در پژوهش حاضر، سطح اضطراب معلمان کودکان استثنایی (عقب مانده ذهنی) و معلمان کودکان عادی مورد بررسی قرار گرفته است. برای این منظور یک گروه نمونه 50 نفری (شامل 25 نفر از معلمان کودکان عقب مانده ذهنی و 25 نفر از معلمان کودکان عادی) از شهر تهران از طریق روش نمونه گیری طبقهای انتخاب و تست اضطراب اشپیل برگر بر روی آنها اجرا شد. نتایج نشان داد که:
بین میزان اضطراب معلمان کودکان عادی و عقب ماندة ذهنی تفاوت معنادار وجود ندارد.
فهرست مطالب
چکیده
فصل اول
کلیات
مقدمه
بیان مسئله
هدف پژوهش
پرسش پژوهش
فرضیه های پژوهش
ضرورت و اهمیت پژوهش
تعاریف عملیاتی پژوهش
خلاصه فصل
فصل دوم
ادبیات و پیشینه تحقیق
اضطراب
تعریف اضطراب
بروز و پیامدهای اضطراب
انواع اختلالهای اضطرابی
عوامل داخلی و خارجی بوجودآورندة اضطراب
مبانی نظری
تبیین های روان ـ پویشی
تبیین های رفتاری نگر
موضع گیریهای انسانی نگر و هستی نگر
تبیین های شناختی
دیدگاه رفتارشناسی طبیعی و تبیینهای زیستی ـ رفتاری
معلم
تعریف معلم
ویژگی های معلم
عوامل اضطراب زای شغل معلمی
تعریف اضطراب معلم
استراتژیهایی که اضطراب معلم را کاهش می دهند
عوامل مخل مربوط به پیام دهنده (معلم)
عوامل اضطراب زای اجتماعی در رابطه با معلم
ترس از مشکلات
اقدامات درمانی کلی
مصرف بالینی داروهای ضد اضطراب
کاهش اضطراب
تحقیقات انجام شده و ضرورت پژوهش
فصل سوم
روش پژوهش
جامعه آماری
گروه نمونه
روش پژوهش
روش نمونه گیری
ابزار پژوهش
روش گردآوری اطلاعات (طرح پژوهش)
روش آماری
خلاصه
فصل چهارم
یافته های پژوهش
تحلیل داده ها
فصل پنجم
بحث و تفسیر
نتیجه گیری
محدودیتهای پژوهش
خلاصه پژوهش
منابع
پیوست
مقیاس اضطراب اشپیل برگر
چکیده:
هدف: پژوهش حاضر به منظور بررسی مشکلات یادگیری خط بریل دانش آموزان نابینا از دیدگاه معلمان دوره ی ابتدایی مدارس استثنایی استان خوزستان در سال تحصیلی 90-89 اجرا شد. روش تحقیق: این پژوهش از نوع کاربردی و روش آن توصیفی بود. جامعه ی آماری: شامل کلیه ی معلمان دوره ی ابتدایی گروه نابینا که در مدارس استثنایی استان خوزستان مشغول به کار می باشند.نمونه و روش نمونه گیری: روش نمونه گیری این پژوهش از نوع تصادفی ساده بود.در این پژوهش تعداد30 نفر از آموزگاران دوره ی ابتدایی گروه نابینا و نیمه بینا شرکت داشتند. روش جمع آوری داده ها و ابزار آن: روش جمع آوری داده های این پژوهش، روش انفرادی است که در اجرای آن از پرسشنامه ی محقق ساخته استفاده شد. این پرسشنامه ها توسط آموزگاران گروه نابینا تکمیل شد. روش آماری: در این پژوهش از آمار توصیفی استفاده شد. یافته ها: نتایج حاصل از آزمون های آماری نشان داد که: آموزش تخصصی معلمان گروه نابینا، محیط خانوادگی و آموزشی مناسب می تواند موجب بهبود روند یادگیری خط بریل شود. و تفاوت های فردی دانش آموزان نابینا در یادگیری این خط مؤثر است، و کیفیت پایین وسایل نوشتاری می تواند روند یادگیری بریل را کند کند. نتیجه گیری: مشکلات عمده ی دانش آموزان نابینا دریادگیری خط بریل عبارت اند از: کیفیت پایین ابزار و وسایل نوشتار بریل (لوح و قلم)، کوچک بودن واحد نوشتاری خط بریل به نسبت سر انگشتان افراد نابینا، وارونه نوشتن خط بریل در هنگام استفاده از لوح و قلم، حجیم و بزرگ بودن کتاب های بریل به نسبت کتب بینایی، کندی خواندن خط بریل به دلیل این که واحد ادراکی آن یک سلول (خانه) واحد است و خواننده ی بریل نمی تواند در یک زمان چندین کلمه را بخواند، نبود تعامل همسو مابین محیط آموزشی و محیط خانوادگی دانش آموز نابینا، توجه نکردن به تفاوت های فردی در تدوین برنامه ی آموزش انفرادی جهت یادگیری خط بریل. محدودیت ها: دسترسی نداشتن به پرسشنامه ای جامع تر جهت سنجش مشکلات یادگیری خط بریل، محدود بودن اجرای این پژوهش که تنها در دوره ی ابتدایی انجام شد و همچنین همکاری نکردن برخی از معلمان در پاسخگویی به سؤال های پرسشنامه ی محقق ساخته . پیشنهادها: تدوین برنامه آموزش انفرادی بر مبنای تفاوت های فردی و توانایی یادگیرنده، تشویق دانش آموز در استفاده از هشت انگشت به جای دو انگشت جهت بالا بردن سرعت خواندن خط بریل، بالا بردن سطح آگاهی خانواده ی دانش آموز از روند یادگیری بریل و مراحل آن با برگزار نمودن جلسات مشاوره ای با توجه به سطح توان و آگاهی اولیای دانش آموز نابینا و همچنین برگزاری دوره های آموزش ضمن خدمت برای آموزگاران گروه نابینا در جهت هماهنگی و به روز نمودن اطلاعات آموزشی و رفع مشکلات یادگیری خط بریل دانش آموزان نابینا.
واژگان کلیدی: دانش آموز نابینا، خط بریل.
چکیده:
فصل اول
مقدمه
بیان مسأله
اهمیت و ضرورت موضوع پژوهش
اهداف کلی تحقیق
سؤالهای پژوهشی
روش تحقیق
جامعه ی آماری
نمونه وروش نمونه گیری
روش تجزیه وتحلیل داده های آماری
متغیرها
محدودیت های پژوهش
محدودیت های خارج از اختیار پژوهشگر
تعاریف واژه ها و اصطلاحات
تعریف عملیاتی دانش آموز نابینا
تعریف نظری خط بریل
تعریف عملیاتی خط بریل
فصل دوم
مقدمه
نگرش دین اسلام نسبت به نابینایان
تاریخچه ی آموزش نابینایان در جهان
تاریخچه ی آموزش نابینایان در ایران
سازمان آموزش و پرورش استثنایی کشور
اهداف سازمان آموزش و پرورش استثنایی
اهداف آموزش و پرورش نابینایان
نابینایی
شیوع نابینایی
علل نابینایی
تعریف و طبقه بندی نابینایی
نابینای قانونی(رسمی) و( نیمه بینای قانونی)
نابینای آموزشی (تربیتی)
ویژگی های افراد نابینا
خصوصیات شخصیتی افراد نابینا
خصوصیات رفتاری و ظاهری افراد نابینا
ارزیابی و تشخیص اختلال بینایی
ارزیابی میزان بینایی کودکان ٤ ساله و بزرگ تر
تاریخچه ی طرح سنجش
اهمیت طرح سنجش
دوره های تحصیلی دانش آموزان نابینا
حد نصاب تشکیل کلاس در دوره های مختلف تحصیلی گروه نابینا
محتوای آموزشی دوره های تحصیلی دانش آموزان نابینا
دوره های تحصیلی ابتدایی و راهنمایی و دبیرستان
اقدامات آموزشی
بریل
استفاده از باقیمانده ی دید
مهارت های گوش دادن
آموزش تحرک
جایگزینی کودکان نابینا و نیمه بینا
تحقیقات انجام شده در داخل کشور
تحقیقات انجام شده در خارج کشور
فصل سوم
مقدمه
روش تحقیق
جامعه ی آماری و حجم آن
نمونه و روش نمونه گیری
روش جمع آوری داده ها و ابزار آن
روایی و پایایی پرسشنامه
روش آماری
فصل چهارم
مقدمه
بخش اول : توصیف داده ها
بخش دوم : تحلیل داده ها
فصل پنجم
مقدمه
خلاصه ی تحقیق
نتایج عمده ی تحقیق
محدودیت های پژوهش
محدودیت های خارج از اختیار پژوهشگر
پیشنهادها
منابع فارسی
منابع انگلیسی
پیوست
. Legally blindness
طرح ارزشیابی توصیفی مشهور به ارزشیابی کیفی یا طرح حذف نمره ،تجربه نو آورانه ی برخاسته از عمل در مقطع ابتدایی آموزش و پرورش ایران است. بعد از نقد وبررسی تجربه ی پیش آزمایشی و اصلاح واعمال تغییرات لازم، طرح برای اجرای آزمایشی در سال تحصیلی 83-82 آماده شد. در این پژوهش ما قصد داریم تا به بررسی میزان رضایت معلمان مقطع ابتدایی از طرح ارزشیابی توصیفی در سال تحصیلی 94-93 بپردازیم. روش این پژوهش توصیفی-استنباطی است. جامعه آماری در این پژوهش کلیه معلمان مقطع ابتدایی میباشد. روش نمونهگیری در این پژوهش به صورت تصادفی است. با استفاده از فرمول کوکران حجم نمونه 100 نفر برآورد شده است. پرسشنامه پژوهش حاضر محقق ساخته می باشد. پرسشنامه حاضر، با توجه به مطالعه ادبیات پژوهش و مصاحبه با استاد راهنما و چندین معلم با تجربه در سطح شهرستان ، در 9 بعد پوشه کار، واقعه نگاری، چک لیست، آزمون های مداد کاغذی، تکلیف های درسی، گزارش پیشرفت تحصیلی، بازخورد، خودسنجی و همسال سنجی طراحی گردید. نظر معلمین در مورد هر بعد در قالب یک سوال مطرح شد. پاسخ هر سوال در قالب طیف لیکرت از طیف کاملا موافقم تا کاملا مخالفم طراحی شد. ضریب آلفای بدست آمده در این مطالعه برای متغیر طرح ارزشیابی توصیفی (نمره کل) 837/0 بوده است. پس از آزمون فرضیهها نیز مشخص شد که طرح ارزشیابی توصیفی بر میزان رضایت معلمان مقطع ابتدایی شهرستان تاثیر معناداری دارد. همچنین پوشه کار، واقعه نگاری، چک لیست، آزمونهای مداد کاغذی، گزارش پیشرفت تحصیلی، بازخورد و همسالسنجی در طرح ارزشیابی توصیفی بر میزان رضایت معلمان مقطع ابتدایی شهرستان تاثیر معناداری دارد.
فهرست مطالب
فصل اول: کلیات پژوهش.... 1
1-1- مقدمه. 2
1-2- بیان مسئله. 3
1-3- اهمیت و ضرورت پژوهش.... 3
1-4- اهداف پژوهش.... 5
1-4-1- هدف اصلی.. 5
1-4-2- اهداف فرعی.. 5
1-5- فرضیه های پژوهش.... 6
1-5-1- فرضیه اصلی.. 6
1-5-2- فرضیه های فرعی.. 6
1-6- سوالات پژوهش.... 7
1-6-1- سوال اصلی.. 7
1-6-2- سوالات فرعی.. 7
1-7- قلمرو پژوهش.... 8
1-7-1- قلمرو زمانی.. 8
1-7-2- قلمرو مکانی.. 8
1-7-3- قلمرو موضوعی.. 8
1-8- تعریف واژگان کلیدی.. 8
1-8-1- تعاریف نظری.. 8
1-8-2- تعاریف عملیاتی.. 8
فصل دوم: ادبیات پژوهش.... 10
2-1- مقدمه. 11
2-2- ارزشیابی توصیفی.. 11
2-2-1- تعریف طرح.. 12
2-2-2- اهداف طرح.. 12
2-2-3- محاسن ارزشیابی توصیفی.. 13
2-2-4- ضرورت اجرای طرح.. 13
2-2-5- ارزشیابی سنّتی و خلاقیت... 14
2-2-6- نقش ارزشیابی سنّتی در ارزیابی از حیطه های مختلف شخصیت... 14
2-3- کاربردارزشیابی توصیفی.. 14
2-4- تأثیرارزشیابی توصیفی در بروز و رشد خلاقیت دانش آموزان. 15
2-5- ابزارهای ارزشیابی توصیفی.. 17
2-6- مختصات طرح ارزشیابی توصیفی.. 19
2-6-1- تغییر تأکید از ارزشیابی پایانی به ارزشیابی تکوینی.. 20
2-6-2- تغییر مقیاس فاصلهای (20 – 0) به مقیاس ترتیبی.. 21
2-6-3- تنوعبخشی به ابزارهای جمعآوری اطلاعات... 22
2-6-4- تغییر در ساختار کارنامه. 22
2-6-5- تغییر در مرجع تصمیمگیرنده درباره ارتقاء دانشآموزان. 22
2-7- نتایج ارزشیابی از نحوه اجرای سه ساله طرح آزمایشی ارزشیابی توصیفی.. 26
2-8- روشهای نوین ارزشیابی پیشرفت تحصیلی ارزشیابی توصیفی؛ الگویی جدید. 27
2-9- مهمترین ویژگی های الگوی ارزشیابی توصیفی.. 28
2-10- چگونگی اجرای ارزشیابی توصیفی.. 29
2-11- ابزارهای ارزشیابی توصیفی.. 29
2-11-1- پوشه کار. 29
2-11-1-1- چرا باید از پوشه استفاده کرد؟. 30
2-11-1-2- سازماندهی پوشه کار. 31
2-11-1-3- طرز جمع آوری مواد. 31
2-11-1-4- معیار برای ارزشیابی پوشه ای.. 32
2-11-1-5- معیارهایی برای ارزشیابی پوشه ای.. 33
2-11-2- ثبت مشاهدات (واقعه نگاری)35
2-11-2-1- اجزاء برگ ثبت مشاهدات... 36
2-11-2-2- چند نکته مهم برای استفاده از ابزار ثبت مشاهده. 36
2-11-3- چک لیست(سیاهه رفتار)36
2-11-3-1- چند نکته مهم برای استفاده از چک لیست... 37
2-11-4- آزمون عملکردی.. 37
2-11-4-1- انواع آزمون عملکردی.. 37
2-11-4-2- آزمون عملکرد کتبی.. 38
2-11-4-3- آزمون عملکرد با نمونه کار. 38
2-11-4-4- آزمون عملکرد در موقعیت شبیه سازی شده. 38
2-11-4-5- محاسن آزمون. 38
2-11-4-6- تکلیف عملی.. 38
2-11-4-7- برگه ارزشیابی.. 38
2-11-4-8- سیستم ارزش گذاری.. 38
2-11-5- آزمون مداد کاغذی.. 39
2-11-6- تکالیف درسی.. 40
2-11-6-1- تکالیف تمرینی.. 40
2-11-6-2- تکالیف آماده سازی.. 40
2-11-6-3- تکالیف بسطی وامتدادی.. 41
2-11-6-4- تکالیف خلاقیتی.. 41
2-12- بررسی نظریات مختلف در مورد ارزشیابی توصیفی.. 41
2-13- پیشینه پژوهش.... 54
فصل سوم:روش پژوهش.... 59
3-1- مقدمه. 60
3-2-روش پژوهش.... 60
3-3- جامعه آماری.. 60
3-4-حجم نمونه و نمونه گیری.. 60
3-5- ابزار گردآوری اطلاعات... 61
3-5-1- اعتبار و روایی.. 62
3-6- روش جمع آوری اطلاعات... 63
3-7- تجزیه وتحلیل اطلاعات... 63
فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده ها64
4-1- مقدمه. 65
4-2- تحلیل ویژگی های جمعیت شناختی پاسخ دهندگان. 65
4-3- تحلیل توصیفی مقدماتی.. 69
4-4- آزمون نرمال بودن متغیرها69
4-5- بررسی فرضیه های تحقیق.. 72
4-5-1- فرضیه اصلی پژوهش.... 72
4-5-2- فرضیات فرعی پژوهش.... 72
فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادات... 78
5-1- مقدمه. 79
5-2- خلاصه پژوهش.... 79
5-3- یافته های پژوهش.... 79
5-4- پیشنهادات... 82
5-4-1- پیشنهادات کاربردی.. 82
5-4-2- پیشنهادهای پژوهشی.. 83
5-5- محدودیت های پژوهش.... 83
منابع.. 84
پیوست ها86
7-1- پرسشنامه پژوهش.... 87
7-2- خروجی های نرم افزار SPSS. 88
فهرست جداول
جدول 4-1: توزیع افراد بر حسب جنس.... 65
جدول 4-2: توزیع افراد بر حسب گروه های سنی.. 66
جدول 4-3: توزیع افراد بر مبنای سطح تحصیلات... 67
جدول 4-4: توزیع افراد بر حسب سوابق کاری.. 68
جدول 4-5: میانگین و انحراف معیار نمرات متغیرهای مورد مطالعه. 69
جدول 4-6: آزمون تعیین نرمال بودن متغیرهای اصلی تحقیق.. 71
جدول 4-7: نتایج آزمون t تک نمونهای برای طرح ارزشیابی توصیفی.. 72
جدول 4-8: نتایج آزمون t تک نمونهای برای پوشه کار در طرح ارزشیابی توصیفی.. 73
جدول 4-9: نتایج آزمون t تک نمونهای برای واقعه نگاری در طرح ارزشیابی توصیفی.. 73
جدول 4-10: نتایج آزمون t تک نمونهای برای چک لیست در طرح ارزشیابی توصیفی.. 74
جدول 4-11: نتایج آزمون t تک نمونهای برای آزمونهای مداد کاغذی در طرح ارزشیابی توصیفی.. 74
جدول 4-12: نتایج آزمون t تک نمونهای برای تکلیفهای درسی در طرح ارزشیابی توصیفی.. 75
جدول 4-13: نتایج آزمون t تک نمونهای برای گزارش پیشرفت تحصیلی در طرح ارزشیابی توصیفی 75
جدول 4-14: نتایج آزمون t تک نمونهای برای بازخورد در طرح ارزشیابی توصیفی.. 76
جدول 4-15: نتایج آزمون t تک نمونهای برای خودسنجی در طرح ارزشیابی توصیفی.. 77
جدول 4-16: نتایج آزمون t تک نمونهای برای همسالسنجی در طرح ارزشیابی توصیفی.. 77
فهرست نمودارها
نمودار 4-1: چگونگی توزیع افراد بر حسب جنس.... 65
نمودار 4-2: چگونگی توزیع افراد بر حسب گروه های سنی.. 66
نمودار 4-4: چگونگی توزیع افراد بر حسب سابقه کاری.. 68
آموزش به آن تعامل فکری و هوشی، اطلاق میشود که با استدلال،شواهد،و نتیجه گیری همراه باشد.(فتحی آذر1382)که از یک سو هدف غایی آموزش و تعلیم و تربیت اسلامی پروراندن انسانهایی است خداگونه که در اثر دور شدن از رذایل و آلودگیها، استعدادهای عالیهی روحشان شکوفا شده و چنان به کمالات روحی و فضائل انسانی آراسته شوند که لیاقت رسیدن به سعادت جاوید را کسب کنند و از سوی دیگر سایر نظامهای آموزش و پرورش جهانی رسالت تعلیم و تربیت را پرورانیدن انسانی پرسش جو میداند که میخواهد از قیدهای بیشمار و گوناگون وجودیاش رها گردد، راه تکامل همه جانبه خود را هموار سازد، به رموز موقع فردی و اجتماعی خود و دنیای متغیری که در آن زندگی میکند تا آن جا که ممکن است آشنا شود، با دنیا و انسانهایش مرتبت گردد، زندگی دهد، زندگی کند و حیات خود و دیگران را با عشق و دانش شکوفا سازد.(صفوی1386)
حال که هدف و رسالت تعلیم و تربیت انسان سازی است، باید دید که این وظیفه را چه نهادها و افرادی بر عهده دارند. البته انسان آموختن را از هنگام تولد آغاز میکند و در طول زندگی آن را ادامه میدهد. بخشی از آموختنیها به صورت غیر عمدی و یا تصادفی در خانواده و جامعه صورت میگیرد و بخشی دیگر به نهادها و موسسات رسمی از قبیل مدرسه و انجمنها سپرده میشود. در این میان ، مدرسه بیشترین سهم را بر عهده دارد و سرانجام این مسئولیت خطیر به عهده معلمین واگذار میگردد و آنها هستند که باید بتوانند دانشآموزان را به درستی تربیت کنند و آنان را برای کار و شرکت در اجتماع آماده سازند. در میان مجموعه فعالیتهایی که برای تعلیم و تربیت دانشآموزان انجام میشود، بیشترین سهم به تدریس معلم در کلاس درس اختصاص مییابد. تدریس را میتوان به فعالیتهای دو جانبهای که بین معلم و شاگردان جریان دارد و هدفش یادگیری است، تعریف کرد. این فعالیت چنانچه منتج به یادگیری شود، برای شاگرد موثر و مفید خواهد بود. بنا به تعریف ، هر فعالیتی با قصد و عمد همراه است. (صفوی، 1386)
فهرست مطالب:
فصل اول:کلیات پژوهش
1-1 مقدمه. 2
1-2- شرح و بیان مسأله:3
1-3- اهمیت و ارزش تحقیق.. 4
1-4- اهداف پژوهش.... 6
1-4-1- هدف کلی.. 6
1-4-2- اهداف جزئی:6
1-5- تعاریف نظری و عملیاتی:7
فصل دوم:ادبیات و پیشینهی تحقیق
2-1- مقدمه. 11
2-2- رویکردهای تدریس.... 12
2-2-1- رویکرد مدیریتی.. 14
2-2-1-1- دیدگاههای انتقادی دربارهی رویکرد مدیریتی(اجرایی)18
2-2-2-رویکرد تسهیل گر. 18
2-2-2-1- دیدگاههای انتقادی دربارهی رویکرد تسهیلگر. 21
2-2-3- رویکرد آزاداندیشانه. 21
2-2-3-1-دیدگاههای انتقادی دربارهی رویکرد آزاداندیشانه. 26
2-3- تدریس رهاییبخش.... 26
2-4- چهارچوب مشترک: رشدها (ر ش د ه ا)28
2-5- استفاده از ر ش د ه ا در رویکردهای تدریس.... 29
2-6- خلاصهای از رشدها در سه رویکرد. 30
2-7- پژوهش در عمل.. 31
2-8- تحقیقات مرتبط با موضوع. 39
2-8-1- تحقیقات داخلی.. 39
2-8-2- یافتههای خارجی.. 39
فصل سوم:روش تحقیق
3-1- مقدمه. 43
3-2- روش تحقیق.. 43
3-3- جامعه آماری.. 44
3-4- تعیین حجم نمونه. 44
3-5- روش نمونه گیری.. 45
3-6- ابزار اندازهگیری.. 45
3-7- پایایی پرسشنامهها46
3-8- روایی پرسشنامه ها46
3-9- روش های آماری تجزیه و تحلیل داده ها47
3-9-1- ضریب همبستگی پیرسون:47
3-9-2- آزمون t تک متغیر:47
3-9-3- آزمون تحلیل واریانس:47
3-9-4- آزمون کمترین تفاوت معنادارLSD:48
فصل چهارم: یافتههای پژوهش
4-1- مقدمه. 50
فصل پنجم: بحث و نتیجهگیری
5-1- مقدمه. 67
5-2- بیان نتایج به وسیله تفکیک فرضیه های تحقیق :67
5-3- بحث و نتیجه گیری.. 69
5-4- محدودیتهای تحقیق.. 70
5-5- پیشنهادات پژوهشی.. 70
5-6- پیشنهادات کاربردی.. 70
فصل ششم: منابع
6-1- فهرست منابع. 72
ضمائم.. 74
فهرست جداول
جدول 4-1 : میانگین و انحراف استاندارد نمرات رویکرد های تدریس و اقدام پژوهی معلمان مقطع دبیرستان و راهنمایی . 50
جدول شماره 4-2- نتایج آزمون ضریب همبستگی پیرسون در خصوص رابطه بین رویکرد های تدریس و اقدام پژوهی معلمان مقطع دبیرستان و راهنمایی . 52
جدول 4-3- نتایج تحلیل رگرسیون در خصوص رابطه بین رویکرد های تدریس و اقدام پژوهی معلمان مقطع دبیرستان و راهنمایی . 53
جدول 4-4 : میانگین و انحراف استاندارد نمرات رویکرد مدیریتی و اقدام پژوهی معلمان مقطع دبیرستان و راهنمایی 54
جدول شماره 4-5- نتایج آزمون ضریب همبستگی پیرسون در خصوص رابطه بین رویکرد مدیریتی و اقدام پژوهی معلمان مقطع دبیرستان و راهنمایی. 55
جدول 4-6- نتایج تحلیل رگرسیون در خصوص رابطه بین رویکرد مدیریتی و اقدام پژوهی معلمان مقطع دبیرستان و راهنمایی . 56
جدول 4-7- میانگین و انحراف استاندارد نمرات رویکرد تسهیل گر و اقدام پژوهی معلمان مقطع دبیرستان و راهنمایی . 57
جدول شماره 4-8- نتایج آزمون ضریب همبستگی پیرسون در خصوص رابطه بین رویکرد تسهیل گر و اقدام پژوهی معلمان مقطع دبیرستان و راهنمایی . 58
جدول 4-9- نتایج تحلیل رگرسیون در خصوص رابطه بین رویکرد تسهیل گر و اقدام پژوهی معلمان مقطع دبیرستان و راهنمایی . 59
جدول 4-10- میانگین و انحراف استاندارد نمرات رویکرد آزاد اندیشانه و اقدام پژوهی معلمان مقطع دبیرستان و راهنمایی. 60
جدول شماره 4-11- نتایج آزمون ضریب همبستگی پیرسون در خصوص رابطه بین رویکرد آزاد اندیشانه و اقدام پژوهی معلمان مقطع دبیرستان و راهنمایی . 61
جدول 4-12- نتایج تحلیل رگرسیون در خصوص رابطه بین رویکرد آزاد اندیشانه و اقدام پژوهی معلمان مقطع دبیرستان و راهنمایی. 62
جدول 4-13- میانگین و انحراف استاندارد نمرات سبک های تدریس و سن معلمان مقطع دبیرستان و راهنمایی 63
جدول شماره 4-14- نتایج آزمون ضریب همبستگی پیرسون در خصوص رابطه بین سبک های تدریس با سن معلمان مقطع دبیرستان و راهنمایی . 64
جدول 4-15- نتایج تحلیل رگرسیون در خصوص رابطه بین سبک های تدریس با سن معلمان مقطع دبیرستان و راهنمایی . 65
فهرست نمودارها
نمودار 4-1- میانگین نمرات رویکرد های تدریس و اقدام پژوهی معلمان مقطع دبیرستان و راهنمایی 51
نمودار 4-2- میانگین نمرات رویکرد مدیریتی و اقدام پژوهی معلمان مقطع دبیرستان و راهنمایی 54
نمودار 4-3- میانگین نمرات رویکرد تسهیل گر و اقدام پژوهی معلمان مقطع دبیرستان و راهنمایی 57
نمودار 4-4 : میانگین نمرات رویکرد آزاد اندیشانه و اقدام پژوهی معلمان مقطع دبیرستان و راهنمایی 60
نمودار 4-5- میانگین نمرات سبک های تدریس و سن معلمان مقطع دبیرستان و راهنمایی 63
نتیجه گیری
در این تحقیق که موضوع ما افت تحصیلی در درس تاریخ ایران و جهان (2) بود بر اساس تجزیه و تحلیل اطلاعات که در فصل چهارم آمده است ، بر روی سوالات نظر سنجی که از 20 سوال تشکیل شده بئد و برای هر سوال تحقیق 5 سوال در نظرگرفته شده بود و این سوالات در بین 20 نفر از دبیران درس تاریخ ایران و جهان (2) پخش شد نتیجه گیری زیر انجام شد .
اولین سوال تحقیق این است که «آیا روش تدریس معلمان بر افت تحصیلی دانش آموزان سال سوم متوسطه در درس تاریخ ایران و جهان (2) مؤثر است ؟»
پس از تجزیه و تحلیل اطلاعات نتیجه تحقیق در مورد این سوال این است که روش تدریس معلمان (روش بحث گروهی ، روش تدریس سخنرانی ، مشارکت دادن دانش آموزان در تدریس ، استفاده از مثالها ، فعالیت های خلاقانه دانش آموزان ) برکاهش افت تحصیلی دانش آموزان سال سوم متوسطه در درس تاریخ ایران و جهان (2) تأثیر زیادی دارد .
2- تأثیر روش ارزشیابی معلمان بر افت تحصیلی
دومین سوال تحقیق این است که «آیا روش های ارزشیابی معلمان بر افت تحصیلی دانش آموزان سال سوم متوسطه در درس تاریخ ایران و جهان (2) تأثیری دارد ؟»بعد از تجزیه و آنالیز داده های آماری از پرسشنامه فرض ما مورد تأئید قرار گرفت و نتیجه این سوال این شد که آزمونهای شفاهی ، کتبی ،ارزشیابی بر اساس تکالیف درسی ، ارزشیابی تحصیلی دانش آموزان سال سوم متوسطه در درس تاریخ ایران و جهان (2) تأثیر بسزایی دارد .
3-تأثیر امکانات آموزشی بر افت تحصیلی
سوال سوم خود را در این پروژه این سوال قرار دادیم که «آیا امکانات آموزشی تأثیری بر میزان افت تحصیلی دانش آموزان سال سوم متوسطه در درس تاریخ ایران و جهان (2)دارد ؟ »
بعد از تجزیه و تحلیل اطلاعات جمع آوری شده نتیجه گیری می کنیم که امکانات آموزشی شامل وسایل کمک آموزشی ، گردشها و بازدیدهای علمی ، کتابهای آموزشی ، وسایل سمعی ، بصری ، کلاسهای جبرانی در کاهش افت تحصیلی دانش آموزان سال سوم متوسطه درس تاریخ ایران و جهان (2) تأثیر خیلی زیادی دارد .
4-تأثیر میزان تحصیلات والدین بر افت تحصیلی
بالاخره آخرین سوال تحقی این سوال می باشد که «آیا میزان تحصیلات والدین بر افت تحصیلی دانش آموزان سال سوم متوسطه در درس تاریخ ایران و جهان (2)مؤثر است ؟»
با توجه به نتایج به دست آمده از اطلاعات گردآوری شده نتیجه می گیریم که تحصیلات پدر ، تحصیلات مادر ، علاقه پدر به اداره تحصیلات دانش آموز ، علاقه مادر به اداره تحصیلی دانش آموز ، و تحصیلات هر دوی والدین با هم در کاهش افت تحصیلی دانش آموزان سال سوم متوسطه در درس تاریخ ایران و جهان (2) تأثیر خیلی زیاد و چشمگیری دارد .
پیشنهادات
سر انجام در پایان پژوهش بعد از نتیجه گیری بر روی اطلاعات بدست آمده از طریق آنالیز نظر سنجی که برای سوال های تحقیق انجام شد به ارائه پیشنهاد به مدیران ، طراحان برنامه آموزشی ، وزارت آموزش و پرورش و انجمن اولیاء و مربیان مدارس می پردازیم .
الف )اولین پیشنهاد من به مدیران مدارس می باشد که در امر آموزش و پرورش مسئولیت بیشتری دارند .
پیشنهادی که برای مدیران عزیز دارم این است که از معلمان کارآزموده و متخصص در درس تاریخ استفاده کنند معلمان نقش بسزائی در بالا بردن میزان انگیزش دانش آموزان دارند با وجود این لزوم اختصاص بودجه به این امر و پرداختن به باز آموزی تربیت معلم در درس تاریخ به وضوح احساس می شود همچنین از طرفی برگزاری هر چه بیشتر مسابقات علمی و المپیاد در درس تاریخ در سطح شهرستان از سوی مدیران می تواند نقش والایی در ایجاد انگیزش و بالابردن کارایی دانش آموزان داشته باشد .
ب)دومین پیشنهادم به طراحان برنامه آموزشی است که در نظام آموزشی نقش مؤثری ایفا می کنند .
پیشنهادی که دارم این است که در هنگام طرح برنامه آموزشی درس تاریخ به تناسب محتواها توجه کنند و محتوای کتب درسی با مراحل رشد دانش آموزان در مقاطع مختلف تناسب داشته باشد . تناسب محتوا ، انگیزش و علاقه دانش آموز را به درس بیشتر می کند . طراحان تعداد دروس را متناسب با سن دانش آموزان انتخاب کنند زیرا درس زیاد و ناپیوسته معمولاً دانش آموز را خسته می کند و انگیزش آنان را به تحصیل کم می سازد
پ)سومین پیشنهادی که دارم به وزارت آمورزش و پرورش شهرستان پارس آباد است . پیشنهادم این است که کودکان بعضی خانواده های فقیر و تهی دست با وجود علاقه و تمایل به ادامه تحصیل به دلیل فقر مالی و مجبور به ترک تحصیل می شوند پس لازم است وزارت آموزش و پرورش با کوششهای بیشتر و با برنامه ریزی صحیح این خانواده ها را شناسایی کند و با مساعدتهای لازم به منظور تکمیل لوازم تحصیلی و نیازهای غذایی دانش آموز از ترک تحصیل دانش آموزان جلوگیری به عمل آورد .
ج ) چهارمین وآخرین پیشنهادم به انجمن اولیاء و مربیان مدارس می باشد
پیشنهادم این است که این انجمن در جهت جلوگیری از افت تحصیلی ، از دانش آموزان قوی برای تقویت دانش آموزان ضعیف استفاده کنند . انجمن اولیاء و مربیان خانواده هایی را که در آنها افراد تحصیل کرده برای کمک به فرزندان وجود ندارد ، شناساسیی کنند و با همکاری مدرسه از دانش آموزان قوی تر برای رفع اشکالات درسی دانش آموزان ضعیف این خانواد ها کمک گرفته شود در این صورت می توانند سهم موثری در تقلیل افت تحصیلی داشته باشند .
فصل اول :طرح تحقیق
مقدمه -------------------------------------------------------2
بیان مسأله -----------------------------------------------------3
ضرورت و اهمیت مسأله ------------------------------------------4
اهداف تحقیق --------------------------------------------------6
پرسشهای تحقیق ------------------------------------------------7
تعریف مفاهیم و واژه ها-------------------------------------------8
فصل دوم : پیشینه ی تحقیق
افت تحصیلی -------------------------------------------------10
علایم و نشانه ها -----------------------------------------------10
علل و عوامل مؤثر در افت تحصیلی ----------------------------------10
افت تحصیلی و انواع آن -----------------------------------------13
عوامل اجتماعی افت تحصیلی --------------------------------------14
مدرسه گریزی و ضعف تحصیلی نوجوانان ------------------------------18
نقش اولیاءمدرسه در زمینه افت تحصیلی دانش آموزان---------------------19
عوامل شخصی موثر در ایجاد افت تحصیلی -----------------------------20
مسائل آموزشی و افت تحصیلی نوجوانان ------------------------------21
آثا راجتماعی افت تحصلی----------------------------------------22
تعریف و طرح مسئله ی افت تحصیلی در درس تاریخ ایران و جهان (2)--------23
علل افت تحصیل دانش اموزان در درس تاریخ ایران و جهان (2)-------------24
عوامل فعال نبودن دانش آموزان و عدم انگیزه آنان در درس تاریخ ایران و جهان (2) ------24
دید اجتماعی موجود در مورد درس تاریخ -----------------------------26
راه کارهای پیشنهادی برای تدریس درس تاریخ ایران و جهان (2)-------------26
ارزش و اهمیت درس تاریخ ---------------------------------------27
به عقیده تاکیتوس ، مهم ترین نقش تاریخ -----------------------------28
نتایج تحقیقات انجام گرفته شده در زمنیه افت تحصیلی--------------------31
فصل سوم : روش تحقیق
روش تحقیق--------------------------------------------------34
جامعه آماری -------------------------------------------------34
نمونه آماری---------------------------------------------------34
ابزار گردآوری اطلاعات-----------------------------------------35
روش نمونه گیری و تجزیه و تحلیل داده ها ---------------------------35
فصل چهارم : آنالیز داده ها
مقدمه--------------------------------------------------------37
آزمون سوالها---------------------------------------------------37
فصل پنجم : نتیجه گیری و پیشنهادات
نتیجه گیری---------------------------------------------------46
پیشنهادات ----------------------------------------------------48
منابع ---------------------------------------------------------50
فصل نامهی انجمن علمی و آموزشی معلمان زبان و ادبیات فارسی استان آذربایجانشرقی
خاتم عشق
به نور ماه شبی را اگر وضو بکنی |
به پیش دوست خودت را سپید رو بکنی |
عزیز مصر کجا و غلام چون یوسف؟! |
تو هم به دست بیاری گر آرزو بکنی |
شکسته دل منشین میرسی به خاتم عشق |
به طول شب چو سلیمانه جستجو بکنی |
ترانههای اجابت به گوش جان شنوی |
اگر به راز و نیاز شبانه خو بکنی |
شعیب زحمت موسی جهیز دختر کرد |
بدون رنج چرا اجرت آرزو بکنی |
ز هجر طرّه و تارت گرفته چاک دلم |
مگر به سوزن مژگان زنو رفو بکنی |
احمد احمدی «فانی»
زمستان 69
سیمای جانوران در شاهنامه
فریدون شیرازی- عجبشیر
کلید واژهها: اژدها، سیمرغ، گاو، دیو، مار، رستم، اسفندیار، اهریمن، اهورا
به نام خداوند بخرد نواز
چکیده:
جانوران گوناگونی به صورتهای غیرعادی در داستانهای حماسی به ویژه در لابهلای داستانهای شاهنامهی فردوسی به ایفای نقش پرداختهاند.
نگارنده در این مقاله کوشیده است به بررسی این جانوران شگفت و ویژگیهای خارقالعادهی انها بپردازد.
دنیای حماسه تلفیقی از خوبیها و بدیها و میدان پیکار پاکیها با ناپاکیهاست. دنیایی است که در آن نیروهای اهورایی با اهریمن و اهریمن صفتان به پیکار برمیخیزند. قهرمانان حماسه سرتاسر زندگی خود را در مبارزه با زشتیها و پلشتیها صرف میکنند. گاهی این زشتیها به صورت موجودات عینی در آوردگاههای حماسی ظاهر میشوند و گاهی چون داستان گذر سیاوش از آتش مبارزه با یک اندیشهی اهریمنی بوده، قهرمان حماسه یک قهرمان معنوی ناب جلوهگر میشود. یکی از ویژگیهای مهم هر حماسه خرق عادت در حوادث آن است؛ یعنی درلابهلای متون حماسی با حوادث، شخصیتها و موجوداتی برخورد میکنیم که خارقالعادهاند. در عالم طبیعت یا وجود ظاهری و عینی ندارند یا ویژگیهایی که در حماسه از آن برخوردارند در عالم واقع عاری از آن هستند. حضور فعال و چشمگیر حیوانات یکی از اصول لاینفک حماسههای طبیعی است. در داستانهای اثر جاویدان حماسه سرای توس، حکیم ابوالقاسم فردوسی جانوران متعددی با ویژگیهای کاملاً منحصر به فرد باعث آفرینش صحنههای رزمی و حماسی بسیار جذابی شدهاند. برای آشنایی بیشتر با این موجودات و صفات و کردار ماورای طبیعی که دارند به بررسی سیمای آنها در شاهنامه میپردازیم:
1- اژدها
«در فارسی به صورتهای اژدر، اژدرها ودر عربی، تنّین و ثعبان به کار میرود. جانوری است اساطیری به شکل سوسماری عظیم و دارای دو پر که آتش از دهان میافکند و پاس گنجهای زیرزمینی میداشته است. این جانور عظیم و فراخ دهان و بسیار دندان و دراز بالا، در بسیاری از داستانهای عامیانه به عنوان مظهر شرّ حضور یافته و تقریباً در همهی موارد، قهرمان داستان بر او پیروز میشود. در اساطیر ایرانی، اهریمن پس از آن که مدت هزار سال از بیم کیومرث یارای مخالفت با اورمزد را نداشت، به تحرک «جه» دیو مؤنّث و نمایندهی زنان، بر اورمزد شورید و چون اژدهایی از زمین برآمد و با تمامی دیوان به پیکار نور شتافت. در شاهنامه از نبرد قهرمانان با اژدها به دفعات یاد شده است. «اژدهاک» یا اژدهای سه سرِ اوستا، که همان ضحاک است، با چهرهی بشری در شاهنامه تجلّی میکند. در شاهنامه موارد بسیاری هست که در فش پهلوانان اژدهافش تصویر شدهاند».[1]
«گشتاسب» در دیار روم اژدهایی را میکشد.[2] یکی از این اژدهایان را «سام» در درّهی «کشف» با گرز از پای در میآورد. اردشیر بابکان «کرم هفتواد» را که خود نوعی اژدهاست نابود میکند و بهرام گور نیز دو بار بر اژدها پیروز میشود.
موضوع سومین خان رستم نابود ساختن یم اژدهای سهمگین و آتشین دهان است:
«ز دشت اندر آمد یکی اژدها |
| کزو پیل گفتی نیابد رها.... |
سوی رخش رخشنده بنهاد روی |
| دوان اسپ شد سوی دیهیم جوی... |
بزد تیغ و بنداخت از بر سرش |
| فرو ریخت چون رود خون از برش...» |
(شاهنامه 2/213 به بعد)[3]
از ویژگی خارقالعادهای که این اژدهایان دارند، نیروی تکلم آنان است؛ به طوری که در خان سوم یک حالت مناظره مانند بین اژدها و رستم پدید میآید و رجز خوانی مختصری قبل از مبارزه از جانبین سر میزند.
از دیگر صحنههای جذابی که در شاهنامه «اژدها» وارد عرصهی ناورد میشود، در سومین خان از هفت خان اسفندیار است. پهلوان به دین و رویین تن شاهنامه بعد از این که در خان اول و دوم بر گرگان و شیران چیره میشود، در مورد خان سوم از «گرگسار» بداندیش سؤال میکند. او در
جواب اسفندیار میگوید:
«یکی اژدها پشت آید دژم |
| که ماهی برآرد ز دریا به دم |
همی آتش افروزد از کام اوی |
| یکی کوه خار است اندام اوی» |
(شاهنامه 6/978 به بعد)
اسفندیار برای کشتن این اژدها در داخل صندوقی جای میگیرد واژدها را همراه با دو اسب که گردونه و صندوق را حمل میکردند به کام خود میکشد؛ قهرمان رویین تن از داخل صندوق بیرون میآید و آن را میکشد. ویژگیهایی که حکیم توس بر این اژدها بر شمرده از این قرارند:
«ز جای اندر آمد چو کوه سیاه |
| تو گفتی که تاریک شد چرخ و ماه |
دو چشمش چو دو چشم تابان ز خون |
| همی آتش آمد ز کامش برون» |
(شاهنامه 6/976)
2- اسب
«اسب یا اسپ از روزگاران کهن در اساطیر ملل مورد توجه بوده و به نگهبانی و تیمار این حیوانات سودمند که به صفات تند و تیز و چالاک و دلیر و پهلوان موصوف است، اهتمام داشتهاند. در فرهنگ ایران به ویژه اسب و گردونه از زمانهای کهن مورد استفاده بوده است. آن را «شاه چرندگان» دانستهاند. پیامبر اسلام(ص) نیز فرموده است: «اَلْخَیرُُ معَقوُدٌ فی نَواصِیالخَیلِ» (نیکی به پیشانی اسبان باز بسته است).
نام بسیاری از بزرگان و شاهان با واژهی «اسب» ترکیب یافته است؛ از جمله: گرشاسپ (دارندهی اسب لاغر)، ارجاسپ (دارندهی اسب ارجمند)، لهر اسپ (تند اسب)، گشتاسب (دارندهی اسب از کار افتاده)، تهماسپ (دارندهی اسب فربه زورمند)، هوسپ (دارندهی اسب خوب)، بیور اسپ (دارندهی ده هزار اسب)، شیداسپ (دارندهی اسب درخشان)و سیاوش (دارندهی اسب سیاه).
در شاهنامه، اسبهای گوناگون به صفات و امتیازاتی متّصفند. مثلاً اسب خاندان گشتاسب سیاه است. اسب ویدرفش (بیدرفش) و نیز اسب سیاوش هم سیاه توصیف شده است».[4]
الف) رخش
از بین اسبان شاهنامه آنچه بیش از همه جلب توجه میکند «رخش» اسب ویژهی رستم تاج بخش است. «رخش نام اسب شگفتآور رستم است که با یک آزمون دشوار از میان گلههای فراوان اسب برگزیده شد و عمری به درازی خود رستم دارد و سرانجام همراه با خود او به چاه غدرنابرادر، شغاد در میافتد و با سوار خویش جان میدهد. جز رخش، هیچ اسبی قادر نبود تن رستم را بکشد. همانگونه که هنگام انتخاب هیچ اسبی نتوانست زیر فشار پنجهی او پشت خم نکند هوش او نزدیک به هوش آدمیان است».[5]
رخش از هوش و فراست و نیز نیرویی فراتر از یک حیوان برخوردار است. تا آنجایی که با کارهای خارقالعادهاش حتی رستم را نیز به شگفتی وامیدارد. او با خداوندش حرف میزند و همچون انسانی طرف مخاطب جهان پهلوان واقع میشود. حرفهای او را میفهمد و اطاعت میکند. در خان اوّل از هفت خان، شیری را که قصد حمله به رستم داشت، میکشد و در خان سوم تهمتن را از نزدیک شدن اژدها باخبر میسازد و در کشتن آن به یاری رستم میشتابد[6]:
«چو زور تن اژدها دید رخش |
| کزان سان بر آویخت با تاج بخش |
بمالید گوش اندر آمد شگفت |
| بلند اژدها را به دندان گرفت |
بدرّید کتفش به دندان چو شیر |
| بر اوخیره شد پهلوان دلیر» |
(شاهنامه 2/214 به بعد)
اوصافی که فردوسی برای رخش میشمارد بسیار جالب است:
«سیه چشم و بور ابرش و گاو دم |
| سیه خایه و تند و پولادسم |
تنش پر نگار از کران تا کران |
| چو داغ گل سرخ بر زعفران |
چه بر آب بودی چه بر خشک راه |
| به روز از خور افروزن شدی، شب ز ماه |
به شب مورچه بر پلاس سیاه |
| نمودی به گوش از دو فرسنگ راه |
به نیروی پیل و به بالا هیون |
| به زهره چو شیران کُه بیستون» |
ب) سیاه
در شاهنامه به غیر از «رخش» اسب سیاووش «سیاه» گویا به تأُسَی و ملازمت از پاکی و بیگناهی خداوندش از کوه آتش میگذرد و کمترین آسیبی متوجه او نمیشود:
«سیاوش سیه را به تندی بتاخت |
| نشد تنگ دل جنگ آتش بساخت |
ز هر سو زبانه همی بر کشید |
| کسی خود و اسپ سیاوش ندید.... |
چنان آمد اسپ و قبای سوار |
| که گفتی سمن داشت اندر کنار» |
(شاهنامه 3/325)
پ) شبدیز
«نام اسب افسانهای خسرو پرویز که به روایتی از روم آورده بود و از سایر اسبان چهار وجب بلندتر بود و گویند نعلش را با ده میخ به پایش میکوفتند»[7] به روایت نظامی مادر او مادیانی بود که از سرزمینهای دور به غاری در نزدیکی دیری میآید و خود را بر مجسّمهی اسبی که از سنگ سیاه درست بود میمالد و به اذن خدا باردار میشود و بعد از باردار شدن او اثری از دیر باقی نمیماند.[8]
3- پرندگان
الف) باز (شاهین، عقاب و کرکس)
«شاهین یا عقاب که نام او در استا سئنه (saena) آمده پرندهای است تیز بانگ، بلند آشیان، سبک پر، تند نگاه، ستبر نوک و سهمگین چنگال که بیش از صدسال زیست کند و به خاطر توانایی و شکوه و تقدّس خود به «شاه مرغان» شهرت یافته است. در ایران قدیم شاهین مرغی خوش یمن و مقدس به شمار میرفته و در افسانههای باستانی به عنوان مظهر آسمان نموده شده است.
بنابر روایت فردوسی، تهمورث شاهین را رام کرد:
«ز مرغان مر آن را که بُد نیک تاز |
| چو باز و چو شاهین گردن فراز |
بیاورد و آموختنشان گرفت |
| جهانی بدو مانده اندر شگفت» |
(شاهنامه 1/25)
هنگامی که کاووس به فکر تسخیر آسمانها افتاد، چهار عقاب (کرکس) تخت او را به آسمانی میبردند.
«از آن پس عقاب دلاور چهار |
| بیاورد و بر تخت بست استوار |
نشست از بر تخت کاووس شاه |
| که اهریمنش برده بُد دل ز راه» |
(شاهنامه 2/153)
از روزگاران قدیم پادشاهان برای شکار پرندگان از باز و شاهین استفاده میکردند. از این رو همنشینی باز با پادشاهان جلوهای خاص در ادبیات فارسی یافته است. از آنجایی که در تربیت آن برای بستن چشمانش کلاهی بر سرش مینهادند، کلاهداری آن مورد عنایت شاعران پارسی زبان بوده است. در ادبیات عرفانی به ویژه در منطقالطّیر عطّار نیشابوری مظهر و نماد طالبان قرب سلطان و ریاضت کشان جهت حطام دنیوی است.[9]
ب) سیمرغ (عنقا)
بیتردید خارقالعادهترین و شگفتانگیزترین موجود شاهنامه، سیمرغ است. پرندهای است که پرهایش شبیه ابر فراخ و لبریز از آب کوهساران است. از هر طرف چهار بال با رنگهای زیبا دارد. منقارش همانند منقار عقاب کلفت و صورتش شبیه صورت آدمیان است. گویند هزار و هفتصد سال عمر دارد و بعد از سیصد سال تخم گذارد و بچهاش بعد از بیست و پنج سال از تخم در آید.
آن گونه که از شاهنامه بر میآید، سیمرغ پرندهای ایزدی است که در البرز آشیان دارد. این پرندهی اهورایی در سه صحنهی مهم شاهنامه نمودار میشود و در هر سه مورد، داستان را به دلخواه خوانندهی ایرانی ذوق و حلاوتی دیگر بخشیده به آن تداومی تخیلی و دل چسب میدهد.
نخستین حضور سیمرغ در شاهنامه مربوط به داستان زال زر است که چون هنگام تولد دارای موهای سفیدی بود، پدرش سام آن را به فال نیک نگرفت و دستور داد که آن را در کوه و بیابان رها کنند تا خوراک جانوران گردد. سیمرغ که در بالای البرز آشیان داشت برای سیر کردن شکم بچههایش زال را به کنام خویش میبرد ولی لطف ایزدی و حکمت ازلی چنان ایجاب میکند که او را همگام با بچههایش تربیت بکند و زال در لانهی این پرندهی خارقالعاده میبالد و به خاندان خویش باز میگردد.
حضور دیگر سیمرغ یکی در هنگام تولد رستم و دیگری در مرگ اسفندیار است. با راهنمایی سیمرغ رستم به صورت سزارین از مادر زاده میشود و مادر و فرزند با ارشاد و یاری او از مرگ رهایی مییابند. در حضور دیگر نیز باز هم جهان پهلوان و رخش با مساعدت سیمرغ از کشته شدن به دست رقیب خویش اسفندیار نجات مییابند. چنان به نظر میرسد که عامل بهروزی رستم از بدو تولد همین پرندهی افسانهای بوده است.
سیمرغ در داستان رستم و اسفندیار چنان قداستی مییابد که زال در مقابل او زانو میزند و او را میستاید:
«بشد پیش با عود زال از فراز |
| ستودش فراوان و بردش نماز |
به پیشش سه مجمر پر از بوی کرد |
| ز خون جگر بر دو رخ جوی کرد» |
(شاهنامه 6/1049)
سیمرغ چهار پیکان فرو رفته در پیکر رخش را بیرون میکشد، خون رخش را میمکد و با کشیدن پرهایش بر زخمهای اسب باعث تندرستی آنی او میشود:
«از او چار پیکان به بیرون کشید |
| به منقار از آن خستگی خون کشید |
بر آن خستگیها بمالید پر |
| هم اندر زمان گشت با زیپ و فرد» |
(شاهنامه 6/1050)
1- فرهنگ اساطیر و ارشاد داستانی در ادبیات فارسی، محمد جعفر یاحقی، چاپ دوم، انتشارات، تهران، 1375، صص 75-78.
2- مقدمهای بر رستم و اسفندیار، شاهرخ مسکوب، چاپ ششم، شرکت سهامی کتابهای جیبی،ـةیآ»، 9136، ص 76.
1- نسخهی اساس نگارنده در این مقاله، شاهنامه فردوسی، تحت نظری.1. برتلس و...9 جلد، چاپ اول، انتشارات سوره میباشد که عدد سمت راست بیانگر شمارهی جلد و عدد سمت چپ بیانگر شمارهی صفحه میباشد.
1- فرهنگ اساطیر، همان، صص 78-80
1- همان، ص 210
2- ر.ک. حماسهی ملی ایران، تئودوز نولدکه، ترجمهی بزرگ علوی، چاپ چهارم، مرکز نشر سپهر، 1369، ص 142.
1- فرهنگ اساطیر، همان، ص 272.
2- ر. ک. کلیات خمسه، نظامی گنجهای، انتشارات امیرکبیر، 1351.
1- ر. ک. منطقالطیر عطار، به اهتمام انزابینژاد و سعیده قره بگلو، چاپ اول، انتشارات جامی، 1379، ص 48.