9]
مکاتبی مانند داروینسیم اجتماعی که اندیشه های سیاسی و اجتماعی خود را بر تنازع بقا و بقای اصلح مبتنی می سازند ، مشروعیت نظام حکومتی و انواع تصمیم گیریهای اجتماعی و بین المللی را بر اساس قهر و غلبه و زور و نزاع و مانند اینها قلمداد می کنند . متاسفانه این ره یافت سیاسی علاوه بر اندیشه ی سیاسی غرب و ظهور آن در افکار کسانی همچون ماکیاولی ، هابز ، و نیچه در اندیشه ی سیاسی پاره ای از متفکران نظیر غزالی و ماوردی نیز به چشم می خورد . این تئوری درواقع مبنای مشروعیت حکومت های استبدادی و دیکتاتوری می باشد .
مشروعیت الهی ، یکی دیگر از منابع مشروعیت است که در بستر تاریخی در کشورهای شرق و غرب مورد تایید قرار گرفته ، البته با این روی کرد که حاکمان و پادشاهان با بسط ید تام و حتی خارج از فرمان ها و دستورهای الهی ، خلیفه ی خداوند می شدند و تمام فسق و فجور آن ها با تفکر جبرگرایی یا تئوری مشروعیت الهی اصلاح می گردیدند و حکومت های سنتی و وراثتی را نیز از مصادیق مشروعیت الهی قلمداد می کردند . این نوع از مشروعیت در دوران قرون وسطی در مغرب زمین و نظام سیاسی بنی امیه و بنی عباس و حکومت های عثمانی ظاهر بوده است . اسلام اصیل و ناب محمدی (ص) و آیات الهی و روایات پیشوایان دین با تفسیر دیگری ازمشروعیت الهی که مبتنی بر جهان بینی ، انسان شناسی و معرفت شناسی معینی است ، نظام سیاسی خود را تثبیت می کند که توضیح آن در بخش بعدی خواهد آمد .