تاثیر فعالیت های فوق برنامه بر موفقیت تحصیلی دانشجویان دختردانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد

تاثیر فعالیت های فوق برنامه بر موفقیت تحصیلی دانشجویان دختردانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد

مقدمه

یکی از عرصه‌هایی که زندگی روزمره را بازنمایی می‌کند و قدرت و مقاومت را در زندگی انسان‌ها به نمایش می‌گذارد عرصه‌ی فراغت است.

فراغت عرصه‌ای است که اختیار و آزادی انسان‌ها در آن عرصه بیشتر قابل اعمال است. در نتیجه برخلاف کار که انضباط بیشتری را ایجاب می‌کند، فضای مناسبی برای مقاومت در برابر رویه‌های فرهنگی جا افتاده و برای پدید آوردن روال‌ها و کردارهای جدید است. از این روست که گفته‌اند فراغت می‌تواند فرهنگ ایجاد کند و هویت افراد را اشکار سازد.

برخی از پژوهشگران بر این باورند که پدیده فراغت در سرتاسر تاریخ زندگی بشر وجود داشته و خاص زمان مشخصی نیست . اما برخی دیگر فراغت را پدیده‌ای می‌دانند که با تمدن صنعتی پیود دارد و معتقدند که دارای دو ویژگی و شرایط خاص است که عبارتند از: 1ـ تحت ‌تأثیر مراسم اجباری و الزامات فرهنگی و اجتماعی نیست، بلکه با اراده و اختیار فرد سپری می‌شود. (براون ،1996 صفحه92)

2ـ از سایر فعالیت های ضروری زندگی روزمره نظیر خوردن متفاوت است. (دومازیه،1372،صفحه56)

چنانچه این دو شرط ملاک باشد، اوقاعت فراغت در جواع بیش پیش صنعتی وجود نداشته زیرا افراد در گذراندن فراغت خود نظیر تفریحات و سرگرمی نوعی تابع الزامات فرهنگی اجتماعی بوده اند.(فکوهی، ناصر 1382). واقعیت آن است که امروزه وجود و اهمیت بخشی به آن هم نتیجه‌ی رشد صنعت و هم نتیجه‌ی جامعه‌ی مصرفی بوده است فعالیت های اوقات فراغت امروزه از چنان اهمیتی برخوردار است که حتی از آن به مثابه آینه فرهنگ جامعه یاد می‌کنند. به این معنی که چگونگی گذران اوقات فراغت افراد یک جامعه تا حد زیادی معرف ویژگی‌های فرهنگ آن جامعه است و ازاین نظرگاه، کوشش برای شناسایی چگونگی‌گذران اوقات فراغت در یک جامعه یا یک گروه اجتماعی حائز اهمیت ویژه‌ای است. (چگونگی پرداختن به فعالیت‌های فراغت در بین جوانان و نوجوانان ،شریفیان، مسعود، صفحه 5)

فهرست مطالب

عنوان فصل اول : کلیات صفحه

1-1 مقدمه-----------------------------------------------

2-1 بیان مسئله --------------------------------------------

3-1 ضرورت و اهمیت تحقیق ----------------------------------

4-1 اهداف تحقیق -------------------------------------------

5-1 تعریف مفاهیم و اصطلاحات --------------------------------

1-5-1 اوقات فراغت -----------------------------------------

1-5-2 اوقات فراغت در لغت -----------------------------------

1-5-3 اوقات در لغت ----------------------------------------

1-5-4 فراغت در لغت ----------------------------------------

1-5-5 موفقیت در لغت ---------------------------------------

1-5-6 موفقیت تحصیلی --------------------------------------

فصل دوم پیشینه تحقیق

1-2 پژوهش های انجام شده در داخل کشور ----------------------

1-1-2چگونگی اوقات فراغت دانشجویان دانشگاه اصفهان با تاکید برفعالیتهای ورزشی

2-1-2 نحوه گذران اوقات فراغت دانشجویان دانشگاه کشوربا تاکید بر فعالیتهای ورزشی 3-1-2 بررسی مشکلات گذران اوقات فراغت دانشجویان دانشگاه شهید چمران -----------

4-1-2اوقات فراغت و شکل گیری شخصیت فرهنگی در دبیرستان تهران ----

5-1-2بررسی میزان علاقه مندی و تعیین اولویت های مورد علاقه دانشجویان دانشگاه های علوم پزشکی

6-1-2بررسی نحوه گذران اوقات فراغت دانشجویان پسر دانشگاه آزاد اسلامی

7-1-2بررسی اوقات فراغت شهروندان شهر مشهد -------------------

جنسیت و اوقات فراغت در عرصه های زندگی شهری -----------------

2-2پژوهش های انجام در خارج از کشور -------------------------

1- 2-2فراغت در شهر --------------------------------------

2- 2-2اوقات فراغت جوانان --------------------------------

3- 2-2تئوری فراغت -------------------------------------

فصل سوم : چهار چوب نظری

1-3بررسی آراء و اندیشه های صاحب نظران---------------------

1-1-3نظریات رایزرمن ------------------------------------

2-1-3نظریات رایت میلز -----------------------------------

3-1-3نظریات فلوئید هاوس---------------------------------

4-1-3نظریات اسپنسر-------------------------------------

1-2-3تئوری رفتار واتسن ----------------------------------

2-2-3تئوری انگیزه جورج هومز------------------------------

3-2-3تئوری طبقات گرازیا ---------------------------------

4-2-3تئوری مربوط به رابطه فراغت بازی ----------------------

3-3فرضیات تحقیق ---------------------------------------

4-3مدل تحلیلی تحقیق -------------------------------------

فصل چهارم : مبانی روش تحقیق

1-4روش تحقیق -----------------------------------------

2-4جامعه آماری ----------------------------------------

3-4واحد تحلیل ------------------------------------------

4-4شیوه ی نمونه گیری -----------------------------------

5-4حجم نمونه ------------------------------------------

6-4تعریف عملیاتی تحقیق -----------------------------------

فصل پنجم : یافته های تحقیق

فهرست جداول ------------------------------------------

1-5تحلیل های تک متغیره -----------------------------------

1-1-5 دوره تحصیلی -------------------------------------

2-1-5 معدل کل------------------------------------------

3-1-5 وضعیت تاهل --------------------------------------

4-1-5 رشته تحصیلی -------------------------------------

5-1-5 شغل پدر -----------------------------------------

6-1-5 میزان تحصیلات پدر ---------------------------------

7-1-5 درآمد ماهیانه خانوار---------------------------------

8-1-5 آیا در طول سال تحصیلی به فعالیت ورزشی می پردازید؟-------

9-1-5 نوع فعالیت ورزشی شما چیست؟ ------------------------

10-1-5 انگیزه شما از انجام فعالیت ورزشی چیست ؟ --------------

11-1-5 میزان رضایت شما از انجام فعالیت ورزشی چیست ؟ ---------

12-1-5 آیا در کلاس های فرهنگی ورزشی شرکت می کنید؟----------

13-1-5 در چه کلاسهای فرهنگی و آموزشی شرکت می کنید ؟ --------

14-1-5 انگیزه شما از انجام این فعالیت چیست ؟ ------------------

15-1-5 میزان رضایت شما از انجام این فعالیت چیست ؟ ------------

16-1-5 آیا به فعالیت مذهبی هم می پردازید؟ --------------------

17-1-5 نوع فعالیت مذهبی شما چیست ؟ ------------------------

18-1-5 انگیزه شما از انجام این فعالیت چیست؟ ------------------

19-1-5 میزان رضایت شما از انجام این فعالیت چیست؟ -------------

20-1-5 آیا در انجمن ها و تشکل های مذهبی شرکت می کنید؟ --------

21-1-5 نوع انجمنی که در آن فعالیت می کنید چیست ؟ -------------

22-1-5 انگیزه شما از انجام این فعالیت چیست؟ ------------------

23-1-5 میزان رضایت شما از انجام این فعالیت چیست ؟ ------------

24-1-5 در اوقات فراغت به چه تفریحاتی می پردازید؟ --------------

2-5تحلیل های دو متغیره -----------------------------------

1- 2-5رابطه بین دوره ی تحصیلی با میزان شرکت در فعالیت های فوق برنامه

2- 2-5رابطه وضعیت تاهل با میزان شرکت در فعالیت های فوق برنامه --

3- 2-5رابطه بین نوع فعالیت های فوق برنامه با موفقیت تحصیلی ------

4- 2-5رابطه پایگاه اجتماعی با میزان شرکت در فعالیت های فوق برنامه -

5- 2-5رابطه بین انگیزه شرکت در فعالیت های فوق برنامه با میزان شرکت در

این فعالیتها --------------------------------------------

6- 2-5رابطه بین میزان رضایت از شرکت در فعالیت های فوق برنامه با میزان شرکت در این فعالیت ها

7- 2-5رابطه بین میزان رضایت از شرکت در برنامه های فوق برنامه با موفقیت

در تحصیل ---------------------------------------------

فصل ششم : نتیجه گیری

1-6 نتیجه گیری -----------------------------------------

2-6فهرست منابع و ماخذ -----------------------------------

3-6ضمائم ---------------------------------------------

خرید فایل

پاورپوینت تاریخ ادبیات ایران 1

پاورپوینت تاریخ ادبیات ایران 1

ادب به همة افعال پسندیده‏ای گفته می‏شود که از نفس صادر می‏گردد و فرق آن با اخلاق در این است که اخلاق، هم به افعال پسندیده و هم به افعال ناپسند اطلاق می‏گردد.

خرید فایل

بررسی سیر تاریخی زبان و ادبیات عرب در ایران از دوره صفویه تا قاجاریه

بررسی سیر تاریخی زبان و ادبیات عرب در ایران از دوره صفویه تا قاجاریه

1-1 بیان مسئله

بررسی سیر تاریخی زبان و ادبیات عرب در ایران از دوره صفویه تا قاجاریه که در آن با توجه به بازه زمانی بین سالهای 910هـ..ق الی 1210هـ..ق و با توجه به فارسی زبان بودن ایرانیان و و شاید حس کنجکاوی در مورد چگونگی و ضعیف ادبیات عرب در ایران در دوره اوج گیری شیعه و تقابل به وجود آمده با تسنن و چگونگی تسری و داخل شدن ادبیات عرب در ایران آن زمان مرا برآن واداشت تا این بررسی و سیر تحولی ادبیات عرب در این دوره را بررسی کنم و آشنایی بیشتر با این سیر تحولاتی را بیان نمایم.

1-2 هدف های تحقیق

به طور اجمال می توان هدف از تحقیق فوق را در چند مسئله بیان نمود به طوری که نه تنها اطلاعاتی از زبان ادبیات عرب بر ما آشکار سازد بلکه بتوان اطلاعاتی در زمینه ادبیات عرب در این دوره و شناختن بازه زمانی آن و همچنین تحولات این دوره را برای ما نمایان سازد که به اجمال به بیان اهداف مورد نظر به صورت فهرست وار می پردازم.

1- تاریخ ادبیات عرب از گذشته تا دوره فوق .2- واژه های مورد نیاز در ادبیات عرب.3- بررسی دوران صفویه و افشاریه و زندیه شامل سلاطین و وضعیت دوران فوق.4- علما و دانشمندان و نویسندگان و آثار علمی آنها که به نگارش در آمده و اطلاعات آن را در دسترس ما می باشد.

4- نمونه ای از ادبیات شعری در این دوره.5- تحلیل ادبی تعدادی از ابیات از نظر فنون شعری از دیدگاه غزل ،‌قصیده ، ملمع و...

اهمیت موضوع تحقیق و انگیزه انتخاب آن

1-3 باید اذعان نمود از آن جهت موضوع فوق اهمیت دارد که کمتر شخصی این زمان را مورد تحلیل قرار داده و در این زمان ادبیات عرب به نوعی دارای نقصان و افول قرار شده است چرا که از طرفی سلاطین به نوعی مخالفت خود را با ترویج ادبیات عرب اظهار داشته و از طرفی شاهان ایرانی زنده نگاه داشتن ادبیات فارسی را در فکر خود پرورش می دادند و انگیزه بیشتر من جهت انتخاب موضوع فوق ارتباط کاری و نوعی حس کنجکاوی بررسی وضعیت ادبیات عرب در آن زمان برایم به وجود آمده بود لذا بر آن شدم که موضوع را تحلیل نمایم.

فهرست مطالب

فصل اول- کلیات طرح

1-1 بیان مسئله

1-2 هدف های تحقیق

سوالات فرضیه تحقیق

فصل دوم

مقدمه

2-1 تاریخ

2-2-1 تعریف ادب و ادبیات

2-2-2 اقسام ادب

2-2-3 عناصر ادب

2-2-4 خط و کتابت عربی

2-2-5 متون ادبی

2-2-6 فنون ادبی شعر

2-2-7 انواع شعر

2-2-12 فنون ادبی نثر

2-2-13 انواع قصص

2-4 تاریخ صفویه

.ارزش تاریخی دوره صفوی

دولت صفوی بنیادگذار دولتی واحد با مذهبی واحد

ساختار حکومتی دولت صفوی

ساختار قضایی

ساختار اجرایی

ساختار نظامی و لشکری

پادشاهان صفوی

دانشوران روزگار صفوی

مثلث دین، سیاست و آموزش عالی در دوران های تاریخی ایران

دوران صفویه

افـشاریه

زندیه

علمای قرن دهــم

علمای قرن یازدهم

علمای قرن دوازدهم

مدرسه مریم بیگم صفوی

مدارس دوره صفویه

شیخ بهایی

زندگی

استادان

آثار و تالیفات

شخصیت ادبی

زندگی سیاسی شیخ بهایی

شیخ حر عاملی

شاعر اهل بیت

میرداماد

ملاصدرای شیرازی

غیاث الدین شیرازی

کمال الدین اردبیلی

مهمترین اساتید وشاگردان علامه مجلسی

الف_ ملا محمد تقی مجلسی مشهور به مجلسی اول:

ب – ملا محمد صالح مازندرانی:

ج – ملا محسن فیض کاشانی:

د- سید علی خان شیرازی:

استادان دیگر:

مجلس درس و حوزه علمی علامه مجلسی:

مهمترین شاگردان علامه مجلسی:

الف _ سید نعمت الله جزایری:

ب – میر محمد صالح خاتون آبادی:

ج _ حاج محمد اردبیلی:

د _ میرزا عبدالله افندی تبریزی اصفهانی مولف ریاض العلما:

شاگردان دیگر:

فیض کاشانی

شاگردان معروف فیض

آقا جمال الدین محمد خوانساری

در حوزة تدریس :

شاگردان :

تألیفات :

ستارة آسمان ادب فارسی :

سید صدر

فتح الله کاشانی

میوه ‏هاى معرفت

محمد نراقی

میرزای قمی

الاسترابادی

دانشمندان الریاضیات والفلک

معرفى اجمالى کتاب:

مقدس اردبیلی، شیخ عبدالله تستری، شیخ بهائی.

مؤلف:

شیخ سلیمان ماحوزی بحرانی(م1121ق )

2-35 فاضل هندی

2-35-2 تالیفات

علامه مجلسی

فصل سوم

مقدمه

فهرست کتب خطی مجلس شورای اسلامی ، ج 7 ، ص 173

کشکول شیخ بهایی

کتاب ثمرة الفواد ملا اسماعیل خواجویی

قصیده

شعر :

فصل فی وصف نسائها

حر عاملی – ابیاتی در حدیث قدسی

5 – 3 شیخ بهائی

چکامه های از شیخ حرفوشی

ستایش از شیخ محمد جواد کاظمی :

فهرست منابع

خرید فایل

ادبیات و پیشینه تحقیق(مبانی نظری)

فایل مربوط به فصل دوم پایان نامه کارشناسی ارشد رشته مدیریت بررسی رابطه انگیزش شغلی دو عاملی هرزبرگ و بهبود عملکرد شغلی کارکنان در 73 صفحه وورد و قابل ویرایش به همراه فهرست کامل منابع مورد استفاده

مقدمه:

انگیزش از موضوعات و مفاهیم اساسی در مدیریت سرمایه ای انسانی بوده و آثار و نوشته های بسیاری در خصوص انگیزش از سوی دانشمندان مختلف مطرح شده که در آنها هم از نظر تئوریک و هم از نظر تجربی، فنون انگیزشی مورد استفاده توسط مدیران برای بهبود عملکرد افراد مورد بحث و بررسی گرفته است.نظریه پردازان کلید موفقیت سازمانی را مدیریت موثر نیروی انسانی می دانند و با وجود حرکت سریع سازمانها به سوی فن آوری، نقش انسان به عنوان عامل حیاتی و استراتژیک سازمان بیش از بیش مورد توجه قرار گرفته است.از اینرو جلب رضایت کارکنان و علاقمند کردن بیشتر آنها به شغل مورد تصدی و در نتیجه برآورده شدن اهداف سازمانی از اهمیت خاصی برخوردار است.یکی از وظایف مهم مدیران در سازمان‌‌ها، شناسایی استعدادهای بالقوه کارکنان و فراهم نمودن زمینه‌های رشد و شکوفایی آنان است که زمینه ارتقای بهره‌وری را فراهم می‌کند. امروزه نمی‌توان بدون توجه به میزان بهره‌وری در تولید و بدون آگاهی از عوامل موثر بر افزایش آن، به سوی توسعه پایدار گام برداشت.

از آنجا که انسان در توسعه نقش کلیدی دارد و تحقق توسعه به دست انسانانگیزش از موضوعات و مفاهیم اساسی در مدیریت سرمایه ای انسانی بوده و آثار و نوشته های بسیاری در خصوص انگیزش از سوی دانشمندان مختلف مطرح شده که در آنها هم از نظر تئوریک و هم از نظر تجربی، فنون انگیزشی مورد استفاده توسط مدیران برای بهبود عملکرد افراد مورد بحث و بررسی گرفته است.نظریه پردازان کلید موفقیت سازمانی را مدیریت موثر نیروی انسانی می دانند و با وجود حرکت سریع سازمانها به سوی فن آوری، نقش انسان به عنوان عامل حیاتی و استراتژیک سازمان بیش از بیش مورد توجه قرار گرفته است.از اینرو جلب رضایت کارکنان و علاقمند کردن بیشتر آنها به شغل مورد تصدی و در نتیجه برآورده شدن اهداف سازمانی از اهمیت خاصی برخوردار است.یکی از وظایف مهم مدیران در سازمان‌‌ها، شناسایی استعدادهای بالقوه کارکنان و فراهم نمودن زمینه‌های رشد و شکوفایی آنان است که زمینه ارتقای بهره‌وری را فراهم می‌کند. امروزه نمی‌توان بدون توجه به میزان بهره‌وری در تولید و بدون آگاهی از عوامل موثر بر افزایش آن، به سوی توسعه پایدار گام برداشت.

از آنجا که انسان در توسعه نقش کلیدی دارد و تحقق توسعه به دست انسان و....

فهرست مطالب:

2-1- مقدمه

2-2- تاریخچه انگیزش

2-3- تعریف انگیزش

2-4- فرایند انگیزش

2-5- اهمیت انگیزش

2-6- ابعاد انگیزش

2-7- انواع انگیزه

2-8- تئوری های انگیزش

2-8-1- تئوری های ویژگی های شغل

2-8-2- تئوری نیازهای انگیزش

2-8-3- تئوری سلسله مراتب نیاز«مازلو»

2-8-4- تئوری نیاز مک کللند

2-9- نظریه های انگیزش

2-9-1- نظریه های محتوایی

2-9-1-1- سلسله مراتب نیازهای آبراهام مازلو

2-9-1-2- نظریه X و Y مک گریگور

2-9-1-3- نظریه نیازهای زیستی، تعلق و رشد کلیتون آلدفر (ERG)

2-9-1-4- تئوری جورج هومانز

2-9-1-5- تئوری دو عاملی هرزبرگ

2-9-2- تئوری یا نظریه های فرایندی

2-9-2-1- نظریه تعیین هدف

2-9-2-2- تئوری تقویت رفتار

2-9-2-3- نظریه برابری

2-9-2-4- نظریه انگیزشی انتظار

2-10- عوامل انگیزشی

2-11- ارتباط میان انگیزش و بهره وری

2-12- انگیزش کلید افزایش عملکرد در سازمان

2-13- ارزیابی تئوری های انگیزشی

2-14- عملکرد شغلی

2-15- ضرورت و اهمیت عملکرد شغلی

2-16- عوامل مؤثر بر عملکرد شغلی

2-17- شاخص های ارزشیابی عملکرد شغلی

2-18- ارزشیابی عملکرد شغلی

2-19- مراحل ارزشیابی عملکرد شغلی

2-20- مروری بر پژوهش های انجام شده

فهرست منابع

خرید فایل

تجربیات مدون تدریس- زبان و ادبیات عرب

فرمت فایل ورد با قابلیت ویرایش

فهرست مطالب

عنوان صفحه

مقدمه 2

بیان مسئله 3

عوامل کاهش دهنده انگیزه یادگیری عربی 5

روش های فعال 8

شرایط یادگیری زبان دوم 10

طبقه بندی هدفهای تربیتی : 13

حیطه عاطفی 15

حیطه روانی – حرکتی : 17

طبقه بندی اهداف کلی در حوضه ها یا حیطه های سه گانه در عربی ۳ رشته انسانی 18

حرفه‌ای: 22

تخصصی: 23

الگوهای تدریس: 24

مدیریت کلاس: 25

استفاده از فناوری (تکنولوژی) 26

توسعه حرفه‌ای: 27

ارزشیابی پیشرفت تحصیلی: 28

مشکلات مربوط به تدریس زبان عربی 28

نتیجه گیری 31

پیشنهادات 32

منابع 33

خرید فایل

معرفی شاعران عربی سرای و بررسی سروده های ایشان و سیر تغییر و تحول ادبیات منظوم عربی در قرن چهارم تا ششم هجری در اصفهان

معرفی شاعران عربی سرای و بررسی سروده های ایشان و سیر تغییر و تحول ادبیات منظوم عربی در قرن چهارم تا ششم هجری در اصفهان

چکیده

سرزمین کهنسال ایران از دیرباز مهد پرورش دانشمندان و ادیبان بسیاری در زمینه های مختلف بوده است که آثار باز مانده از آنها جایگاه خاصی برای این کشور در میان سایر ملل جهان به وجود آورده است. در بین شهرهای هنر پرور این سرزمین نیز برخی از آنها، مقامی بس رفیع به خود اختصاص داده اند که شهر اصفهان از آن جمله می باشد.

اصفهان نامی آشنا در تاریخ و فرهنگ و ادبیات عربی است زیرا بزرگان و نام آوران بسیاری که از آنان، کتابها و آثار پر بها و ارزشمند باقی مانده منسوب به این شهر می باشند.

زبان و ادبیات عربی در این خطه از قرن چهارم هجری شکل می گیرد و در سده های پنجم و ششم به اوج خود می رسد به طوری که در سده چهارم هجری، اصفهان، بغداد ثانی لقب یافت.

در بررسی ادبیات منظوم عربی در اصفهان از سده ی چهارم تا ششم هجری به مضامین مدیحه سرایی و اشعار حکمی و وصف که بیش از سایر موارد در میان سروده های شاعران عربی سرای اصفهانی به چشم می خورد و نقطه مشترک میان اکثر آنهاست پرداخته شده است.

مقدمه:

شکر و سپاس بی قیاس خداوند عزوجل را سزاست که یگانه بی همتا و آفریننده باغ رنگارنگ این جهان زیباست، او که در ایجاد این کائنات عظیم و این ستارگان درخشان و کهکشانهای وسیع بی سقف و بی ستون و این آسمان بلند نیلگون به نصیر ووزیر محتاج نگشت و در خلقت موجودات مشاورت نفرمود، بخشنده بی منت، آفریدگار پر رحمت، ارحم الراحمین.

افضل صلوات و اکمل تحیات برسید مرسلین و خاتم نبیین، مفخر موجودات، سرور کائنات، شفیع موید رسول مسدد ابوالقاسم محمد (ص).

از دورترین ادوار تاریخ تاکنون همواره طبع لطیف و اندیشه ظریف و قدرت خلاق قوم ایرانی همراه با خلق و خوی نرم و روحیه ی حساس، این ملت را از دیگر اقوام متمایز ساخته است. آنها همواره نقش بسیار مهمی در رشد و توسعه ی علم و ادب از زمانهای قدیم تا کنون ایفا نموده اند. چنین نقشی در توسعه زبان و ادبیات عربی نیز چشمگیر بوده است.

بر کسی پوشیده نیست که علوم زبانی از جمله صرف و نحو و بلاغت، به دست ایرانیان فرهیخته پرورش یافت و به حد کمال رسید. نام بزرگانی چون سیبویه و ابو علی فارسی و نیز سکاکی و خطیب قزوینی و امام فخر رازی همواره بر تارک این علوم می درخشند. کتابت عربی نیز از آغاز حیات فنی خود، پرورش یافته ی ذوق ایرانیست تا آنجا که گفته شده است «بدئت اللکتابه بعبد الحمید و ختمت بابن العمید» هر دو شخصیت مذکور که آغاز و سرانجام کتابت به آنها نسبت داده شده است از نژاد ایرانی اند و سبک نگارش ابن عمید از سده ی چهارم هجری تا سالیان آغازین نهضت ادبی معاصر عربی به عنوان سبک غالب درنزد عموم نویسندگان عربی به شمار می آمد.

در میان شهرهای این سرزمین یگانه، اصفهان بزرگ به شهادت آثار شگرف باستانی و کتب ارزشمند علمی و ادبی که زینت بخش موزه ها و کتابخانه های معروف دنیاست با ارائه و عرضه نوابغ علمی و شعرای برجسته، جایگاه ویژه و ممتازی را به خود اختصاص داده است.

با توجه به اینکه سده ی چهارم تا ششم هجری زمان شکوفایی ادب عربی در اصفهان می باشد لذا در پایان نامه مذکور برآنیم که با معرفی شاعران عربی سرای اصفهان و بررسی سروده های ایشان، سیر تغییر و تحول ادبیات منظوم عربی را در این خطه، مورد تحقیق و ارزیابی قرار دهیم.

فهرست مطالب

عنوان صفحه

چکیده 1

مقدمه: 2

فصل اول. 5

کلیات... 5

1-1-بیان مسئله. 6

1-2- اهداف تحقیق.. 7

1-3- پیشینه تحقیق.. 8

1-4- روش کار. 8

فصل دوم. 9

نگاهی به تاریخ شهر اصفهان. 9

2-1- وجه تسمیه ی اصفهان. 10

2-2-1- پیش از اسلام. 11

2-2-2- در دوره های اسلامی.. 12

2-2-3- در دوره زیاریان. 15

2-2-4- در دوره دیلمیان. 16

2-2-4-1- خدمات دیلمیان در اصفهان. 18

2-2-5 در دوره سلجوقیان. 18

2-2-6- در دوره خوارزمشاهیان. 21

2-3- ادیان و مذاهب... 22

2-4- علوم و معارف... 25

2-4-1- مراکز آموزش... 27

2-4-1-1- مساجد. 27

2-4-1-2- کتابخانه ها 29

2-4-1-3- مدارس... 29

ا

2-4-1-4- خانقاه ها 31

2-5- نشر زبان و ادبیات عربی.. 32

فصل سوم. 37

ادبیات منظوم عربی در اصفهان. 37

3-1- مدیحه سرایی.. 38

3-1-1- مطلع قصاید مدحی.. 41

3-1-1-1- مقدمه طللی.. 41

3-1-1-2- مقدمه تغزلی.. 43

3-1-1-3- مقدمه وصف خیال. 45

3-1-1-4- مقدمه ای با یاد ایام جوانی.. 47

3-1-2- نوآوری در مطلع قصاید مدحی.. 48

3-1-3- معانی و سبکهای تقلیدی و نو در مدح.. 51

3-1-3-1- مدح امیران و وزیران. 51

3-1-3-2- مدح استادان و عالمان. 61

3-1-3-3- مدح در مراسم واعیاد مختلف... 62

3-1-3-4- مدح و وصف شهرها و کشورها 65

3-1-3-5- مبالغه در مدح.. 68

3-1-3-6- ابتکارهای نو در مدیحه سرایی.. 71

3-1-3-7- گرایش خطابی.. 75

3-1-3-8- کاربرد واژگان فارسی و اصطلاحات جدید در اشعار. 76

3-1-3-9- افراط در کاربرد آرایه های بدیعی.. 78

2-1-4- مدایح مذهبی.. 81

3-2- شعر تعلیمی.. 88

3-2-1- شعر حکمی.. 89

3-2-1-1- پندهای عربی پیش از دوره عباسی.. 90

3-2-1-2- توجه ایرانیان به پند. 92

3-2-1-3- راههای ورود اندرزهای فارسی به ادبیات عربی.. 93

3-2-1-3-1- ترجمه. 93

3-2-1-3-2- آمیختگی ایرانیان و عربها در زمینه های مختلف... 96

ب

3-2-1-4- ویژگی ادبیات حکمی در عصر عباسی.. 97

2-2-1-5- موضوعات ادبیات پند و اندرز. 101

3-2-1-5-1- بخشش و انفاق.. 103

3-2-1-5-2- قناعت... 104

3-2-1-5-3- همت و تلاش... 106

3-2-1-5-4- صبر و شکیبایی: 108

3-2-1-5-5- دوست... 110

3-2-1-5-6- رازداری.. 113

3-2-1-5-7 علم و آموزش... 113

3-2-1-5-8- ارزشهای اخلاقی.. 116

3-2-1-5-9- سفر. 118

3-2-1-5-10- تندرستی.. 119

3-2-1-5-11- غنیمت شمردن عمر و ارزش آن. 119

3-2-1-5-12- دنیا و روزگار. 121

3-2-1-5-13- پیری وناتوانی.. 123

3-2-1-5-14- مرگ... 125

3-2-1-5-15- پرهیزگاری.. 126

3-2-1-5-16- قدرت خداوند وتوکل بر او. 127

3-2-1-5-17 استغفار. 129

3-2-1-5-18 – خدا شناسی.. 130

3-2-1-5-19- خودشناسی.. 130

3-2-1-5-20 دین.. 131

3-2-1-5-21- دورویی.. 131

3-2-1-5-22- حرص و طمع. 132

3-2-1-5-23- سخن چینی.. 132

3-2-1-5-24- خود پسندی: 132

3-2-1-5-25- مال اندوزی.. 133

ج

3-2-1-5-26- گمراهی.. 134

3-2-1-5-27- غیبت... 134

3-2-1-5-28- حسادت... 135

3-2-1-5-29- تنبلی.. 135

3-2-2- شعر تعلیمی مربوط به آموزش علوم و فنون. 136

3-3- وصف... 138

3-3-1- وصف در شعر کهن عربی.. 138

3-3-2- وصف در عصر عباسی.. 140

3-3-2-1- وصف طبیعت اصفهان و مناطق اطراف آن. 143

3-3-2-2- وصف باغ و بستان. 150

3-3-2-3- وصف برف و باران. 153

3-3-2-4- وصف گلها و میوه ها 154

3-3-2-5- وصف اشیاء و بناها 158

3-3-2-6- وصف حیوانات... 164

فصل چهارم. 167

بررسی آثار و احوال برخی مشاهیر اصفهانی از سده ی چهارم تا ششم هجری.. 167

4-1- ابوالفرج اصفهانی.. 168

4-1-1- جایگاه علمی و ادبی وی.. 169

4-2- ابن طباطبای اصفهانی.. 172

4-2-1- جایگاه علمی و ادبی وی.. 174

4-3- صاحب بن عباد. 175

4-3-1- جایگاه علمی و ادبی وی.. 178

4-4- ابواسماعیل طغرایی.. 180

4-4-1- جایگاه علمی و ادبی وی.. 183

4-5- عماد الدین اصفهانی.. 186

4-5-1- جایگاه علمی و ادبی وی.. 187

فصل پنجم. 190

5- نتیجه گیری.. 191

«خلاصه الاطروحه باللغه العربیه» 200

د

فهرست منابع. 203

Abastract 208

خرید فایل

تاریخ ادبیات ایران و جهان

تاریخ ادبیات ایران و جهان

در نخستین دهه ی سده ی بیستم ، رقابت های مستعمراتی بریتانیا با آلمان شدت گرفت. به همین دلیل ، انگلستان سلسله اتحادهایی را در اروپا تشکیل داد.

در نتیجه ، اروپا که به علت رقابت های سیاسی، اقتصادی ، و نظامی قدرت های بزرگ در آستانه ی جنگ اروپا گرفته بود، صحنه ی مسابقات تسلیحاتی شد.

اندیشمندان قرن نوزدهم، قرن آینده را قرن سعادت بشر می پنداشتند و بسیار به آن دل بسته بودند اما این آرزو به یاس بدل شد؛ زیرا پس از اولین دهه ی قرن بیستم، جنگ جهانی اوّل در گرفت و ثابت کرد اکه انسان با سعادت حقیقی قرن ها فاصله دارد.

خرید فایل

ارشد ادبیات - موسیقی شعر در غزلیّات سنایی

ارشد ادبیات - موسیقی شعر در غزلیّات سنایی

چکیده

موضوع این پایان نامه با عنوان « موسیقی شعر در غزلیّات سنایی » ، و هدف از این پژوهش ؛ آشنایی با موسیقی شعر در غزلیّات سنایی است . و روش کار ، نظری و بر اساس پژوهش کتابخانه ای می باشد . ابزار آن کتاب ها و منابع مرتبط با موضوع است . مطلع هر بیت به جهت تعیین انواع موسیقی در آن ، انتخاب شده است . سپس به تقطیع ، استخراج اوزان و نام بحرها ، پس از آن به یافتن قافیه ،‌ حدود واصناف و احیاناً عیوب آن و بررسی موسیقی درونی و معنوی در غزلیّات سنایی ، پرداخته شده است . و در پایان تحلیلی از یافته ها به عمل آمده و جمع بندی ، بیان شده است . با توجّه به بررسی های به عمل آمده ، شاعر در غزلیّاتش از 9 بحر و 50 وزن استفاده کرده است . بالاترین بسامد بحر ها را رمل و کم ترین آن ها را متقارب دارد . او از 15 زحاف استفاده نموده است ؛ که بیش ترین آن ها حذف و کم ترین آن ها جدع ، نحر و حذذ است . بیش تر اوزان غزلیّاتش مزاحف می باشند . بسامد اوزان دوری ، 30 غزل می باشد. از نظر نوع ردیف های به کار رفته در غزلیّات تنوّع زیادی به چشم می خورد ولی فعل در درجه ی اوّل قرار دارد . شماره ی غزل های مردّف او بیش از غزل های بدون ردیف است . تعداد قافیه های مقیّد نیز بیش تر از قافیه های مطلق می باشد . حدود قافیه ها بر اساس کاربرد به ترتیب عبارت از : مترادف، متواتر ، متدارک و متراکب است ؛ متکاوس وجود ندارد . از نظر موسیقی معنوی بر اساس ابیات بررسی شده به ترتیبِ بسامد تشبیه ، تضاد ، استعاره ، تناسب ، کنایه و مجاز به کار گرفته شده است که تشبیه بیش ترین و مجاز کم ترین بسامد را داراست . موسیقی درونی نیز به ترتیبِ کاربرد ، واج آرایی ، جناس و تکرار می باشد .

فهرست مطالب

فصل اوّ ل : کلّیّات تحقیق. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1

مقدّمه . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2

برخی مشکلات تقطیع. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4

علائم اختصاری. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5

نکات طرح پیشنهادی . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. ..6

فصل دوم : معرّفی سنایی و آثار او. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10

نام و نسب حکیم. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10

زمان و محلّ ولادت. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10

آغاز شاعری حکیم . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10

دوره های زندگی سنایی. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11

افسانه ای درباره ی علّت تحوّل سنایی . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11

مسافرت های سنایی. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12

مذهب سنایی . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12

ارادت حکیم به شیخ یوسف همدانی . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12

وفات سنایی . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13

آثار سنایی . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13

مضامین در اشعار سنایی . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15

خلّاقیّت در اشعار سنایی . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16

مقام سنایی. . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17

زبان سنایی . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17

غزل با جلوه های عرفانی . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18

سنایی در غزل زهدیّه و قلندریّه . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18

پژوهش های انجام شده در مورد سنایی و آثارش. . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19

فصل سوم : معرّفی غزل . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22

غزل در لغت . . . . .. . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22

غزل در اصطلاح . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22

غزل نام قالب یا مفهوم آن . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23

حوزه ی غزل . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . 23

مضامین غزل . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . .. . . . . . . 23

زبان غزل . . .. . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . .. . . . . . . 24

منشأ غزل. . .. . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . .. . . . . . . 24

غزل در تاریخ ادبیّات . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . .. . . . . . . 25

اقسام اصلی غزلیّات فارسی . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. .. . .. . . . . . . 25

دوره های مختلف غزل . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . .. . . . . . . 25

سیر غزل . . .. . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . .. . . . . . . 26

فصل چهارم : موسیقی شعر. ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . .. . . . . . . 31

شعر ، رستاخیز کلمات . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . .. . . . . . . 31

موسیقی . . .. . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . .. . . . . . . 32

پیوند شعر و موسیقی . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . .. . . . . . . 33

انواع موسیقی شعر . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . .. . . . . . . 33

عروض . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . .. . . .. . . . . . . 33

بیت . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . .. . . .. . . . . . . 34

مصراع . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . .. . . .. . . . . . . 34

واج .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . .. . . .. . . . . . . 34

هجا .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . .. . . .. . . . . . . 35

ارکان.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . .. . . .. . . . . . . 35

سالم و مزاحف . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . .. . . .. . . . . . . 36

مثمّن و مسدّس و مربّع. . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . .. . . .. . . . . . . 36

عروض و ضرب ( عجز ) ، صدر و ابتدا. . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. ... . . . . 37

تقطیع . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . .. . . .. . . . . . . 37

مراحل تعیین وزن یک شعر فارسی . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . .. . . .. . . . . . . 38

بحر . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . .. . . . . . 39

شش دایره ی مشهور بحر های عروضی . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . .. . . . . . 40

ذوبحرین. . . .. . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . .. . . . . . 41

وزن . . .. . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . .. . . . . . 41

تأثیرات وزن . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . .. . . . . . 43

عوامل مؤثّر بر چگونگی حالت وزن . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . .. . . . 44

عوامل تغییر دهنده کیفیت موسیقی در اوزان . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . .. . . . . . 45

اوزان و مفاهیم .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . .. . . . . . 46

اوزان نا مطبوع. . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . .. . . . . . 48

اوزن شفّاف و اوزان کدر . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . .. . . . . . 49

اوزان خیزابی و اوزان جویباری . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . .. . . . . . 49

اوزان دوری . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . .. . . . . . 49

قافیه. . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . .. . . . . . 50

نقش های قافیه . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . .. . . . . . . . . .. . . . . . 51

حروف قافیه .. . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . .. . . . . . . . . .. . . . . . 51

حرکات قافیه.. . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . .. . . . . . . . . .. . . . . . 52

عیوب قافیه .. . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . .. . . . . . . . . .. . . . . . 52

اصناف و انواع قافیه .. . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . .. . . . . . . . . 53

حدود قافیه. . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . .. . . .. . . . . . . . . 53

انواع قافیه ها از نظر جایگاه . . . . . . .. . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . .. . . .. . . . . . . . . 54

انواع قافیه های هنری . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . .. . . .. . . . . . . . . 54

قافیه های مردّف . . . . . . . . . . . . . ... . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . .. . . .. . . . . . . . . 55

ردیف . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . .. . . .. .. . . . . . . . . . . 55

علّت توجّه ایرانیان به ردیف . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . .. . . .. .. . . . . . . .. . . . . 56

عوامل مهم در پیدایش ردیف در شعر فارسی . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . .. . . .. .. . . . . . . .. . . . . 56

سود های ردیف . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . .. . . .. .. . . . . . . . . . . 57

زیان های ردیف . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . .. . . .. .. . . . . . . . . . . 57

ردیف بدون قافیه . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . .. . . .. .. . . . . . . . . . . 57

حاجب . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . .. . . .. .. . . . . . . . . . . 58

فصل پنجم : موسیقی شعر در غزلیّات سنایی . .. . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . .. . . .. .. . . . . . . . . . . 60

1- رمل. . . .. . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . .. . . .. .. . . . . . . 60

1-1- رمل مثمّن محذوف . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . .. . . . . . . . . . 60

1- 2- رمل مثمّن مقصور . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . .. . . . . .. . 90

1-3- رمل مثمّن مقصور عروض محذوف ضرب . . . . . . . . . .. . . . . . . . .. . . .. .. . . . 111

1-4- رمل مثمّن مخبون محذوف .. .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . .. . . . .. .. . 111

1- 5 - رمل مثمّن مخبون محذوف سالم صدر و ابتدا . . . . . . .. . . . . . . . .. . . . .. . 112

1- 6 - رمل مثمّن مخبون مقصور . .. .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . .. . . . .. . 115

1- 7 - رمل مثمّن مخبون مقصورعروض اصلم مسبّغ ضرب .. . . . . .. .. . .. . . . .. . 116

1- 8 - رمل مثمّن مخبون اصلم . . .. .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . .. . . . .. . 117

1-9 - رمل مسدّس محذوف . .. . .. .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . .. .. . . . .. . 118

1- 10 - رمل مسدّس مقصور .. .. . .. .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . .. . . . .. . 127

1- 11 - رمل مسدّس مخبون محذوف . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . .. . . . .. . 133

1- 12 - رمل مسدّس مخبون اصلم مسبّغ عروض مقصور ضرب. . . . . . . . . . .. . 134

2- هزج .. .. . .. .. . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . .. . . . .. . . . .. .135

2-1 -هزج مثمّن سالم.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . .. .. . .. . . . .. .135

2- 2- هزج مثمّن مسبّغ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . .. . . .. . . . .. . . .146

2- 3- هزج مثمّن اخرب. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . .. .. . . . . .147

2- 4- هزج مثمّن مکفوف مقصور. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . .. . .. . .. . . 152

2- 5 - هزج مثمّن اخرب محذوف. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . .. . .. .. . . . 153

2- 6- هزج مثمّن اخرب مقصور . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . .. . . . .. . .. 154

2- 7- هزج مثمّن اخرب مکفوف محذوف . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . .. . . . . .. 154

2- 8 - هزج مثمّن اخرب مکفوف مقصور . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . .. . . . . . .. 166

2- 9 - هزج مسدّس محذوف . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . .. ... . . .. 173

2- 10- هزج مسدّس مقصور . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . .. . .. . . .. 178

2- 11- هزج مسدّس اخرب مقبوض صحیح عروض و ضرب . . . . . . .. . . . .. . . .. 180

2- 12 - هزج مسدّس اخرب مقبوض محذوف . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . .. .. .. . . .. 182

2- 13 - هزج مسدّس اخرب مقبوض مقصور . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . .. .. . . . 193

3- خفیف ... . .. .. . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . .. . . . .. . . . ..05 2

3- 1- خفیف مسدّس مخبون. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . .. . . .. . ..05 2

3- 2- خفیف مسدّس مخبون محذوف. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . .. . . . .. . .05 2

3-3- خفیف مسدّس مخبون مقصور . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . .. . . . . . . .09 2

3- 4 - خفیف مسدّس مخبون اصلم . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . .. . . . . .11 2

3- 5- خفیف مسدّس مخبون اصلم مسبّغ. . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . .. .. . . . 216

4- مضارع... . .. .. . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . .. . . . .. .. . . .. 223

4- 1- مضارع مثمّن اخرب .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . .. . .. .. .. 223

4-2- مضارع مثمّن اخرب مکفوف محذوف. . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . .. . .. . .. ..227

4- 3- مضارع مثمّن اخرب مکفوف مقصور . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . .. . .. . .. ..230

5- منسرح... . .. .. . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . .. . . . .. . . . .. 235

5- 1- منسرح مثمّن مطوی مکشوف. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . .. .. . .. . . . .. 235

5- 2- منسرح مثمّن مطوی مجدوع .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . .. . . . . . .. 238

5- 3- منسرح مثمّن مطوی موقوف .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . .. . . . .. .. .. 238

5- 4- منسرح مثمّن مطوی منحور .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . .. . . . .. .. .. 241

6- رجز. . . . . . . .. . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . .. . . . .. .. . .. .. . 242

6- 1- رجز مثمّن سالم . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . .. . . . .. .. ... 242

6- 2- رجز مثمّن مذال . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . .. . . . ... .. 244

6- 3- رجز مثمّن سالم عروض مذال ضرب . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . .. . . . ... .. 248

6- 4- رجز مثمّن مطوی احذّ مقصور . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . .. . . . . . .. . . . .. .. .. 248

7- مجتث . . . . . .. . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . .. . . . .. .. . .. . . 250

7-1 - مجتث مثمّن مخبون .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . .. . . . .. .. .. 250

7-2 - مجتث مثمّن مخبون اصلم . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . .. . . . .. .. ... 250

7-3- مجتث مثمّن مخبون محذوف. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . .. . . . .. .. . .. 251

7- 4- مجتث مثمّن مخبون مقصور. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . .. . . . .. .. . 252

7- 5- مجتث مثمّن مخبون اصلم مسبّغ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . .. ... 253

8- سریع . . . . . .. . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . .. . . . .. .. . .. . . 255

8- 1 - سریع مسدّس مطوی مکشوف . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . .. . . . .. ... 255

8- 2- سریع مسدّس مطوی موقوف . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . .. . . . .. .. ... 256

9- متقارب . . . .. . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . .. . . . .. .. . .. . . 259

9-1 متقارب مثمّن سالم . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . .. . . . .. .. . .. . 259

9- 2 - متقارب مثمّن محذوف . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . .. . . . .. .... 260

فصل ششم : نتیجه گیری . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . .. . . . .. .. . .. . . . .. 262

جدول بحر ها و اوزان کاربردی در غزلیّات . . . . . . . . .. . . . . . . . .. . . . .. .. . .. . . . .. 264

نمودارستونی بحرها . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . .. . . . .. .. . .. . . . .. 269

نمودار دایره ای درصد بحرها. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . .. . . . .. .. . .. . . . .. 270

نمودار ستونی انواع ردیف ها . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . .. . . . .. .. . .. . 271

نمودار دایره ای درصد غزل های مردّف و بدون ردیف . . . . . .. . . . .. .. . .. . . . .. 273

نمودار ستونی حدود قافیه ها . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . .. . . . .. .. . .. . . . .. 274

نمودار دایره ای درصد حدود قافیه ها . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . .. . . . .. .. . .. . . . .. 275

نمودار ستونی زحافات . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . .. . . . .. .. . .. . . . .. 276

نمودار دایره ای درصد زحافات . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . .. . . . .. .. . .. . . . .. 277

نمودار دایره ای درصد قافیه های مقیّد و مطلق . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . ... ... 278

نمودار دایره ای درصد اوزان سالم و ناسالم . .... . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . ... ... 279

نمودار ستونی موسیقی درونی. . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . .. . . . .. .. . .. . . .. 280

نمودار ستونی موسیقی معنوی. . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . .. . . . .. .. . .. . . .. 281

منابع و مآخذ . . .. . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . .. . . . .. .. . .. . . . .. 282

چکیده ی انگلیسی . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . .. . . . .. .. . .. . . . .. 287

خرید فایل

نقش هنر و ادبیات در آموزش دینی و قرآن

نقش هنر و ادبیات در آموزش دینی و قرآن

چکیده

قبل از آنکه بخواهم به نقش هنر و ادبیات در آموزش دینی و قرآن بپردازم لازم است از وضعیت تعلیم و تربیت دینی دانش آموزان در نظام آموزشی فعلی تصویر روشنی ارائه دهم .

در دهه اخیر مدارس تلاشهای زیادی را برای تربین دینی چه به صورت رسمی و غیر رسمی داشته اند در فعالیت رسمی تربیت دینی ، در مدارس ، شامل دروس دینی و قران است که " دین " به عنوان یک درس رسمی و در زنگی خاص با نمره و تکلیف شب و غیره ... مطرح می باشد . که در این فعالیت رسمی کتابهای دینی ما از کم جاذبه ترین کتابهای درسی در مدارس و شاید درس دینی نیز از ناخوشایند ترین درسها برای دانش آموزان باشد چرا که کتابهای تعلیمات دینی ما بدون توجه به نیازهای روحی ، روانی و ویژگیهای رشد و ... تدوین شده است . اما در طی پنج سال اخیر اقدام بسیار مناسبی در مقاطع مخالف در امر تالیف کتابهای دینی و قران صورت گرفت که در این راستا تغییر نام کتاب دینی به هدیه های آسمان ، دین و زندگی و آنهم با محتوای غنی و زیبا و منطبق بر نیازها و علایق و نگرشهای ، ... فراگیراین که این امر کاری است بس ارزشمند و شایسته تقدیر . اما زیباتر از آن زمانی است که معلمین ما بتوانند این محتوای زیبا را با شیوه های کار آمد ، جالب ، خلاق و ... به فراگیران ارائه نمایند بدین منظور باید به تاثیر درونی تربیت دینی توجه شود و از فعالیتهای غیر رسمی آن که بیشتر حاصل تلاش معلمین ،‌مربیان تربیتی و خود فراگیران است در امر تربیت دینی بهره گرفته شود . که قطعاً با بهره گیری از هنر و ادبیات می توانیم با تلفیق شیوه های رسمی و غیر رسمی در قالبهای مختلف هنری و ادبی از جمله ، بازی ، نمایش ، قصه گویی ، داستان ، دکلمه ، شعر ، تئاتر ، پانتومیم و ...

در تربیت دینی و قران فراگیران گامهای بلند و موثری را برداریم که در این مقاله بنده سعی نموده ام تا حد امکان شیوه های کاربردی در امر بهره گیری از ادبیات و هنر را در آموزش دین و قران معرفی نمایم .

و آخرین سخن اینکه فراموش نکنیم

مساجد قدیمی درخت توت یا گردویی داشتند بچه ها می رفتند مسجد تا گردو بخورند آن که مسجد را می ساخت حتماً درخت باروری را هم وقف مسجد می کرد . مسجد هم جای بازی بچه ها بود و هم جای تکبیر گفتن و خود نمایی کردن و هم جای توت و گردو خوردن چون بچه بودند لازم نبود که حتماً در صف نماز جماعت بایستند اما با فضای مسجد آشنا می شدند

و برای آینده آماده . پس امیدوارم آنچه که ما امروز می سازیم کمتر از آنچه که پیشینیان ما ساخته اند نباشد .

انشاالله

خرید فایل

فصل نامه‌ی انجمن علمی و آموزشی معلمان زبان و ادبیات فارسی استان آذربایجانشرقی

فصل نامه‌ی انجمن علمی و آموزشی معلمان زبان و ادبیات فارسی استان آذربایجانشرقی

خاتم عشق

به نور ماه شبی را اگر وضو بکنی

به پیش دوست خودت را سپید رو بکنی

عزیز مصر کجا و غلام چون یوسف؟!

تو هم به دست بیاری گر آرزو بکنی

شکسته دل‌ منشین می‌رسی به خاتم عشق

به طول شب چو سلیمانه جستجو بکنی

ترانه‌های اجابت به گوش جان شنوی

اگر به راز و نیاز شبانه خو بکنی

شعیب زحمت موسی جهیز دختر کرد

بدون رنج چرا اجرت آرزو بکنی

ز هجر طرّه و تارت گرفته چاک دلم

مگر به سوزن مژگان زنو رفو بکنی

احمد احمدی «فانی»

زمستان 69

سیمای جانوران در شاهنامه

فریدون شیرازی- عجب‌شیر

کلید واژه‌ها: اژدها، سیمرغ، گاو، دیو، مار، رستم، اسفندیار، اهریمن، اهورا

به نام خداوند بخرد نواز

چکیده:

جانوران گوناگونی به صورت‌های غیرعادی در داستان‌های حماسی به ویژه در لابه‌لای داستان‌های شاهنامه‌ی فردوسی به ایفای نقش پرداخته‌اند.

نگارنده در این مقاله کوشیده است به بررسی این جانوران شگفت و ویژگی‌های خارق‌العاده‌ی ان‌ها بپردازد.

دنیای حماسه تلفیقی از خوبی‌ها و بدی‌ها و میدان پیکار پاکی‌ها با ناپاکی‌هاست. دنیایی است که در آن نیروهای اهورایی با اهریمن و اهریمن صفتان به پیکار برمی‌خیزند. قهرمانان حماسه سرتاسر زندگی خود را در مبارزه با زشتی‌ها و پلشتی‌ها صرف می‌کنند. گاهی این زشتی‌ها به صورت موجودات عینی در آوردگاه‌های حماسی ظاهر می‌شوند و گاهی چون داستان گذر سیاوش از آتش مبارزه با یک اندیشه‌ی اهریمنی بوده، قهرمان حماسه یک قهرمان معنوی ناب جلو‌ه‌گر می‌شود. یکی از ویژگی‌های مهم هر حماسه خرق عادت در حوادث آن است؛ یعنی درلابه‌لای متون حماسی با حوادث، شخصیت‌ها و موجوداتی برخورد می‌کنیم که خارق‌العاده‌اند. در عالم طبیعت یا وجود ظاهری و عینی ندارند یا ویژگی‌هایی که در حماسه از آن برخوردارند در عالم واقع عاری از آن هستند. حضور فعال و چشم‌گیر حیوانات یکی از اصول لاینفک حماسه‌های طبیعی است. در داستان‌های اثر جاویدان حماسه سرای توس، حکیم ابوالقاسم فردوسی جانوران متعددی با ویژگی‌های کاملاً منحصر به فرد باعث آفرینش صحنه‌های رزمی و حماسی بسیار جذابی شده‌اند. برای آشنایی بیشتر با این موجودات و صفات و کردار ماورای طبیعی که دارند به بررسی سیمای آن‌ها در شاهنامه می‌پردازیم:

1- اژدها

«در فارسی به صورت‌های اژدر، اژدرها ودر عربی، تنّین و ثعبان به کار می‌رود. جانوری است اساطیری به شکل سوسماری عظیم و دارای دو پر که آتش از دهان می‌افکند و پاس گنج‌های زیرزمینی می‌داشته است. این جانور عظیم و فراخ دهان و بسیار دندان و دراز بالا، در بسیاری از داستان‌های عامیانه به عنوان مظهر شرّ حضور یافته و تقریباً در همه‌ی موارد، قهرمان داستان بر او پیروز می‌شود. در اساطیر ایرانی، اهریمن پس از آن که مدت هزار سال از بیم کیومرث یارای مخالفت با اورمزد را نداشت، به تحرک «جه» دیو مؤنّث و نماینده‌ی زنان، بر اورمزد شورید و چون اژدهایی از زمین برآمد و با تمامی دیوان به پیکار نور شتافت. در شاهنامه از نبرد قهرمانان با اژدها به دفعات یاد شده است. «اژدهاک» یا اژدهای سه سرِ اوستا، که همان ضحاک است، با چهره‌ی بشری در شاهنامه تجلّی می‌کند. در شاهنامه موارد بسیاری هست که در فش پهلوانان اژدهافش تصویر شده‌اند».^[1]

«گشتاسب» در دیار روم اژدهایی را می‌کشد.^[2] یکی از این اژدهایان را «سام» در درّه‌ی «کشف» با گرز از پای در می‌آورد. اردشیر بابکان «کرم هفتواد» را که خود نوعی اژدهاست نابود می‌کند و بهرام گور نیز دو بار بر اژدها پیروز می‌شود.

موضوع سومین خان رستم نابود ساختن یم اژدهای سهمگین و آتشین دهان است:

«ز دشت اندر آمد یکی اژدها		کزو پیل گفتی نیابد رها....
سوی رخش رخشنده بنهاد روی		دوان اسپ شد سوی دیهیم جوی...
بزد تیغ و بنداخت از بر سرش		فرو ریخت چون رود خون از برش...»

(شاهنامه 2/213 به بعد)^[3]

از ویژگی خارق‌العاده‌ای که این اژدهایان دارند، نیروی تکلم آنان است؛ به طوری که در خان سوم یک حالت مناظره مانند بین اژدها و رستم پدید می‌آید و رجز خوانی مختصری قبل از مبارزه از جانبین سر می‌زند.

از دیگر صحنه‌های جذابی که در شاهنامه «اژدها» وارد عرصه‌ی ناورد می‌شود، در سومین خان از هفت خان اسفندیار است. پهلوان به دین و رویین تن شاهنامه بعد از این که در خان اول و دوم بر گرگان و شیران چیره می‌شود، در مورد خان سوم از «گرگسار» بداندیش سؤال می‌کند. او در

جواب اسفندیار می‌گوید:

«یکی اژدها پشت آید دژم ج		که ماهی برآرد ز دریا به دم
همی آتش افروزد از کام اوی		یکی کوه خار است اندام اوی»

(شاهنامه 6/978 به بعد)

اسفندیار برای کشتن این اژدها در داخل صندوقی جای می‌گیرد واژدها را همراه با دو اسب که گردونه و صندوق را حمل می‌کردند به کام خود می‌کشد؛ قهرمان رویین تن از داخل صندوق بیرون می‌آید و آن را می‌کشد. ویژگی‌هایی که حکیم توس بر این اژدها بر شمرده از این قرارند:

«ز جای اندر آمد چو کوه سیاه		تو گفتی که تاریک شد چرخ و ماه
دو چشمش چو دو چشم تابان ز خون		همی آتش آمد ز کامش برون»

(شاهنامه 6/976)

2- اسب

«اسب یا اسپ از روزگاران کهن در اساطیر ملل مورد توجه بوده و به نگهبانی و تیمار این حیوانات سودمند که به صفات تند و تیز و چالاک و دلیر و پهلوان موصوف است، اهتمام داشته‌اند. در فرهنگ ایران به ویژه اسب و گردونه از زمان‌های کهن مورد استفاده بوده است. آن را «شاه چرندگان» دانسته‌اند. پیامبر اسلام(ص) نیز فرموده است: «اَلْخَیرُُ معَقوُدٌ فی نَواصِی‌الخَیلِ» (نیکی به پیشانی اسبان باز بسته است).

نام بسیاری از بزرگان و شاهان با واژه‌ی «اسب» ترکیب یافته است؛ از جمله: گرشاسپ (دارنده‌ی اسب لاغر)، ارجاسپ (دارنده‌ی اسب ارجمند)، لهر اسپ (تند اسب)، گشتاسب (دارنده‌ی اسب از کار افتاده)، تهماسپ (دارنده‌ی اسب فربه زورمند)، هوسپ (دارنده‌ی اسب خوب)، بیور اسپ (دارنده‌ی ده هزار اسب)، شیداسپ (دارنده‌ی اسب درخشان)و سیاوش (دارنده‌ی اسب سیاه).

در شاهنامه، اسب‌های گوناگون به صفات و امتیازاتی متّصفند. مثلاً اسب خاندان گشتاسب سیاه است. اسب ویدرفش (بیدرفش) و نیز اسب سیاوش هم سیاه توصیف شده است».^[4]

الف) رخش

از بین اسبان شاهنامه آنچه بیش از همه جلب توجه می‌کند «رخش» اسب ویژه‌‌ی رستم تاج بخش است. «رخش نام اسب شگفت‌آور رستم است که با یک آزمون دشوار از میان گله‌های فراوان اسب برگزیده شد و عمری به درازی خود رستم دارد و سرانجام همراه با خود او به چاه غدرنابرادر، شغاد در می‌افتد و با سوار خویش جان می‌دهد. جز رخش، هیچ اسبی قادر نبود تن رستم را بکشد. همان‌گونه که هنگام انتخاب هیچ اسبی نتوانست زیر فشار پنجه‌ی او پشت خم نکند هوش او نزدیک به هوش آدمیان است».^[5]

رخش از هوش و فراست و نیز نیرویی فراتر از یک حیوان برخوردار است. تا آنجایی که با کارهای خارق‌العاده‌اش حتی رستم را نیز به شگفتی وامی‌دارد. او با خداوندش حرف می‌زند و همچون انسانی طرف مخاطب جهان پهلوان واقع می‌شود. حرف‌های او را می‌فهمد و اطاعت می‌کند. در خان اوّل از هفت خان، شیری را که قصد حمله به رستم داشت، می‌کشد و در خان سوم تهمتن را از نزدیک شدن اژدها باخبر می‌سازد و در کشتن آن به یاری رستم می‌شتابد^[6]:

«چو زور تن اژدها دید رخش		کزان سان بر آویخت با تاج بخش
بمالید گوش اندر آمد شگفت		بلند اژدها را به دندان گرفت
بدرّید کتفش به دندان چو شیر		بر اوخیره شد پهلوان دلیر» ج

(شاهنامه 2/214 به بعد)

اوصافی که فردوسی برای رخش می‌شمارد بسیار جالب است:

«سیه چشم و بور ابرش و گاو دم		سیه خایه و تند و پولادسم
تنش پر نگار از کران تا کران ج		چو داغ گل سرخ بر زعفران
چه بر آب بودی چه بر خشک راه		به روز از خور افروزن شدی، شب ز ماه
به شب مورچه بر پلاس سیاه		نمودی به گوش از دو فرسنگ راه
به نیروی پیل و به بالا هیون		به زهره چو شیران کُه بیستون»

ب) سیاه

در شاهنامه به غیر از «رخش» اسب سیاووش «سیاه» گویا به تأُسَی و ملازمت از پاکی و بی‌گناهی خداوندش از کوه آتش می‌گذرد و کمترین آسیبی متوجه او نمی‌شود:

«سیاوش سیه را به تندی بتاخت		نشد تنگ دل جنگ آتش بساخت
ز هر سو زبانه همی بر کشید		کسی خود و اسپ سیاوش ندید....
چنان آمد اسپ و قبای سوار		که گفتی سمن داشت اندر کنار»

(شاهنامه 3/325)

پ) شبدیز

«نام اسب افسانه‌ای خسرو پرویز که به روایتی از روم آورده بود و از سایر اسبان چهار وجب بلندتر بود و گویند نعلش را با ده میخ به پایش می‌کوفتند»^[7] به روایت نظامی مادر او مادیانی بود که از سرزمین‌های دور به غاری در نزدیکی دیری می‌آید و خود را بر مجسّمه‌ی اسبی که از سنگ سیاه درست بود می‌مالد و به اذن خدا باردار می‌شود و بعد از باردار شدن او اثری از دیر باقی نمی‌ماند.^[8]

3- پرندگان

الف) باز (شاهین، عقاب و کرکس)

«شاهین یا عقاب که نام او در استا سئنه (saena) آمده پرنده‌ای است تیز بانگ، بلند آشیان، سبک پر، تند نگاه، ستبر نوک و سهمگین چنگال که بیش از صدسال زیست کند و به خاطر توانایی و شکوه و تقدّس خود به «شاه مرغان» شهرت یافته است. در ایران قدیم شاهین مرغی خوش یمن و مقدس به شمار می‌رفته و در افسانه‌های باستانی به عنوان مظهر آسمان نموده شده است.

بنابر روایت فردوسی، تهمورث شاهین را رام کرد:

«ز مرغان مر آن را که بُد نیک تاز		چو باز و چو شاهین گردن فراز
بیاورد و آموختنشان گرفت		جهانی بدو مانده اندر شگفت»

(شاهنامه 1/25)

هنگامی که کاووس به فکر تسخیر آسمان‌ها افتاد، چهار عقاب (کرکس) تخت او را به آسمانی می‌بردند.

«از آن پس عقاب دلاور چهار		بیاورد و بر تخت بست استوار
نشست از بر تخت کاووس شاه		که اهریمنش برده بُد دل ز راه»

(شاهنامه 2/153)

از روزگاران قدیم پادشاهان برای شکار پرندگان از باز و شاهین استفاده می‌کردند. از این رو همنشینی باز با پادشاهان جلوه‌ای خاص در ادبیات فارسی یافته است. از آنجایی که در تربیت آن برای بستن چشمانش کلاهی بر سرش می‌نهادند، کلاهداری آن مورد عنایت شاعران پارسی زبان بوده است. در ادبیات عرفانی به ویژه در منطق‌الطّیر عطّار نیشابوری مظهر و نماد طالبان قرب سلطان و ریاضت کشان جهت حطام دنیوی است.^[9]

ب) سیمرغ (عنقا)

بی‌تردید خارق‌العاده‌ترین و شگفت‌انگیزترین موجود شاهنامه، سیمرغ است. پرنده‌ای است که پرهایش شبیه ابر فراخ و لبریز از آب کوهساران است. از هر طرف چهار بال با رنگ‌های زیبا دارد. منقارش همانند منقار عقاب کلفت و صورتش شبیه صورت آدمیان است. گویند هزار و هفتصد سال عمر دارد و بعد از سیصد سال تخم گذارد و بچه‌اش بعد از بیست و پنج سال از تخم در آید.

آن گونه که از شاهنامه بر می‌آید، سیمرغ پرنده‌ای ایزدی است که در البرز آشیان دارد. این پرنده‌‌ی اهورایی در سه صحنه‌ی مهم شاهنامه نمودار می‌شود و در هر سه مورد، داستان را به دلخواه خواننده‌ی ایرانی ذوق و حلاوتی دیگر بخشیده به آن تداومی تخیلی و دل چسب می‌دهد.

نخستین حضور سیمرغ در شاهنامه مربوط به داستان زال زر است که چون هنگام تولد دارای موهای سفیدی بود، پدرش سام آن را به فال نیک نگرفت و دستور داد که آن را در کوه و بیابان رها کنند تا خوراک جانوران گردد. سیمرغ که در بالای البرز آشیان داشت برای سیر کردن شکم بچه‌هایش زال را به کنام خویش می‌برد ولی لطف ایزدی و حکمت ازلی چنان ایجاب می‌کند که او را همگام با بچه‌هایش تربیت بکند و زال در لانه‌ی این پرنده‌ی خارق‌العاده می‌بالد و به خاندان خویش باز می‌گردد.

حضور دیگر سیمرغ یکی در هنگام تولد رستم و دیگری در مرگ اسفندیار است. با راهنمایی سیمرغ رستم به صورت سزارین از مادر زاده می‌شود و مادر و فرزند با ارشاد و یاری او از مرگ رهایی می‌یابند. در حضور دیگر نیز باز هم جهان پهلوان و رخش با مساعدت سیمرغ از کشته شدن به دست رقیب خویش اسفندیار نجات می‌یابند. چنان به نظر می‌رسد که عامل بهروزی رستم از بدو تولد همین پرنده‌ی افسانه‌ای بوده است.

سیمرغ در داستان رستم و اسفندیار چنان قداستی می‌یابد که زال در مقابل او زانو می‌زند و او را می‌ستاید:

«بشد پیش با عود زال از فراز		ستودش فراوان و بردش نماز
به پیشش سه مجمر پر از بوی کرد		ز خون جگر بر دو رخ جوی کرد»

(شاهنامه 6/1049)

سیمرغ چهار پیکان فرو رفته در پیکر رخش را بیرون می‌کشد، خون رخش را می‌مکد و با کشیدن پرهایش بر زخم‌های اسب باعث تندرستی آنی او می‌شود:

«از او چار پیکان به بیرون کشید		به منقار از آن خستگی خون کشید
بر آن خستگی‌ها بمالید پر		هم اندر زمان گشت با زیپ و فرد»

(شاهنامه 6/1050)

---

1- فرهنگ اساطیر و ارشاد داستانی در ادبیات فارسی، محمد جعفر یاحقی، چاپ دوم، انتشارات، تهران، 1375، صص 75-78.

2- مقدمه‌ای بر رستم و اسفندیار، شاهرخ مسکوب، چاپ ششم، شرکت سهامی کتاب‌های جیبی،‌ـةیآ»، 9136، ص 76.

1- نسخه‌ی اساس نگارنده در این مقاله، شاهنامه فردوسی، تحت نظری.1. برتلس و...9 جلد، چاپ اول، انتشارات سوره می‌باشد که عدد سمت راست بیانگر شماره‌ی جلد و عدد سمت چپ بیانگر شماره‌ی صفحه می‌باشد.

1- فرهنگ اساطیر، همان، صص 78-80

1- همان، ص 210

2- ر.ک. حماسه‌ی ملی ایران، تئودوز نولدکه، ترجمه‌ی بزرگ علوی، چاپ چهارم، مرکز نشر سپهر، 1369، ص 142.

1- فرهنگ اساطیر، همان، ص 272.

2- ر. ک. کلیات خمسه، نظامی گنجه‌ای، انتشارات امیرکبیر، 1351.

1- ر. ک. منطق‌الطیر عطار، به اهتمام انزابی‌نژاد و سعیده قره بگلو، چاپ اول، انتشارات جامی، 1379، ص 48.

خرید فایل